Ο συνεχιζόμενος πόλεμος μεταξύ Παλαιστίνης και Ισραήλ αποτελεί πηγή μεγάλης έντασης για δεκαετίες. Για πολλούς από εμάς που δεν εμπλεκόμαστε άμεσα, μπορεί να μοιάζει μακρινός και απομακρυσμένος από την καθημερινότητά μας. Ωστόσο, αυτό άλλαξε για μένα, όταν ανακάλυψα ότι ο παππούς μου, ο David, είχε περάσει τα εφηβικά του χρόνια στους Αγίους τόπους τη δεκαετία του '30. Αυτή η αποκάλυψη με ενέπνευσε να εμβαθύνω στην ιστορία, την πολιτική και τους ανθρώπους της περιοχής κατά τη διάρκεια αυτής της κρίσιμης περιόδου.

Το βιβλίο του Όρεν Κέσλερ «Παλαιστίνη 1936: Η μεγάλη εξέγερση και οι ρίζες της διαμάχης της Μέσης Ανατολής» προσφέρει πολύτιμες γνώσεις για τις τραγωδίες και τις ανθρώπινες ιστορίες της Αραβικής Εξέγερσης του 1936-1939 στην Παλαιστίνη. Ως ένα από τα πρώτα βιβλία γενικού ενδιαφέροντος για αυτή την κρίσιμη περίοδο, χρησιμεύει ως έγκαιρη υπενθύμιση του τεράστιου ανθρώπινου πόνου και για τις δύο πλευρές.

Η «Αραβική Επανάσταση» ήταν ένας σημαντικός ένοπλος αγώνας μεταξύ Παλαιστινίων Αράβων και των βρετανικών Αρχών και πυροδοτήθηκε από τις εντάσεις μεταξύ των ηγετών των Αράβων και Εβραίων μεταναστών, που είχαν εγκατασταθεί στην περιοχή. Το έργο του Κέσλερ υπογραμμίζει τη σημασία της κατανόησης και της ενσυναίσθησης ως βασικά στοιχεία για την επιδίωξη μιας ειρηνικής επίλυσης της συνεχιζόμενης διαμάχης.

Ανακάλυψα για πρώτη φορά την Αραβική Εξέγερση του 1936-1939 στην Παλαιστίνη όταν η θετή αδελφή του πατέρα μου βρήκε ένα παλιό κουτί με τα υπάρχοντα του παππού μου. Ήταν σαν μια σκηνή από ταινία. Το κουτί περιείχε μία τζαμπίγια, ένα στιλέτο που φοριόταν συνήθως σε όλο τον αραβικό κόσμο, μια έκδοση του 1934 του έργου του Τόμας Έντουαρντ Λόρενς «Επτά Στήλες της Σοφίας», καρτ ποστάλ από την υπό βρετανικό έλεγχο Παλαιστίνη, που στάλθηκαν στη Σκωτία, και ένα παλιό ασπρόμαυρο, προσεκτικά σχολιασμένο, φωτογραφικό άλμπουμ. Το άλμπουμ περιείχε φωτογραφίες, που είχε τραβήξει ο παππούς μου, τότε 17-19 ετών, σε όλους τους Αγίους τόπους: την παλιά πόλη της Ιερουσαλήμ, τη Βηθλεέμ, τη Ναμπλούς και τη Γαλιλαία.

Καθώς εμβάθυνα στο παρελθόν του παππού μου, έμαθα ότι είχε ενταχθεί στη Μαύρη Σκοπιά της Σκωτίας αναζητώντας οικονομικές ευκαιρίες και στάλθηκε το 1937 στην υπό Βρετανική Εντολή Παλαιστίνη για να καταστείλει την κοινωνική αναταραχή. Η αναταραχή είχε πυροδοτηθεί το 1936 από την έκκληση της Ανώτερης Αραβικής Επιτροπής για γενική απεργία και πολιτική ανυπακοή, υπό την ηγεσία του τότε Μουφτή της Ιερουσαλήμ, Haj Amin al-Husseini, ως απάντηση σε αυτό που θεωρήθηκε βρετανικές φιλοσιωνιστικές πολιτικές.

Η εύρεση βιβλίων για την «ξεχασμένη εξέγερση», όπως αναφέρεται από τον Κέσλερ στη σελίδα 3, αποδείχθηκε δύσκολη. Οι περισσότερες εκδόσεις επικεντρώνονταν στην μεταγενέστερη σύγκρουση του 1948, όταν οι Βρετανοί αποχώρησαν, οδηγώντας στον εκτοπισμό περίπου 700.000 Παλαιστινίων, που αποτελούσαν περίπου το 85% του παλαιστινιακού πληθυσμού στα εδάφη, που έγιναν το Κράτος του Ισραήλ.

Ο παππούς μου σπάνια μοιραζόταν τις προσωπικές του εμπειρίες με την οικογένειά ή με οποιονδήποτε άλλο πριν τον θάνατό του. Αυτό ήταν συνηθισμένο μεταξύ των Βρετανών στρατιωτών του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου λόγω μιας κουλτούρας σιωπής, ενός στίγματος κατά της συζήτησης συναισθηματικών αγώνων και μιας αίσθησης αποπροσανατολισμού και παρανόησης από τις οικογένειές τους.

Έτσι, το «Παλαιστίνη 1936» αποδεικνύεται μια πολύτιμη και προσιτή πηγή, που παρέχει μια εύκολα κατανοητή περιγραφή των γεγονότων, των κινήτρων, των ταυτοτήτων και του υπόβαθρου των κρίσιμων παικτών. Είναι μια συναρπαστική ανάγνωση ανεξαρτήτως προηγούμενης γνώσης, προσφέροντας γνώσεις για το πώς ο βρετανικός έλεγχος της περιοχής και οι αποφάσεις τους οδήγησαν σε εντάσεις τη δεκαετία του '30.

Τα ταραχώδη χρόνια στην Παλαιστίνη: Βρετανικές ενέργειες, εβραϊκή μετανάστευση και αραβική δυσαρέσκεια

Η Διακήρυξη του Μπάλφουρ του 1917 εξέφραζε τη βρετανική υποστήριξη για μία «εθνική εστία για τον εβραϊκό λαό» στην Παλαιστίνη, αλλά όριζε επίσης την προστασία των πολιτικών και θρησκευτικών δικαιωμάτων των υφιστάμενων μη εβραϊκών κοινοτήτων στην Παλαιστίνη. Ταυτόχρονα, οι Βρετανοί είχαν στρατηγικά και οικονομικά συμφέροντα στην περιοχή πέρα από τις δεσμεύσεις τους στο Σιωνιστικό κίνημα.

Κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Βρετανοί υποσχέθηκαν ότι θα υποστηρίξουν τον αραβικό εθνικισμό και την ανεξαρτησία των Αράβων με αντάλλαγμα την αραβική υποστήριξη. Ωστόσο, ο Κέσλερ σημειώνει ότι αυτές οι διαβεβαιώσεις δεν ήταν η μοναδική αιτία των εχθροπραξιών και ότι οι φιλοδοξίες και των δύο πλευρών θα μπορούσαν υπό διαφορετικές συνθήκες να ευθυγραμμιστούν (σ. 41).

Ως απάντηση στον διωγμό των Εβραίων στην Ευρώπη και το κλείσιμο πολλών χωρών, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών, στους Εβραίους μετανάστες, η εβραϊκή μετανάστευση στην περιοχή αυξήθηκε δραματικά τη δεκαετία του '20 και του '30. Για παράδειγμα, μεταξύ του 1925 και του 1930, ο αριθμός των αφίξεων των Εβραίων ισοδυναμούσε με τον αριθμό των δύο προηγούμενων δεκαετιών συνολικά (σ. 23).

Οι εντάσεις μεταξύ Εβραίων και Αράβων στην Παλαιστίνη κλιμακώθηκαν λόγω διαφόρων παραγόντων, όπως η αυξημένη εβραϊκή μετανάστευση, το ιδιοκτησιακό καθεστώς της γης και ο οικονομικός ανταγωνισμός, οι πολιτικές φιλοδοξίες και οι πολιτιστικές διαφορές. Αυτό οδήγησε σε μια αυξανόμενη αίσθηση μεταξύ του τοπικού αραβικού πληθυσμού ότι οι γαίες, οι πόροι και τα προς το ζην τους απειλούνταν.

Παρά τις βρετανικές προσπάθειες μεσολάβησης μέσω επιτροπών και ερευνών, η αναποτελεσματικότητα και η ανικανότητά τους οδήγησαν τελικά στην κλιμάκωση της έντασης μεταξύ Εβραίων και Αράβων στην Παλαιστίνη. Αυτό δημιούργησε μια «ωρολογιακή βόμβα» που, σύμφωνα με τον Κέσλερ, ήταν αναπόφευκτο να εκραγεί στα τέλη της δεκαετίας του 1930 (σ. 125), οδηγώντας σε έναν κύκλο αντιποίνων, βίας και θυμάτων στις δύο πλευρές.

Κατά τη διάρκεια της Αραβικής Εξέγερσης του 1936-1939 στην Παλαιστίνη, στάλθηκαν επιπλέον στρατεύματα στην περιοχή (ο παππούς μου, ο David, ήταν ένας από αυτούς). Εφάρμοσαν σκληρά μέτρα καταστολής της εξέγερσης (σ. 157). Ωστόσο, η βρετανική απόφαση να περιορίσει την εβραϊκή μετανάστευση μέσω της πολιτικής του «λευκού χαρτιού» του 1939 πρόσθεσε ένταση σε μια ήδη ευμετάβλητη κατάσταση. Αυτή η πολιτική απέτυχε να αντιμετωπίσει τις ανησυχίες τόσο των Εβραίων όσο και των Αράβων, μειώνοντας τις πιθανοτητες για μια εβραϊκή πατρίδα στην Παλαιστίνη για τους Σιωνιστές και εξοργίζοντας τον αραβικό πληθυσμό, που το είδε ως ευνοϊκή μεταχείριση προς την εβραϊκή κοινότητα σε βάρος τους.

Ο δρόμος προς την τραγωδία: Παλαιστίνη 1936 και ο διαρκής της αντίκτυπος

Η ένταση μεταξύ Εβραίων και Αράβων παρέμεινε καθ’ όλη τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Το 1947, ο ΟΗΕ ψήφισε τη διαίρεση της Παλαιστίνης σε ένα εβραϊκό και ένα αραβικό κράτος. Οι Εβραίοι αποδέχθηκαν το σχέδιο, αλλά οι Άραβες ηγέτες το απέρριψαν, θεωρώντας το παραβίαση των δικαιωμάτων και των συμφερόντων τους, οδηγώντας στον Αραβο-Ισραηλινό Πόλεμο του 1948 μετά την αποχώρηση των Βρετανών. Η σύγκρουση είχε εκτεταμένες συνέπειες για την Παλαιστίνη και ολόκληρη την περιοχή.

Ο Κέσλερ θεωρεί την Αραβική Εξέγερση του 1936-1939 στην Παλαιστίνη ως μια καθοριστική σύγκρουση, έναν προάγγελο της πρώτης Ιντιφάντα, μιας σειράς εξεγέρσεων στη Δυτική Όχθη και τη Λωρίδα της Γάζας το 1987. Υποστηρίζει ότι η Αραβική εξέγερση έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του σκηνικού και του αποτελέσματος των μεταγενέστερων συγκρούσεων του 1947-48. Σηματοδότησε «μια ιστορία δύο εθνικιστών και την πρώτη μεγάλη σύγκρουση μεταξύ τους» (σ. 2).

Η επίκεντρο της αντιπαράθεσης στην Παλαιστίνη το 1936 σημαδεύτηκε από μια διάχυτη αίσθηση τραγωδίας για όλα τα μέρη. Ο εβραϊκός λαός, που είχε υποφέρει επί μακρόν από διώξεις, αναζητούσε ένα ασφαλές καταφύγιο αλλά αλλά είχε δυσκολίες να το βρει. Οι Παλαιστίνιοι Άραβες, από την άλλη πλευρά, αναγκάστηκαν να κάνουν «ηθικά εξωφρενικές» θυσίες για να ανακουφίσουν τον διωγμό μιας άλλης ομάδας, κάτι που είδαν ως μια «θλιβερή υπεκφυγή» του καθήκοντος του πολιτισμένου κόσμου να αντιμετωπίσει τα ζητήματα, σύμφωνα με τον George Antonius, έναν Άραβα συγγραφέα και εθνικιστή (σ. 167). Αυτή η τραγωδία επιδεινώθηκε από το γεγονός ότι οι Παλαιστίνιοι εκριζώθηκαν, εκτοπίστηκαν και έχασαν την πατρίδα τους.

Η τραγωδία των Βρετανών είναι επίσης εμφανής στην παλαιστινιακή σύγκρουση του 1936, καθώς το κίνητρό τους να διαφυλάξουν την αυτοκρατορία τους είχε ολέθριες συνέπειες. Η σύγκρουση οδήγησε στο θάνατο χιλιάδων Αράβων, Εβραίων και Βρετανών στρατιωτών που δεν ήταν τόσο τυχεροί όσο ο παππούς μου (σ. 211).

Πράγματι, οι προσωπικές ιστορίες ανθρώπων όπως ο Νταβίντ Μπεν Γκουριόν, ο πρώτος πρωθυπουργός του Ισραήλ μετά τη διακήρυξη της ίδρυσης του Ισραήλ το 1948, και ο Musa Alami, ένας επιφανής Παλαιστίνιος Άραβας διανοούμενος, παρέχουν μια συγκινητική γραμμή σύνδεσης στο «Παλαιστίνη 1936», αναδεικνύοντας την ανθρωπιά και την τραγωδία της κατάστασης. Το βιβλίο περιγράφει τις διασταυρούμενες πορείες τους και μια σειρά συναντήσεων που είχαν το 1934 (σ. 38), υπονοώντας την πιθανότητα συνύπαρξης Εβραίων και Αράβων. 

Το βιβλίο επίσης αποκαλύπτει την αποικιακή νοοτροπία των Βρετανών που έβλεπαν τους εαυτούς τους ως σωτήρες των «γηγενών» (σ. 48), ενώ χρησιμοποιούσαν βίαιες τακτικές, συμπεριλαμβανομένων των συλλογικών τιμωριών, της κατεδάφισης σπιτιών και της υπερβολικής χρήσης βίας (σ. 157). Όπως παρατηρεί ο Κέσλερ, σήμερα «όταν τα ισραηλινά στρατεύματα συλλαμβάνουν υπόπτους χωρίς κατηγορία, στήνουν σημεία ελέγχου και ισοπεδώνουν σπίτια, βασίζονται σε τακτικές και νόμους, που κληρονόμησαν από τους Βρετανούς προκατόχους τους» (σ. 7).

Το «Παλαιστίνη 1936» είναι μια συναρπαστική και σημαντική ιστορία, που ρίχνει φως σε ένα παραμελημένο κεφάλαιο της ιστορίας, δεδομένης της συνεχιζόμενης άλυτης διαμάχης και των συχνών εκρήξεων βίας στην περιοχή. Ο Κέσλερ έχει προσφέρει μια τεράστια υπηρεσία φέρνοντας το στο φως.

Κάθε φορά που ξαναβλέπω το φωτογραφικό άλμπουμ του παππού μου, με στοιχειώνει μια εικόνα ενός άνδρα ξαπλωμένου στο έδαφος, πιθανώς νεκρού, με την λεζάντα «ένας καλός επαναστάτης». Είναι μια υπενθύμιση ότι η σύγκρουση στους Αγίους Τόπους δεν είναι ένα μακρινό, αφηρημένο ζήτημα. Ο φόρος αίματος συνεχίζει να αυξάνεται και απαιτεί την προσοχή του κόσμου.