Μια ομάδα γυναικών δείχνουν τη διαδικασία Ακρωτηριασμού Γυναικείων Γεννητικών Οργάνων. Φωτογραφία από UNAMID, μέσω Flickr (CC BY-NC-ND 4.0 Deed).

Της Sydney Leigh Smith

Ο Ακρωτηριασμός των Γυναικείων Γεννητικών Οργάνων (ΑΓΓΟ) παραμένει ένα σημαντικό ζήτημα στην Γκάμπια όπου, σύμφωνα με τη UNICEF, περίπου το 76% των γυναικών και κοριτσιών ηλικίας 15-49 ετών έχουν υποβληθεί σε αυτήν την πρακτική. Ο ΑΓΓΟ αναφέρεται σε όλες τις επεμβάσεις, που περιλαμβάνουν μερική ή όλική αφαίρεση των εξωτερικών γυναικείων γεννητικών οργάνων ή άλλον τραυματισμό τους για μη ιατρικούς λόγους. 

Είναι διεθνώς αναγνωρισμένος ως παραβίαση των ανθρωπίνων διακιωμάτων και δεν έχει κανένα όφελος για την υγεία οδηγώντας συχνά σε σοβαρές σωματικές και ψυχολογικές επιπτώσεις, συμπεριλαμβανομένου  χρόνιου πόνου, επιπλοκών κατά τον τοκετό και αυξημένου κινδύνου νεογνικής θνησιμότητας. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) διακρίνει τέσσερις τύπους του ΑΓΓΟ, που κυμαίνονται από την κλειτοριδεκτομή και την εκτομή μέχρι τον αγκτηριασμό και άλλες επιβλαβείς διαδικασίες, όπως το τρύπημα και το χάραγμα. 

Στην Γκάμπια η πρακτική αυτή απαγορεύτηκε νομικά το 2015 με τον Νόμο (Τροπολογία) για τις Γυναίκες, μετατρέποντάς τη σε εγκληματική πράξη. Όμως, πρόσφατες νομοθετικές απειλές έχουν θέσει σε κίνδυνο αυτή την πρόοδο. 

Στις αρχές του 2024 η Εθνική Συνέλευση της Γκάμπιας εξέτασε ένα νομοσχέδιο για την ανάκληση του νόμου, κάτι που θα έκανε την Γκάμπια την πρώτη χώρα που θα αναιρούσε μια τέτοια απαγόρευση. Η πρόταση αυτή πυροδότησε ευρεία διεθνή και τοπική αποδοκιμασία, που προειδοποιούσε πως η ανάκληση του νόμου θα ήταν ένα σημαντικό εμπόδιο στη μάχη κατά της έμφυλης βίας. Παρά την πρόκληση αυτή, τον Ιούλιο του 2024 το κοινοβούλιο της Γκάμπιας απέρριψε στην ουσία την προσπάθεια ανάκλησης, διατηρώντας την απαγόρευση.

Παρόλα αυτά, η επιβολή του νόμου παραμένει ασθενής, με μόνο δύο διώξεις από τότε που τέθηκε σε εφαρμογή και την πρώτη καταδίκη να συμβαίνει μόλις το 2023. Οι ακτιβιστές τονίζουν πως πέρα από τα νομικά μέτρα, οι αξιωματούχοι της Γκάμπιας πρέπει να αντιμετωπίσουν και τους βαθιά ριζωμένους πολιτισμικούς και κοινωνικούς άγραφους κανόνες που διαιωνίζουν τον ΑΓΓΟ, επικεντρώνοντας την προσοχή στην εκπαίδευση και ενδυνάμωση της κοινότητας για να βάλουν ένα τέλος σε αυτήν την πρακτική με βιώσιμο τρόπο. 

Η Δρ. Fatou Baldeh, ΠΔΕ, είνει μια εξέχουσα υπέρμαχος του αγώνα κατά του ακρωτηριασμού των γυναικείων γεννητικών οργάνων (ΑΓΓΟ) και μια ισχυρή δύναμη όσον αφορά την ισότητα των φύλων. Γεννημένη στην Γκάμπια, υποβλήθηκε σε ΑΓΓΟ στην ηλικία των οχτώ ετών, μια εμπειρία που έχει επηρεάσει βαθιά τη ζωή της. Η Baldeh θυμάται ξεκάθαρα το τραύμα της: 

I was pinned down and I was cut. We were all kept in this house after the cutting, in a dark room for maybe about two weeks until we healed. Every morning they put warm water with salt and herbs in a pan, and you were forced to sit on it.

Με καθήλωσαν και με έκοψαν. Μας κρατούσαν κλεισμένες όλες σ’ αυτό το σπίτι μετά το κόψιμο, σε ένα σκοτεινό δωμάτιο για περίπου δύο βδομάδες μέχρι να επουλωθεί. Κάθε πρωί έβαζαν ζεστό νερό με αλάτι και βότανα σε ένα κατσαρολάκι και μας ανάγκαζαν να καθίσουμε πάνω του.

Η ανάμνηση αυτής της επώδυνης τελετουργίας εντυπώθηκε μέσα της εμπνέοντάς την τελικά να μετατρέψει τον προσωπικό της πόνο σε μια αποστολή για να σταματήσει αυτή την πρακτική.  

Το ταξίδι της Baldeh προς τον ακτιβισμό ήταν σταδιακό. Έφτασε 20 ετών, όσο σπούδαζε στο Ηνωμένο Βασίλειο, για να κατανοήσει πλήρως τον μόνιμο αντίκτυπο που είχε ο ΑΓΓΟ στη σωματική και συναισθηματική της ευημερία. 

As I went on, I came to realize more and more that ending FGM also required ending all forms of injustice against women and girls, she explains.

Καθώς προχωρούσα, συνειδητοποιούσα όλο και περισσότερο πως για να μπει ένα τέλος στον ΑΓΓΟ θα έπρεπε, επίσης, να σταματήσει και κάθε μορφή αδικίας προς τις γυναίκες και τα κορίτσια, εξήγησε.

Κατάλαβε πως η προσπάθεια για μάχη κατά του ΑΓΓΟ θα πρέπει να αντιμετωπίσει το ευρύτερο τοπίο της έμφυλης βίας και της συστημικής αδικίας, οι οποίες, όπως και ο ΑΓΓΟ, περιορίζουν τις ευκαιρίες και τα δικαιώματα των γυναικών. Όπως σημειώνει: 

 You couldn’t end FGM if girls were subjected to early marriage. If girls continue to drop out of school because of rape, teenage pregnancies, or forced marriage.

Δεν μπορείς να σταματήσεις τον ΑΓΓΟ, αν τα κορίτσια αναγκάζονται να παντρευτούν σε πολύ μικρή ηλικία. Αν τα κορίτσια συνεχίζουν να εγκαταλείπουν το σχολείο λόγω βιασμού, εγκυμοσύνης στην εφηβεία ή αναγκαστικού γάμου.

Αμφισβητώντας τους άγραφους κανόνες μέσα από τον διάλογο και την κατανόηση

Το 2018 η Baldeh ίδρυσε το Γυναίκες στη Χειραφέτηση και την Ηγεσία (WILL) για την καταπολέμηση του ΑΓΓΟ και άλλων μορφών έμφυλης βίας χρησιμοποιώντας μια κοινοτικοκεντρική προσέγγιση. Αντί να φέρνει τους ανθρώπους αντιμέτωπους με επικρίσεις, το WILL υιοθετεί μια συνεργατική μέθοδο, προσπαθώντας να κατανοήσει τους λόγους για τους οποίους οι κοινότητες υποστηρίζουν τον ΑΓΓΟ. Η Baldeh τονίζει πως οι κοινότητες δεν πρέπει να νιώθουν πως δέχονται επίθεση, εξηγώντας: 

We want to talk to you, we want to understand why you continue the practice, and why you support it.

Θέλουμε να σας μιλήσουμε, να καταλάβουμε γιατί συνεχίζετε αυτή την πρακτική και γιατί την υποστηρίζετε.

Η δουλειά του WILL στοχεύει σε όλα τα μέλη της κοινότητας, ειδικά στους άντρες, αναγνωρίζοντας πως πολλά νοικοκυριά στην Γκάμπια είναι πατριαρχικά και πως η συμμετοχή των αντρών είναι καίριας σημασίας για το τέλος του ΑΓΓΟ.  

Η προσέγγιση της Baldeh περιλαμβάνει την ενθάρρυνση για ανοιχτούς διαλόγους μεταξύ γενεών και με θρησκευτικούς ηγέτες, ώστε να συζητηθούν οι παρανοήσεις που συνδέουν τον ΑΓΓΟ με πολιτισμικές και θρησκευτικές υποχρεώσεις. Διοργανώνει διεθνείς συζητήσεις για να βρεθεί η ισορροπία μεταξύ του σεβασμού στην κουλτούρα και της ανάγκης για αλλαγή, λέγοντας: 

I love being a Gambian, a Black Gambian woman who is proud of my culture. I’m just saying that the part of my culture that harms me and other girls, I am rejecting that.

Μου αρέσει πολύ που είμαι Γκαμπιανή, μια Μαύρη Γκαμπιανή περήφανη για την κουλτούρα μου. Αυτό που λέω, απλώς, είναι πως απορρίπτω αυτό το κομμάτι της κουλτούρας μου, που κάνει κακό σε μένα και στα άλλα κορίτσια.

Το WILL συνεργάζεται και με θρησκευτικούς ηγέτες για να αντικρούσει τους μύθους γύρω από τον ΑΓΓΟ και να προωθήσει ένα μήνυμα θετικής, ενημερωμένης αλλαγής μέσα στις κοινότητες της Γκάμπιας.  

Ο σημαντικός ρόλος των αντρών και της νεολαίας για το τέλος του ΑΓΓΟ

Η Baldeh δίνει μεγάλη έμφαση στην συμμετοχή αντρών στο προωθητικό της έργο, χρησιμοποιώντας τις «συνομιλίες Ατάγια» — παραδοσιακές συγκεντρώσεις όπου οι άντρες συζητούν για τα θέματα της κοινότητας — για να εκπαιδεύσει τους άντρες για τα καταστροφικά αποτελέσματα του ΑΓΓΟ. Πιστεύει ότι οι άντρες σύμμαχοι μπορούν να αλλάξουν τις αποφάσεις της οικογένειας προς όφελος των γυναικείων δικαιωμάτων, εξηγώντας: 

If a father steps up and says, ‘I do not want my daughter to be cut,’ there’s a high chance that that girl will not be cut. 

Αν ένας πατέρας βγει μπροστά και πει «Δεν θέλω να κόψετε την κόρη μου», τότε υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να μην κόψουν το κορίτσι.

Είναι, επίσης, επικεντρωμένη στην εκπαίδευση των νέων ανθρώπων, ειδικά των κοριτσιών, σχετικά με τα δικαιώματά τους και τη σημασία της συναίνεσης, αναγνωρίζοντας την έλλειψη σεξουαλικής αγωγής στην Γκάμπια. 

Girls don’t have access to comprehensive sex education. They don’t understand their bodies. When you are abused or end up in a violent relationship. how do you really talk about what is happening to you when you don’t know if that is wrong or right?

Τα κορίτσια δεν έχουν πρόσβαση σε εμπεριστατωμένη σεξουαλική αγωγή. Δεν καταλαβαίνουν τα σώματά τους. Όταν κακοποιείσαι ή καταλήγεις σε μια βίαιη σχέση, πώς μπορείς να μιλήσεις για το τι σου συμβαίνει, όταν δεν ξέρεις καν αν είναι λάθος ή σωστό;

Αντιμετωπίζοντας συστημικές προκλήσεις

Μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της Baldeh είναι να βγάλει άκρη με τους εδραιωμένους πατριαρχικούς άγραφους κανόνες και να κερδίσει την υποστήριξη της κυβέρνησης. Δε διστάζει να μιλήσει για την ανάγκη για βιώσιμη χρηματοδότηση τονίζοντας: 

We need resources so that we can continue to deliver sustainable projects. We don’t like to go into a community for a one-off engagement and leave.

Χρειαζόμαστε πόρους για να συνεχίσουμε να παραδίδουμε βιώσιμα εγχειρήματα. Δε μας αρέσει να πηγαίνουμε σε μια κοινότητα για μία και μοναδική δράση και να φεύγουμε.

Η Baldeh πιστεύει πως η αλλαγή είναι δυνατό να επέλθει κατά τη διάρκεια μίας και μόνο γενιάς, αν οι νέοι άνθρωποι, και άντρες και γυναίκες, εκπαιδευτούν σχετικά με τον αντίκτυπο του ΑΓΓΟ. 

If I don’t cut my girl, there is a 99 percent chance that her daughter will not be cut.

Αν δεν κόψω το κορίτσι μου, υπάρχει 99% πιθανότητα να μην κόψουν ούτε την δική της κόρη.

Ζητάει την ανάληψη ευθυνών από την κυβέρνηση, κριτικάροντας την έλλειψη επιβολής του νόμου της Γκάμπιας κάτα του ΑΓΓΟ του 2015. 

The practice continues because we are not seeing the government come out publicly and address FGM. We are not seeing law enforcement. International partners need to put pressure on the government to make sure that this law is implemented.

Η πρακτική αυτή συνεχίζεται γιατί δεν βλέπουμε την κυβέρνηση να βγαίνει δημόσια και να μιλάει για τον ΑΓΓΟ. Δεν βλέπουμε την επιβολή του νόμου. Θα πρέπει οι διεθνείς συνεργάτες μας να πιέσουν την κυβέρνηση να διασφαλίσει την εφαρμογή του νόμου.

Η Baldeh υποστηρίζει, επίσης, την εκπάιδευση των επαγγελματιών υγείας, ώστε να προσφέρουν εξειδικευμένη φροντίδα στις επιζώσες του ΑΓΓΟ τονίζοντας τη σημασία της ανάπτυξης τοπικών δυνατοτήτων για την αντιμετώπιση των συνεχιζόμενων θεμάτων υγείας και συναισθηματικής κατάστασης, που σχετίζονται με αυτή την πρακτική. 

Διεθνής αναγνώριση και κριτική εξωτερικών παρεμβάσεων

Μια φωτογραφία της Fatou Baldeh, που δόθηκε από την Fatou Baldeh. Χρησιμοποιείται με άδεια.

Το έργο της Baldeh έχει λάβει διεθνή αναγνώριση και της έχουν απονεμηθεί οι Πολυπολιτειακές Δικηγορικές Εξετάσεις (MBE) το 2019 για τις υπηρεσίες που προσέφερε σε μετανάστριες γυναίκες στη Σκωτία και το Διεθνές Βραβείο Γυναικείου Θάρρους το 2024. Όμως, η ίδια παραμένει επικριτική όσον αφορά την εκ των άνω προς τα κάτω προσέγγιση πολλών διεθνών οργανισμών. Πιστεύει πως η βιώσιμη αλλαγή έρχεται μέσα από τις κοινότητες, όπου οι τοπικοί ηγέτες και ομάδες έχουν τη βαθύτερη κατανόηση των πολιτισμικών μικροδιαφορών. «Δεν μπορείς να έχεις περισσότερη εμπειρία από μένα στην ίδια μου την κοινότητα, στην κουλτούρα μου, στους δικούς μου ανθρώπους», επιμένει, προτρέποντας τις διεθνείς ομάδες να ενδυναμώσουν τους τοπικούς οργανισμούς που διοικούνται από γυναίκες αντί να τους επισκιάζουν. 

Το έργο της Baldeh τιμάει τη συμβολή των αγροτισσών, τις οποίες ονομάζει «αόρατους γίγαντες», επειδή στέκονται δίπλα στις νεότερες γενιές στη μάχη κατά του ΑΓΓΟ. 

Our mothers and our grandmothers came to join us to say that we are standing by our daughters. they may not be on the media speaking, but the reality is they made a change.

Οι μητέρες και οι γιαγιάδες μας ήρθαν μαζί μας για να πουν ότι στηρίζουν τις κόρες τους. Μπορεί να μην μιλάνε στα ΜΜΕ, αλλά η αλήθεια είναι ότι έχουν φέρει μια αλλαγή.

Ο θαυμασμός της για αυτές τις γυναίκες και η δική της ατελείωτη επιμονή συνεχίζει να τροφοδοτεί την αποστολή της να εξαλείψει τον ΑΓΓΟ και να προωθήσει την ισότητα των φύλων στην Γκάμπια και παραπέρα. Μέσω του WILL, η Baldeh οραματίζεται ένα μέλλον, όπου οι κοινότητες είναι ενδυναμωμένες, ενημερωμένες και αφοσιωμένες στο τέλος του ΑΓΓΟ και στην υποστήριξη όλων των γυναικείων δικαιωμάτων αναγνωρίζοντας πως, όπως λέει η ίδια, «το μόνο που χρειάζεται για να το σταματήσουμε είναι μία γενιά».