Στρατόπεδο προσφύγων Rohingya 26, Τεκνάφ, Κοξ Μπαζάρ, Μπαγκλαντές. Εικόνα μέσω Wikimedia Commons από τον Masum-al-Hasan Rocky. CC BY-SA-4.0.

Μια άνευ προηγουμένου εισροή προσφύγων Ροχίνγκια στην περιοχή Κοξ Μπαζάρ στο νότιο Μπαγκλαντές θέτει διαρκώς την οικολογικά εύθραυστη περιοχή στο χείλος μιας περιβαλλοντικής καταστροφής. Με περισσότερους από 1,3 εκατομμύρια Ροχίνγκια πρόσφυγες και 1,7 εκατομμύρια κατοίκους, συν τις πιέσεις από την κλιματική αλλαγή, η περιοχή αντιμετωπίζει μια σοβαρή ανθρωπογενή οικολογική κρίση, που οδηγεί σε απώλεια δασών, απώλεια βιοποικιλότητας, ρύπανση, έλλειψη νερού, απώλεια ενδιαιτημάτων και κατακερματισμό προκαλώντας την εξαφάνιση απειλούμενων ειδών άγριων δασών.

Οι περισσότεροι από αυτούς τους πρόσφυγες Ροχίνγκια κατέφυγαν στο Μπαγκλαντές από τη Μιανμάρ λόγω κρατικής δίωξης και βίας που ξεκίνησε το 2017. Αυτοί οι 1,3 εκατομμύρια πρόσφυγες έχουν καταφύγει σε ορισμένες από τις πιο ευαίσθητες και βιολογικά ευάλωτες περιοχές στο Μπαγκλαντές, συμπεριλαμβανομένων του Καταφυγίου Άγριας Ζωής Τεκνάφ, του Εθνικού Πάρκου Χιμτσάρι και των προστατευόμενων περιοχών Ινάνι.

Το Καταφύγιο Άγριας Ζωής Τεκνάφ, το οποίο προστατεύει μια έκταση 11.615 εκταρίων, και το Εθνικό Πάρκο Χιμτσάρι, το οποίο προστατεύει περίπου 550 εκτάρια σχετικά αδιατάρακτου τροπικού μικτού αειθαλούς δάσους, φιλοξενούν τον ευάλωτο μακάκε με ουρά χοίρων και παρέχουν σημαντικό διάδρομο της άγριας φύσης των ελεσχαφών.

Μια μελέτη του Προγράμματος Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών (UNDP) του 2018 σχετικά με τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις εντόπισε 11 σημαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις που έχουν δυνητικά επιδεινωθεί από την εισροή Ροχίνγκια στο Κοξ Μπαζάρ.

Το πιο σημαντικό είναι ότι τα φυσικά δάση, οι προστατευόμενες περιοχές, τα κρίσιμα ενδιαιτήματα, η βλάστηση, η άγρια ​​ζωή και τα θαλάσσια και γλυκά οικοσυστήματα έχουν επηρεαστεί σημαντικά.

Λόγω της αύξησης των ανθρώπινων οικισμών, τα κοπάδια ελεφάντων αγωνίζονται να μετακινηθούν ανάμεσα στα δάση. Περιστασιακά, προσπαθούν να ξεπεράσουν τα εμπόδια, οδηγώντας σε αντιπαραθέσεις ανθρώπου-ελέφαντα, που είχαν ως αποτέλεσμα θύματα τόσο στους πρόσφυγες Ροχίνγκια όσο και στις τοπικές κοινότητες.

Κοντόμυδο αμπελόφιδο (Ahaetulla Prasina). Εικόνα μέσω WikiMedia Commons από τον Syed Abbas. Τραβηγμένη στο Καταφύγιο Άγριας Ζωής Τεκνάφ. CC BY-SA-4.0 .

Εκτός από τους ελέφαντες, πολλά άλλα είδη άγριας ζωής – συμπεριλαμβανομένων πτηνών, θηλαστικών και ερπετών – υποφέρουν από απώλεια οικοτόπων. Διάφορα είδη φυτών, συμπεριλαμβανομένων φαρμακευτικών φυτών, μπαμπού, ζαχαροκάλαμου και θάμνων, έχουν επίσης εξαφανιστεί.

Προηγουμένως, τα τεράστια λοφώδη δάση του Κοξ Μπαζάρ και του Τεκνάφ φιλοξενούσαν 525 είδη φυτών και χρησίμευαν ως βιότοπος για πολλά είδη θηλαστικών. Ωστόσο, τα τελευταία πεντέμισι χρόνια, σχεδόν όλα αυτά τα δάση ήταν στα πρόθυρα της καταστροφής.

Απώλεια δασών στο Κοξ Μπαζάρ

Χρησιμοποιώντας δεδομένα τηλεπισκόπησης και έναν εποπτευόμενο αλγόριθμο ταξινόμησης για την παραγωγή χαρτών LULC (Land Use/Land Cover) του Κοξ Μπαζάρ με την πάροδο του χρόνου, συμπεριλαμβανομένων περιοχών εντός των προσφυγικών καταυλισμών, η Παγκόσμια Τράπεζα κατέγραψε απώλεια 16.607 εκταρίων δάσους στην έκθεσή της για το 2022.

Η πιο αξιοσημείωτη περίοδος υποβάθμισης των δασών σημειώθηκε μεταξύ 2017 και 2020, που συμπίπτει με την άφιξη σχεδόν 700.000 Ροχίνγκια στο Μπαγκλαντές το 2017 και το 2018. Υπολογίζεται ότι 1.337 εκτάρια δάσους έχουν μετατραπεί σε οικισμούς από το 2017.

Μια μελέτη της Παγκόσμιας Τράπεζας διαπίστωσε σημαντικές απώλειες δασών εντός ενός χιλιομέτρου από τα όρια του στρατοπέδου, που αποδίδονται στις ανθρώπινες δραστηριότητες των κατοίκων του στρατοπέδου, με σημαντικές ενδείξεις ότι τα δάση έχουν καθαριστεί για οικισμούς σε απόσταση πέντε χιλιομέτρων από τους καταυλισμούς.

Οι περιοχές κατασκήνωσης αυξήθηκαν κατά 835% μεταξύ 2016 και 2017, υποδηλώνοντας αύξηση 774% μεταξύ της ίδιας περιόδου από 175 σε 1.530 εκτάρια.

Ο μεγαλύτερος καταυλισμός προσφύγων, το συγκρότημα Kutupalong–Balukhali, κέρδισε καθαρή ανάπτυξη 1.219 εκταρίων μεταξύ 2016 και 2017.

Εκτός από την επέκταση των οικισμών, η ανάπτυξη βασικών εγκαταστάσεων, υπηρεσιών και έργων υποδομής όπως δρόμοι, ύδρευση, αποχέτευση και δομές υγιεινής έχουν επίσης πιθανότατα συμβάλει στην απώλεια δασών στην περιοχή. Αυτό έχει επίσης επηρεάσει αρνητικά τις οικονομικές δυνατότητες και την αξία του δάσους, σύμφωνα με τους ερευνητές.

Περιβαλλοντικές και οικονομικές επιπτώσεις

Οι πρόσφυγες Ροχίνγκια έχουν αποψιλώσει 742 εκτάρια γης έξω από τους καταυλισμούς για συλλογή καυσόξυλων, συμπεριλαμβανομένων 234 εκταρίων δασών φυτειών και 508 εκταρίων φυσικών δασών.

Επιπλέον, η μείωση των δασικών εκτάσεων έχει συμβάλει σε μείωση κατά 13,58% των πρώτων υλών και κατά 14,57% μείωση της βιοποικιλότητας, με τις συνολικές απώλειες να αγγίζουν τα 2.420,67 crore BDT (220 εκατομμύρια USD).

Από τις 25 Αυγούστου 2017, οι κάτοικοι του στρατοπέδου έχουν καταστρέψει 4.937 εκτάρια κοινωνικών και φυσικών δασών, προκαλώντας οικονομικές απώλειες άνω των 9.820 crore BDT (περίπου 900 εκατομμύρια USD).

Σύμφωνα με τη Διεύθυνση Νοτίων Δασών του Κοξ Μπαζάρ, η οικονομική ζημία λόγω της καταστροφής δασικών πόρων εκτιμάται σε 9.457 crore BDT (870 εκατομμύρια USD), ενώ οι απώλειες βιοποικιλότητας ανέρχονται σε 2.234,48 crore BDT (205 εκατομμύρια USD).

Αποψίλωση των δασών για καυσόξυλα

Χάρτης εντοπισμού περιοχής του Κοξ Μπαζάρ στο Μπαγκλαντές. Εικόνα μέσω Wikimedia Commons από τον Arman Aziz. CC BY-SA 4.0.

Σύμφωνα με το Τμήμα Δασών, περίπου 4.937 εκτάρια δάσους έχουν καταστραφεί για να ανοίξουν οι οικισμοί των Ροχίνγκια και οι σχετικές υποδομές. Επιπλέον, άλλα 1.200–1.600 εκτάρια δάσους έχουν αποψιλωθεί για συλλογή καυσόξυλων.

Σχεδόν οκτώ χρόνια μετά, οι Ροχίνγκια βασίζονται κυρίως στο δάσος γύρω από τους καταυλισμούς τους για να συλλέγουν ξύλα για μαγείρεμα, πράγμα που σημαίνει ότι κάθε μέρα, τα 1,3 εκατομμύρια κάτοικοι καταναλώνουν περίπου 50.000 κιλά καυσόξυλα. Αυτό ισοδυναμεί με απώλεια περίπου BDT 5 crore (413.372 USD) καυσόξυλων κάθε μέρα. Από την έναρξη της προσφυγικής κρίσης των Ροχίνγκια, μόνο το 40% εκατό των νεοαφιχθέντων προσφύγων μένει σε καταυλισμούς. Οι άλλοι κόβουν λόφους και καθαρίζουν δάση για να χτίσουν νέα καταφύγια.

Σήμερα, η μέση οικογένεια της περιοχής καταναλώνει έξι κιλά ξύλου την ημέρα. Η ετήσια κατά κεφαλήν κατανάλωση καυσόξυλων στο Τεκνάφ υπολογίστηκε σε 1.168 κιλά.

Πριν από την εισαγωγή της πιλοτικής φάσης του έργου υγραερίου (LPG) τον Αύγουστο του 2018, οι πρόσφυγες Ροχίνγκια μάζευαν περίπου 6.800.000 κιλά καυσόξυλα το μήνα.

Το πρόγραμμα υγραερίου οδήγησε σε μείωση κατά 80% της ζήτησης για καυσόξυλα στα νοικοκυριά των Ροχίνγκια στους καταυλισμούς έως τον Νοέμβριο του 2019, μειώνοντας την αποψίλωση των δασών στα επίπεδα βιώσιμων δασοκομικών ρυθμών.

Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες δεν παρείχε ποτέ 100% κάλυψη καυσίμων σε προσφυγικό περιβάλλον με χρήση υγραερίου. Ωστόσο, μια πρόκληση παραμένει, καθώς μεγάλο μέρος του προσφυγικού πληθυσμού δεν είναι εξοικειωμένο με την τεχνολογία καυσίμων ή σόμπας.

Ωστόσο, τα Ηνωμένα Έθνη έχουν προειδοποιήσει ότι θα αναγκαστούν να μειώσουν στο μισό τα σιτηρέσια για περίπου ένα εκατομμύριο πρόσφυγες Ροχίνγκια στο Μπαγκλαντές από τον Απρίλιο του 2025, λόγω έλλειψης κεφαλαίων.

Εάν η βασική χρηματοδότηση υπολείπεται – είτε για τρόφιμα, καύσιμα μαγειρέματος ή βασικό καταφύγιο – θα μπορούσε να έχει καταστροφικές επιπτώσεις σε αυτήν την ήδη ευάλωτη κοινότητα.

Αυτό θα μπορούσε να κάνει τους πρόσφυγες πιο ευάλωτους στην εκμετάλλευση και να εξαρτώνται περαιτέρω από τους φυσικούς πόρους στα δάση και τους λόφους των προστατευόμενων εθνικών πάρκων του Κοξ Μπαζάρ.

Το 2019, η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και οι εταίροι CRNS, IUCN και BRAC φύτεψαν 150 εκτάρια θάμνων και δέντρων επιτρέποντας την ανάκτηση του εδάφους και την αποκατάσταση 2,5 χιλιομέτρων.

Ενώ πρωτοβουλίες όπως η εισαγωγή υγραερίου υγραερίου και οι προσπάθειες αναδάσωσης είχαν θετικό αντίκτυπο στον μετριασμό της αποψίλωσης των δασών, αυτές οι παρεμβάσεις δεν έχουν ακόμη αντιμετωπίσει την κλίμακα της περιβαλλοντικής υποβάθμισης.

Ως μέρος της απάντησης της κυβέρνησης του Μπαγκλαντές στο Κοξ Μπαζάρ, αυτή η κατάσταση απαιτεί άμεσες παρεμβάσεις και επενδύσεις για την αποκατάσταση του περιβάλλοντος και του οικοσυστήματος.

Η κατάσταση στο Κοξ Μπαζάρ υπογραμμίζει την ανάγκη για μια ισορροπημένη προσέγγιση, που δίνει προτεραιότητα τόσο στην ανθρώπινη ευημερία όσο και στην οικολογική διάσωση.