Στιγμιότυπο οθόνης από το βίντεο του YouTube “Why Egypt and Somalia are teaming up against Ethiopia” του TLDR News Global. Χρήση με άδεια.
Στο Κέρας της Αφρικής, μια περιοχή όπου οι εύθραυστες πολιτικές συμμαχίες και οι στρατιωτικές εντάσεις είναι ο κανόνας, η σύγκρουση μεταξύ Αιθιοπίας, Αιγύπτου και Σομαλίας βρήκε ένα νέο πεδίο σύγκρουσης: τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Πλατφόρμες όπως το TikTok, το X (πρώην Twitter) και το Facebook έχουν γίνει βασικοί παίκτες στον ψηφιακό πόλεμο, όπου η παραπληροφόρηση τροφοδοτεί το εθνικιστικό φρόνημα και αυξάνει τον κίνδυνο εκδήλωσης πραγματικής βίας.
Δύο σημαντικά γεωπολιτικά ζητήματα τροφοδοτούν αυτή τη διαδικτυακή σύγκρουση: η κατασκευή από την Αιθιοπία του Μεγάλου Φράγματος Αναγέννησης της Αιθιοπίας (GERD) στον Νείλο και η πρόσφατη διπλωματική εμπλοκή της με τη Σομαλιλάνδη, μια αυτοανακηρυχθείσα ανεξάρτητη περιοχή, που επιδιώκει διεθνή αναγνώριση. Για την Αίγυπτο, η οποία εξαρτάται από τον Νείλο για την υδροδότησή της, το φράγμα θεωρείται άμεση απειλή για την επιβίωσή της. Παράλληλα, ένα άνοιγμα της Αιθιοπίας προς τη Σομαλιλάνδη προκαλεί οργή στη Σομαλία, η οποία το θεωρεί πρόκληση για την εδαφική της ακεραιότητα.
Αν και οι συγκρούσεις αυτές πηγάζουν από ιστορικές και γεωγραφικές διαμάχες βαθιά ριζωμένες, αγγίζουν πλέον εκατομμύρια ανθρώπους μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Στιγμιότυπο οθόνης από το βίντεο TikTok της Mafi Fasil. Χρήση με άδεια.
Η επίδραση του TikTok
Ειδικά το TikTok έχει γίνει μια πλατφόρμα, όπου πολύπλοκες γεωπολιτικές εντάσεις απλοποιούνται, εκτραχύνονται και συχνά διαστρεβλώνονται. Ένα βίντεο από έναν Αιθίοπα χρήστη στο οποίο μια γυναίκα χύνει νερό από μια κανάτα με τη σημαία της Αιθιοπίας σε μικρότερες κανάτες με την ένδειξη Αίγυπτος και Σουδάν, συμβολίζοντας τον έλεγχο του Νείλου από την Αιθιοπία, έχει γίνει viral. Συνοδευόμενο από πατριωτική μουσική, το βίντεο είναι μια τολμηρή επίδειξη εθνικής υπερηφάνειας, που ενισχύει αιθιοπικές αφηγηματικές γραμμές στα κοινωνικά δίκτυα.
Οι Αιγύπτιοι χρήστες του TikTok ανταποκρίθηκαν με τον ίδιο τρόπο. Σε ένα βίντεο, δύο άνδρες ρίχνουν νερό από ένα μπολ με την αιθιοπική σημαία σε ποτήρια, που αντιπροσωπεύουν την Αίγυπτο και το Σουδάν, και στη συνέχεια βάζουν το νερό πίσω στο μπολ. Το βίντεο τελειώνει με έναν εκρηκτικό μηχανισμό τοποθετημένο στο κύπελλο, υπονοώντας τον εκνευρισμό της Αιγύπτου και το ενδεχόμενο δολιοφθορών. Αν και αυτά τα βίντεο είναι συμβολικά, οι εντάσεις που αντικατοπτρίζουν είναι υπαρκτές.
Στο πλαίσιο ηλεκτρονικού πολέμου μεταξύ Αιγύπτου και Αιθιοπίας, η ολοένα και πιο στενή σχέση μεταξύ Αιθιοπίας και Σομαλιλάνδης έχει περιπλέξει περαιτέρω την εύθραυστη δυναμική της περιοχής. Τον Ιανουάριο του 2024, η Αιθιοπία υπέγραψε μνημόνιο συνεργασίας με τη Σομαλιλάνδη, υποδηλώνοντας μια πιθανή αναγνώριση της ανεξαρτησίας της, στην οποία η Σομαλία αντιτάχθηκε σθεναρά. Αντιλαμβανόμενη την ευκαιρία, η Αίγυπτος ενίσχυσε τους δεσμούς της με τη Σομαλία μέσω μιας συμφωνίας στρατιωτικής συνεργασίας, κάτι που αύξησε τις εντάσεις στην περιοχή.
Στιγμιότυπο από ένα βίντεο του eslamyears22 στο TikTok. Χρήση με άδεια.
Αργότερα, αναφέρθηκε ότι η Αίγυπτος παρείχε στρατιωτικό εξοπλισμό και προσωπικό στη Σομαλία.
Καθώς διαδόθηκε η είδηση της συμμαχίας Αιγύπτου-Σομαλίας, το TikTok και άλλες πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης κατακλύστηκαν από πανηγυρικά βίντεο, πολλά από τα οποία δημιουργήθηκαν με τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης και παραποιημένων φωτογραφιών.
Μεταξύ των πιο προκλητικών ήταν ένας ανώνυμος χρήστης του TikTok, που λειτουργούσε με το ψευδώνυμο user74220974543408, ο οποίος τράβηξε την προσοχή με μια σειρά εμπρηστικών μηνυμάτων. Σε ένα από αυτά, ένας χάρτης της Αιθιοπίας εμφανίζεται κάτω από τα πόδια του με την αιγυπτιακή σημαία να ανεμίζει γύρω του, συνοδευόμενος από δυσοίωνη μουσική, που αποσκοπεί στο να προκαλέσει την αίσθηση της απειλής.
Ένας Αιγύπτιος χρήστης του Tiktok – ο @100_._._._6 – δημοσιεύει συχνά βίντεο, που υμνούν τη στρατιωτική ισχύ της Αιγύπτου και εξυμνούν τη συμμαχία της με τη Σομαλία. Η δημοτικότητα του περιεχομένου του έχει αυξηθεί στη Σομαλία αποτελώντας σημείο συσπείρωσης για όσους θεωρούν τη συνεργασία ζωτικής σημασίας για την αντιμετώπιση της περιφερειακής επιρροής της Αιθιοπίας. Τα βίντεο έχουν συγκεντρώσει εκατοντάδες σχόλια στα αραβικά, τα αμχαρικά, τα ορόμο και τα αγγλικά, υπογραμμίζοντας τα διασυνοριακά αποτελέσματα αυτής της κλιμακούμενης ψηφιακής σύγκρουσης.
Στιγμιότυπο οθόνης από ένα βίντεο στο TikTok του χρήστη 74220974543408. Χρήση με άδεια.
Τα σχόλια είναι γεμάτα εθνικιστική ρητορική και σημαίες. Οι υποστηρικτές της Αιθιοπίας καυχιούνται: «Η Αιθιοπία είναι πανέτοιμη» και «Είμαστε οι βασιλιάδες της Αφρικής», ενώ όσοι έχουν τη σημαία της Σομαλιλάνδης εκφράζουν την υποστήριξή τους, αποκαλώντας τους Αιθίοπες «αδέλφια» έτοιμους να «αντεπιτεθούν». Οι λογαριασμοί των Σομαλών, εν τω μεταξύ, εκφράζουν την επιθυμία τους να ευθυγραμμιστούν με την Αίγυπτο και να ενώσουν τις δυνάμεις τους κατά της Αιθιοπίας.
Ορισμένοι λογαριασμοί προχωρούν παραπέρα, υποστηρίζοντας τη βία κατά συγκεκριμένων κοινοτήτων στη Σομαλία. Λογαριασμοί όπως ο @anti_qabiil2023 έχουν στοχοποιήσει ιδιαίτερα την κοινότητα των Ορόμο, τροφοδοτώντας τις εντάσεις ενθαρρύνοντας τη βία εναντίον τους, ιδίως λόγω της καταγωγής του πρωθυπουργού της Αιθιοπίας Άμπιι Αχμέτ από τη φυλή των Ορόμο.
Ακόμη και η λειτουργία “live match” του TikTok, όπου οι χρήστες ανταγωνίζονται για ψηφιακά δώρα από τους συνδρομητές τους, έχει χρησιμοποιηθεί για τον εν λόγω ανταγωνισμό. Ορισμένοι χρήστες διοργανώνουν ζωντανές «μάχες», όπου το ένα άτομο εκπροσωπεί την Αιθιοπία και το άλλο την Αίγυπτο προτρέποντας τους συνδρομητές τους να στείλουν ψηφιακά δώρα για υποστήριξη. Αυτοί οι πεντάλεπτοι διαγωνισμοί, αν και έχουν χιουμοριστικό χαρακτήρα, αντανακλούν βαθιά ριζωμένες εθνικιστικές εντάσεις. Η πλευρά που λαμβάνει τα περισσότερα εικονικά δώρα κερδίζει, μετατρέποντας αυτό που φαίνεται να είναι ένας ανεπίσημος διάλογος σε απεικόνιση των πραγματικών πολιτικών διαφορών της περιοχής.
Τεχνητή νοημοσύνη και τακτικές παραπληροφόρηση
Οι τακτικές παραπληροφόρησης δεν περιορίζονται στα μιμίδια και τα viral βίντεο. Οι Αιγύπτιοι και Σομαλοί παράγοντες χρησιμοποιούν ομιλίες πρώην ηγετών του κόσμου για να πυροδοτήσουν περιφερειακές εντάσεις. Ένα ευρέως διαδεδομένο βίντεο με το σχόλιο του πρώην προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ το 2020 ότι η Αίγυπτος μπορεί να «ανατινάξει» το GERD, χρησιμοποιήθηκε από Αιγύπτιους και Σομαλούς παράγοντες για να τροφοδοτήσουν το φόβο μιας επικείμενης σύγκρουσης.
Εν τω μεταξύ, παράγοντες υπέρ της Αιθιοπίας και της Σομαλιλάνδης χρησιμοποίησαν την κριτική που άσκησε ο Τραμπ στο παρελθόν στη Σομαλοαμερικανίδα βουλευτή Ιλχάν Ομάρ, χρησιμοποιώντας τα σχόλιά του ότι η Σομαλία ήταν ένα «άνομο» κράτος για να υπονομευτεί η σομαλική κυβέρνηση.
Ο πόλεμος πληροφοριών βασίζεται επίσης στην εκμετάλλευση εγχώριων διχασμών εντός της Αιθιοπίας. Πράκτορες που συνδέονται με τις κυβερνήσεις της Αιγύπτου και της Σομαλίας έχουν στοχοποιήσει ομάδες της αντιπολίτευσης στην αιθιοπική διασπορά, ιδίως εθνικιστικές ομάδες των Αμχάρα, προκειμένου να εμβαθύνουν τις πολιτικές διαιρέσεις. Οι ομάδες αυτές διέδωσαν σενάρια που υποδηλώνουν ότι η κοινότητα των Αμχάρα θα μπορούσε να ενταχθεί στην Αίγυπτο και τη Σομαλία εάν οι χώρες αυτές παρενέβαιναν κατά της κυβέρνησης του Άμπιι Αχμέτ. Το αφήγημα αυτό, που παρουσιάζει την αιθιοπική κυβέρνηση ως απειλή για την εθνική ασφάλεια, υιοθετήθηκε εύκολα από αιγυπτιακούς και σομαλικούς παράγοντες που επιδιώκουν να επωφεληθούν από την εσωτερική διχόνοια στην Αιθιοπία.
Στιγμιότυπο ενός βίντεο στο TikTok από την mona_christ1. Χρήση με άδεια.
Σε αυτή την ψηφιακή σύγκρουση οι χρήστες του TikTok, που τάσσονται υπέρ της κυβέρνησης της Αιθιοπίας, δεν έμειναν σιωπηλοί. Απάντησαν με περιεχόμενο που βασίστηκε στη μακρά ιστορία αντίστασης της Αιθιοπίας σε ξένες δυνάμεις, συμπεριλαμβανομένων παλαιότερων συγκρούσεων με την Αίγυπτο, και παρουσίασαν το GERD ως σύμβολο της εθνικής κυριαρχίας. Αυτές οι διηγήσεις υπογραμμίζουν τον ευρύτερο αγώνα της Αιθιοπίας για αυτοδιάθεση καθιστώντας το έργο του φράγματος ζήτημα εθνικής υπερηφάνειας.
Για να περιπλέξουν περαιτέρω τα πράγματα, οι χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης που πρόσκεινται στην αιθιοπική κυβέρνηση έχουν επικεντρωθεί στους περιφερειακούς αντιπάλους της Αιγύπτου, όπως η Αλγερία και το Μαρόκο, σε μια προσπάθεια να αντιστρέψουν το αφήγημα υπέρ της Αιθιοπίας. Η Αιθιοπία υπέγραψε πρόσφατα συμφωνία στρατιωτικής συνεργασίας με το Μαρόκο, προσθέτοντας άλλο ένα επίπεδο στο περίπλοκο πλέγμα συμμαχιών και ανταγωνισμών της περιοχής.
Στιγμιότυπο οθόνης από το βίντεο του YouTube “ከኢትዮጵያ ጦር ጋር ገጠሙ | መንገድ ለመዝጋት የሞከሩ ተመቱ | የሱማሊያው መሪ “እንታረቅ” አሉ | እስራኤል ዓለምን አስገረመች | ኔቶ ፑቲን ዛቻ ብቻ አለ” από το GMN TV Ethiopia. Χρήση με άδεια.
Ένας δημοφιλής λογαριασμός στο TikTok δημοσιεύει τακτικά προπαγάνδα, που έχει δημιουργηθεί με τεχνητή νοημοσύνη, και εξυμνεί τη στρατιωτική ισχύ της Αιθιοπίας: μια εικόνα με τη σημαία της Αιθιοπίας και ένα λιοντάρι συνοδευόμενη από μουσική, που παρακινεί και αποδεικνύει την ικανότητα της Αιθιοπίας να συντρίψει τους αντιπάλους της. Ένας άλλος λογαριασμός μιμείται τη φωνή του πρωθυπουργού Άμπιι Αχμέτ, που μιλάει αραβικά, προκαλώντας χιλιάδες σχόλια που επαινούν τις γλωσσικές και διπλωματικές του ικανότητες.
Διάδοση σε διάφορες πλατφόρμες
Ο πόλεμος παραπληροφόρησης έχει εξαπλωθεί σε όλες τις πλατφόρμες, με περιεχόμενο που αναδημοσιεύεται στο Facebook και το X, συχνά χωρίς καμία επαλήθευση. Αυτό έχει ενισχύσει την εκλαΐκευση και τη διάδοση των viral, τροφοδοτώντας την εξάπλωση της παραπληροφόρησης και επιδεινώνοντας τις εντάσεις σε ένα ήδη ασταθές πολιτικό περιβάλλον.
Στιγμιότυπο οθόνης από το βίντεο του YouTube “ከኢትዮጵያ ጦር ጋር ገጠሙ | መንገድ ለመዝጋት የሞከሩ ተመቱ | የሱማሊያው መሪ “እንታረቅ” አሉ | እስራኤል ዓለምን አስገረመች | ኔቶ ፑቲን ዛቻ ብቻ አለ” από το GMN TV Ethiopia. Χρήση με άδεια.
Το TikTok δημιούργησε ένα συμβούλιο ασφάλειας για την υποσαχάρια Αφρική, κατά το πρότυπο του εποπτικού συμβουλίου Meta, αν και η επιτυχία του στην καταπολέμηση του περιεχομένου που είναι επιβλαβές στην περιοχή αυτή δεν έχει ακόμη αποδειχθεί. Καθώς το χάσμα μεταξύ της διαδικτυακής παραπληροφόρησης και των πραγματικών συγκρούσεων στο Κέρας της Αφρικής μικραίνει, το διακύβευμα αυτού του ψηφιακού πολέμου γίνεται όλο και πιο σοβαρό.
