Ένας νεαρός άνδρας εγκαθιστά συσκευή Starlink σε μια στέγη στην πόλη Μουκάλα. Η εικόνα είναι ευγενική προσφορά του συγγραφέα.

Καθώς το υψηλής ταχύτητας διαδίκτυο Starlink του Έλον Μασκ εισέρχεται στην Υεμένη με υποσχέσεις να φέρει επανάσταση στη συνδεσιμότητα των κατεστραμμένων από τον πόλεμο και των υποεξυπηρετούμενων κοινοτήτων, πολλοί φοβούνται ότι η πρόσβαση έρχεται με τίμημα τo απόρρητο των προσωπικών δεδομένων και την επιτήρηση, και ως γεωπολιτικό εργαλείο, εν μέσω αυξανόμενων εντάσεων στην Ερυθρά Θάλασσα.

Κακή σύνδεση

Για χρόνια, οι κάτοικοι της Υεμένης αντιμετώπιζαν προβλήματα με μια από τις πιο αργές, ακριβές και αναξιόπιστες συνδέσεις στο διαδίκτυο στον κόσμο. Η τηλεπικοινωνιακή υποδομή της χώρας, ήδη εύθραυστη, έχει παραλύσει λόγω μιας δεκαετίας, σχεδόν, πολέμου και ανθρωπιστικών κρίσεων. Από τον Ιανουάριο του 2024, μόνο το 17,7% των 34.83 εκατομμυρίων κατοίκων της Υεμένης είχαν πρόσβαση στο διαδίκτυο. 

Οι Aνσάρ Αλλάχ, επίσης γνωστοί ως Χούθι, που το 2014 κατέλαβαν την εξουσία στη βόρεια Υεμένη, όπου ζει η συντριπτική πλειονότητα του πληθυσμού, έχουν αναλάβει τον έλεγχο των κρατικών τηλεπικοινωνιακών δικτύων, επιβάλλοντας αυστηρούς ελέγχους πληροφοριών. Αυτοί περιλαμβάνουν συχνές διακοπές στη λειτουργία του διαδικτύου, εκτεταμένη παρακολούθηση των αντιφρονούντων, και λογοκρισία των ειδήσεων και των πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης, περιορίζοντας την επικοινωνία με φίλους και οικογένεια, την διαδικτυακή μάθηση, την εξ αποστάσεως εργασία και τις οικονομικές ευκαιρίες.  

Ο Γκόμνταν, δημοσιογράφος τοπικού ΜΜΕ στη Χοντέιντα, μοιράζεται αυτή την απογοήτευση:

I had to move from Hodeida to Sanaa just to access better internet. The connection in my city is extremely unreliable, constantly disrupted by clashes at the port. Authorities often cut the internet — either to punish the population or to prevent us from sharing information. It became impossible to do my job. Uploading photos was a struggle, and accessing timely information felt like an uphill battle.

Αναγκάστηκα να μετακομίσω από τη Χοντέιντα στη Σανάα απλά για να έχω πρόσβαση σε καλύτερο διαδίκτυο. Η σύνδεση στην πόλη μου είναι εξαιρετικά αναξιόπιστη και διακόπτεται συνεχώς από συγκρούσεις στο λιμάνι. Οι Αρχές συχνά κόβουν το διαδίκτυο είτε για να τιμωρήσουν τον πληθυσμό είτε για να μας εμποδίσουν να ανταλλάσσουμε πληροφορίες. Κατέστη αδύνατο να κάνω τη δουλειά μου. Το ανέβασμα φωτογραφιών ήταν ένας αγώνας και η πρόσβαση σε έγκαιρες πληροφορίες έμοιαζε με δύσκολη μάχη.

Αλλάζουν τα δεδομένα;

Τον Ιανουάριο του 2024, η διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση της Υεμένης, η οποία ελέγχει μόνο τη νότια Υεμένη, έγινε η πρώτη στην περιοχή που υπέγραψε μια πενταετή συμφωνία αδειοδότησης του Starlink του Έλον Μασκ, το οποίο διαχειρίζεται το SpaceX. Καθορισμένη να λήξει την 1η Ιανουαρίου 2029, με δυνατότητα ανανέωσης, η συμφωνία αποτέλεσε ιστορικό ορόσημο στη μακροχρόνια μάχη της Υεμένης για ψηφιακή πρόσβαση.

Η υπηρεσία Starlink απαιτεί ένα δορυφορικό κιτ, το οποίο κοστίζει 389 δολάρια, συμπεριλαμβανομένου ενός πιάτου και ενός ρούτερ, με μηνιαίες συνδρομές που κυμαίνονται από 35 έως 50 δολάρια, ανάλογα με την τοποθεσία και τη χρήση. Σε αντίθεση με το παραδοσιακό διαδίκτυο μέσω οπτικών ινών ή κινητής τηλεφωνίας, το Starlink λειτουργεί μέσω δορυφόρων επιτρέποντας τη σύνδεση ακόμη και στις πιο απομακρυσμένες περιοχές που πλήττονται από συγκρούσεις, όπου οι υποδομές είναι είτε κατεστραμμένες είτε ανύπαρκτες.

Ένα ρούτερ Starlink σε μια στέγη στην πόλη Μουκάλα. Η εικόνα είναι ευγενική προσφορά του συγγραφέα.

Για πρώτη φορά οι κάτοικοι της Υεμένης, τουλάχιστον στο νότο, είχαν πρόσβαση σε απεριόριστο δορυφορικό διαδίκτυο υψηλής ταχύτητας, παρακάμπτοντας τα δίκτυα που ελέγχονται από την κυβέρνηση. 

Για τους νέους Υεμένιους, οι ευκαιρίες είναι πρωτοφανείς. Οι φοιτητές μπορούν να έχουν πρόσβαση σε παγκόσμιους εκπαιδευτικούς πόρους και οι επιχειρήσεις μπορούν να ξεκλειδώσουν νέες οικονομικές ευκαιρίες.

«Το Starlink μας δίνει την ευκαιρία να εργαστούμε, να μάθουμε και να συνδεθούμε με τον κόσμο. Μπορεί να φαίνεται αυτονόητο για το μεγαλύτερο μέρος του κόσμου, αλλά στην Υεμένη, η γρήγορη σύνδεση ήταν ένα όνειρο», λέει ο Άχμεντ, ένας 24χρονος προγραμματιστής λογισμικού στο Ταΐζ. «Με σταθερή σύνδεση, μπορώ τώρα να κάνω αιτήσεις για απομακρυσμένες θέσεις εργασίας και να εργάζομαι χωρίς διακοπές με πελάτες στο εξωτερικό— κάτι που πριν ήταν σχεδόν αδύνατο».

Σε μια χώρα που πάνω από το 80% του πληθυσμού απαιτεί ανθρωπιστική βοήθεια, η βελτιωμένη πρόσβαση στο διαδίκτυο έχει τη δυνατότητα να μεταμορφώσει την επικοινωνία και να βοηθήσει στον αποτελεσματικότερο συντονισμό των προσπαθειών παροχής βοήθειας.

Καθώς το Starlink κερδίζει έδαφος στην Υεμένη, πολλοί Υεμένιοι/ες, που δεν έχουν τη δυνατότητα να πληρώσουν τον δαπανηρό εξοπλισμό και τη μηνιαία συνδρομή, έχουν ανακαλύψει εναλλακτικούς τρόπους πρόσβασης στην υπηρεσία.

Μικρές επιχειρήσεις και ιδιώτες επιχειρηματίες έχουν αρχίσει να προσφέρουν κοινή πρόσβαση στην υπηρεσία. Παρόμοια με τον τρόπο που λειτουργούσαν κάποτε τα ίντερνετ καφέ, οι χρήστες μπορούν τώρα να αγοράζουν κουπόνια, που τους παρέχουν πρόσβαση σε υπηρεσίες υψηλής ταχύτητας Starlink για ένα καθορισμένο χρονικό διάστημα, έναντι της καταβολής τιμήματος. Αυτό έχει οδηγήσει στην άνοδο ενός νέου, ανεπίσημου επιχειρηματικού τομέα, όπου οι επιχειρηματίες κερδίζουν από τη μεταπώληση της συνδεσιμότητας.

Παράδειγμα κουπονιού διαδικτύου που χρησιμοποιείται για πρόσβαση στις υπηρεσίες Starlink στην Υεμένη. Η εικόνα είναι ευγενική προσφορά του συγγραφέα.

Ο Φαχμί, ένας εκπαιδευτής ψηφιακής τεχνολογίας με έδρα το Ταΐζ, εξηγεί: «Οι άνθρωποι αναζητούν απεγνωσμένα σταθερό διαδίκτυο και το Starlink γίνεται η λύση εμπιστοσύνης. Μέσα σε λίγους μόνο μήνες, είδαμε να δημιουργούνται ολόκληρες κοινότητες στο Facebook, όπου οι άνθρωποι μοιράζονται συμβουλές σχετικά με το πού να αγοράσουν κιτ Starlink, πώς να τα εγκαταστήσουν, ακόμη και πώς να μειώσουν το κόστος με κοινή χρήση συνδρομών».

Διαμάχες οικονομικές, πολιτικές και σχετιζόμενες με την ασφάλεια

Αν για πολλούς το Starlink αποτελεί σανίδα σωτηρίας, άλλοι προειδοποιούν ότι θα μπορούσε να επιφέρει σοβαρούς κινδύνους για την ασφάλεια και την πολιτική σε μια χώρα που μαστίζεται από συγκρούσεις. Η πρόσβαση στο διαδίκτυο αφορά εξίσου την εξουσία και τον έλεγχο.

Η κυβέρνηση των Χούθι στη Σάναα καταδίκασε έντονα τη συμφωνία Starlink αποκαλώντας την «επικίνδυνη» και ότι αποτελεί «παραβίαση της κυριαρχίας της Υεμένης». Υποστηρίζουν ότι η υπηρεσία αποτελεί «άμεση απειλή για την εθνική ασφάλεια» θέτοντας σε κίνδυνο τον κοινωνικό ιστό και υπονομεύοντας την ικανότητα της κυβέρνησης να προστατεύσει την ιδιωτικότητα και τα προσωπικά δεδομένα των πολιτών. 

Απαγόρευσαν επίσημα το Starlink προειδοποιώντας τους κατοίκους να μην χρησιμοποιούν την υπηρεσία και υποσχόμενοι να λάβουν «τα απαραίτητα μέτρα» για την προστασία της κυριαρχίας της χώρας, μια συγκεκαλυμμένη απειλή για όποιον εντοπιστεί να έχει πρόσβαση στο διαδίκτυο.

Μηνύματα SMS που εστάλησαν από τις Αρχές των Χούθι και υπενθύμισαν στους κατοίκους ότι το Starlink απαγορεύεται, απειλώντας με κυρώσεις, συμπεριλαμβανομένης της φυλάκισης και της διαγραφής από το εμπορικό μητρώο για όσους πωλούν την υπηρεσία. Τα μηνύματα χαρακτηρίζουν το Starlink ως υπηρεσία κατασκοπείας των ΗΠΑ και προειδοποιούν τους κατοίκους να μην γίνουν συνένοχοι σε αυτό που περιγράφουν ως «στόχοι των εχθρών». Στιγμιότυπο οθόνης από τον συντάκτη. Δίκαιη χρήση.

Οι Χούθι έχουν κατηγορήσει το Starlink ότι είναι εργαλείο κατασκοπείας υποστηρίζοντας ότι θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να καταγράψει τις στρατιωτικές κινήσεις της Υεμένης, να παρακολουθήσει τα προπύργια των ανταρτών, και να εντοπίσει τις θέσεις εκτόξευσης πυραύλων στην Ερυθρά Θάλασσα. Ο αξιωματούχος των Χούθι Μοχάμεντ Αλ Μπουχαΐτι συνέδεσε άμεσα την εκτόξευση του Starlink με «τον πόλεμο που διεξάγουν οι ΗΠΑ στην Υεμένη».

Άλλοι επικριτές υπογράμμισαν ότι η ταλαιπωρημένη οικονομικά χώρα θα στερηθεί τα πολυπόθητα έσοδα από τον τομέα της κινητής τηλεφωνίας και των τηλεπικοινωνιών, τα οποία θα πάνε στο Starlink. 

Την ίδια στιγμή, η πρεσβεία των ΗΠΑ στην Υεμένη έσπευσε να επαινέσει την κίνηση αυτή ως «ορόσημο» για τη συνδεσιμότητα στη χώρα. 

Εργαλείο παρακολούθησης των ΗΠΑ; 

Ο φόβος της κατασκοπείας και των παραβιάσεων της ασφάλειας των δεδομένων είναι υπαρκτός. Οι πληροφορίες που συλλέγονται μέσω του δορυφορικού διαδικτύου θα μπορούσαν ενδεχομένως να χρησιμοποιηθούν για τη συλλογή πληροφοριών ή την οικονομική εκμετάλλευση. 

Σύμφωνα με το Νόμο CLOUD, η κυβέρνηση των ΗΠΑ έχει την εξουσία να αποκτήσει πρόσβαση σε δεδομένα που αποθηκεύονται από αμερικανικές εταιρείες, συμπεριλαμβανομένης της SpaceX, χωρίς να απαιτεί τη συγκατάθεση του χρήστη ή των τοπικών Αρχών. Αυτό σημαίνει ότι στα δεδομένα των χρηστών της Υεμένης — από τη δραστηριότητα περιήγησης έως τον εντοπισμό θέσης — θα μπορούσαν δυνητικά να αποκτήσουν πρόσβαση οι αμερικανικές υπηρεσίες, γεγονός που εγείρει φόβους για κατασκοπεία, παρακολούθηση και οικονομική εκμετάλλευση.

Παρά τις απειλές των Χούθι για αυστηρές κυρώσεις εξαιτίας της τεράστιας ζήτησης για ελεύθερο διαδίκτυο υψηλής ταχύτητας, το Starlink εξαπλώνεται γρήγορα στη βόρεια Υεμένη, κυρίως μέσω λαθραίων συσκευών από το γειτονικό Ομάν και τη Σαουδική Αραβία και κοινών σημείων πρόσβασης.

Ο Ράκαν, ο οποίος διαχειρίζεται πάνω από 20 ομάδες κοινωνικής δικτύωσης Starlink με χιλιάδες ακόλουθους, μίλησε με ψευδώνυμο για να προστατεύσει την ταυτότητά του. Διευκολύνει την πρόσβαση στο Starlink στη βόρεια Υεμένη, όπου η υπηρεσία είναι επισήμως απαγορευμένη. Περιγράφοντας την εμπειρία του με την παράνομη εισαγωγή και την εγκατάσταση του Starlink, είπε:

It's risky, but people are desperate for a stable internet. We shouldn't have to go to these lengths, but the Houthis leave us no other choice. They rule by terror. They send intimidating messages warning people not to use Starlink. If they find out you're using it, you could be extorted, thrown in jail, or worse.

Είναι ριψοκίνδυνο, αλλά οι άνθρωποι αναζητούν απεγνωσμένα ένα σταθερό διαδίκτυο. Δεν θα έπρεπε να φτάνουμε σε αυτό το σημείο, αλλά οι Χούθι δεν μας αφήνουν άλλη επιλογή. Κυβερνούν με τον τρόμο. Στέλνουν εκφοβιστικά μηνύματα προειδοποιώντας τους ανθρώπους να μην χρησιμοποιούν το Starlink. Αν ανακαλύψουν ότι το χρησιμοποιείτε, μπορεί να σας εκβιάσουν, να σας ρίξουν στη φυλακή ή να κάνουν ακόμα χειρότερα.

Οι ομάδες αυτές λειτουργούν ως υπόγεια συστήματα υποστήριξης, καθοδηγώντας τους Υεμενίτες στην περίπλοκη απόκτηση και χρήση του Starlink με διακριτικότητα. 

Τεχνολογική επανάσταση ή δούρειος ίππος;

Η άφιξη του Starlink στην Υεμένη περιπλέκεται επίσης από το πολιτικό φορτίο του βαθιά πολωμένου δισεκατομμυριούχου ιδρυτή του, του Έλον Μασκ. Ο δημόσιος ρόλος του στη νέα κυβέρνηση Τραμπ, η υποστήριξή του σε ακροδεξιές ιδεολογίες, η ενασχόλησή του με θεωρίες συνωμοσίας και η αλλοπρόσαλλη συμπεριφορά του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν πυροδοτήσει έντονες επικρίσεις για την επέκταση του Starlink σε ζώνες συγκρούσεων. 

Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Μασκ έχει παρέμβει για να παράσχει πρόσβαση στο διαδίκτυο σε εμπόλεμες ζώνες ή σε ανθρωπιστικές κρίσεις. Μετά από διεθνείς πιέσεις, ενεργοποίησε το Starlink σε τμήματα της Γάζας μετά την καταστροφή των τηλεπικοινωνιακών δικτύων της λωρίδας από το Ισραήλ στις αρχές του πολέμου. Ομοίως, το Starlink διαδραμάτισε κρίσιμο ρόλο στην Ουκρανία, όπου αναπτύχθηκε για την υποστήριξη των πολιτικών και στρατιωτικών επικοινωνιών μετά την εισβολή της Ρωσίας στη χώρα. 

Οι επιχειρήσεις του Starlink σε πολιτικά ευαίσθητες περιοχές εγείρουν ερωτήματα σχετικά με το αν η υπηρεσία χρησιμοποιείται ως εργαλείο για ευρύτερα στρατηγικά συμφέροντα των ΗΠΑ. Στην Συρία, παρά την απουσία επίσημης υπηρεσίας, το Starlink είναι προσβάσιμο. Εν τω μεταξύ, στο Ιράν, διατυπώθηκαν ισχυρισμοί ότι οι αντιφρονούντες χρησιμοποίησαν το Starlink κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων του 2022 για να παρακάμψουν την κυβερνητική λογοκρισία, να οργανώσουν διαδηλώσεις και να επικοινωνήσουν με τον έξω κόσμο.

Εάν ο εθνικός τομέας τηλεπικοινωνιών της Υεμένης αποτύχει να βελτιώσει τις υπηρεσίες και να μειώσει τις τιμές, οι πολίτες θα στρέφονται όλο και περισσότερο στο Starlink, αυξάνοντας την εξάρτηση από μια ψηφιακή υποδομή που ελέγχεται από το εξωτερικό και ενδεχομένως παραχωρώντας τον έλεγχο των δεδομένων σε εξωτερικούς παράγοντες.

Αν και το Starlink προσφέρει μια επανάσταση στην ψηφιακή πρόσβαση, οι επιπτώσεις του υπερβαίνουν κατά πολύ την απλή συνδεσιμότητα εγείροντας πιεστικά ερωτήματα σχετικά με το ρόλο των ιδιωτικών εταιρειών στον έλεγχο της πρόσβασης στις πληροφορίες, τους κινδύνους της κατασκοπείας, την οικονομική κυριαρχία, την ασφάλεια των δεδομένων και τη γεωπολιτική επιρροή.