Ένας άντρας με το κοπάδι πρόβατα και κατσίκες του στην περιοχή Ριφ του Μαρόκου. Φωτογραφία του Mohamed Belkasen, χρησιμοποιείται με άδεια.

Του Mohamed Belkasen

Στις 26 Φεβρουαρίου, ο βασιλιάς Μωάμεθ ΣΤ΄ανακοίνωσε την αναστολή των θυσιών ζώων κατά τη διάρκεια του Ιντ αλ-αντχά λόγω «περιβαλλοντικών και οικονομικών προκλήσεων». Η απόφαση αυτή ακολούθησε δήλωση του υπουργού Γεωργίας Αχμέντ ελ Μπουάρι στις 13 Φεβρουαρίου, η οποία ανέφερε μείωση 38% στο ζωικό κεφάλαιο προβάτων. Αυτή είναι η τέταρτη φορά που κηρύσσεται τέτοια αναστολή στη χώρα, με προηγούμενα περιστατικά να έχουν σημειωθεί το 1963, το 1981 και το 1996.

Η τελευταία φορά ήταν πριν από 29 χρόνια, όταν ο πρώην βασιλιάς Χασάν Β’ κάλεσε όλους τους πολίτες να μην θυσιάζουν αρνιά για το Ιντ αλ-αντχά λόγω της οικονομικής ύφεσης. Σήμερα, το ζήτημα δεν είναι κυρίως οικονομικό, αλλά η ανησυχητική έλλειψη προβάτων σε ολόκληρο το Μαγκρέμπ. Η κυβέρνηση, μετά από αίτημα του βασιλιά, έχει αποθαρρύνει επίσημα την πρακτική.

Το Ιντ-αλ-αντχά, γνωστό και ως «Φεστιβάλ της Θυσίας», τιμά την κορανική ιστορία της προθυμίας του Προφήτη Αβραάμ (Ιμπραήμ) να θυσιάσει τον γιο του σε υπακοή στον Θεό ως δοκιμασία πίστης και αφοσίωσης. Σε ανάμνηση, οι Μουσουλμάνοι παραδοσιακά θυσιάζουν ένα πρόβατο (ή άλλο ζώο) συμβολίζοντας την υπακοή, την ευσέβεια και την ευγνωμοσύνη. Η πράξη ενσαρκώνει επίσης τη γενναιοδωρία και την κοινωνική αλληλεγγύη. Το κρέας συνήθως χωρίζεται σε τρία μέρη: ένα για την οικογένεια, ένα για συγγενείς και φίλους και ένα για όσους έχουν ανάγκη. Αλλά με τη μείωση των κοπαδιών, την άνοδο των τιμών και την έλλειψη πόρων, πολλοί Μαροκινοί αναγκάζονται πλέον να απαρνηθούν αυτή την βαθιά συμβολική πράξη.

Οι επιπτώσεις της υπερθέρμανσης του πλανήτη αποτελούν σοβαρή ανησυχία στο Μαρόκο. Από το 2020, το Μαρόκο αντιμετωπίζει παρατεταμένες ξηρασίες και ερημοποίηση στην ύπαιθρο. Οι παραδοσιακοί εποχιακοί κύκλοι έχουν αλλάξει παρατείνοντας τα καλοκαίρια στο φθινόπωρο και προκαλώντας πρώιμες ανοιξιάτικες περιόδους με ανεπαρκείς βροχοπτώσεις. Αυτή η ανωμαλία έχει συμβάλει στην αύξηση της ερημοποίησης μειώνοντας την ανάπτυξη θρεπτικών αγρωστωδών που απαιτούνται για τη διατήρηση των προβάτων και άλλων ζώων.

Αποψίλωση των δασών και απώλεια βοσκοτόπων

Σύμφωνα με την έκθεση του Οικονομικού, Κοινωνικού και Περιβαλλοντικού Συμβουλίου (CESE) του 2023, η αποψίλωση των δασών έχει μειώσει σημαντικά τις εκτάσεις χόρτου που είναι απαραίτητες για την κτηνοτροφία. Η έκθεση επισημαίνει την απώλεια 17.000 εκταρίων ετησίως λόγω της υπερθέρμανσης του πλανήτη και της αποψίλωσης των δασών στην ύπαιθρο του Μαρόκου.

Αυτή η απώλεια δενδροκάλυψης μειώνει τη διαθεσιμότητα βοσκοτόπων και αυξάνει τη διάβρωση του εδάφους, καθιστώντας πιο δύσκολη την αναγέννηση και τη στήριξη των κοπαδιών της βλάστησης. Το Οικονομικό, Κοινωνικό και Περιβαλλοντικό Συμβούλιο προειδοποιεί ότι αυτές οι τάσεις θα μπορούσαν να επιδεινωθούν χωρίς σημαντική προσαρμογή και περιβαλλοντική διαχείριση.

Λειψυδρία και ξηρές δεξαμενές

Στην καρδιά του ζητήματος βρίσκεται το γεγονός ότι τα κύρια φράγματα της χώρας λειτουργούν σε επικίνδυνα χαμηλά επίπεδα μετά από χρόνια βροχοπτώσεων κάτω του μέσου όρου. Η ξηρασία έχει αφήσει τα υδάτινα σώματα σχεδόν άδεια εμποδίζοντας έναν ζωτικό πόρο τόσο για τα ζώα όσο και για τις καλλιέργειες.

Τα ζώα υποφέρουν άμεσα από αυτή την έλλειψη, καθώς το περιορισμένο νερό και η μειωμένη ποιότητα των βοσκοτόπων απειλούν την υγεία και τους ρυθμούς αναπαραγωγής τους. Τα μετεωρολογικά δεδομένα από το 2020 επιβεβαιώνουν ότι τα ελλείμματα βροχοπτώσεων εξακολουθούν να υπάρχουν σε βασικές γεωργικές περιοχές.

Οικονομικός και κοινωνικός αντίκτυπος

Η μείωση του αριθμού των ζώων έχει βαθιές οικονομικές επιπτώσεις στις αγροτικές κοινότητες του Μαρόκου. Πολλές οικογένειες εξαρτώνται από τα πρόβατα για το εισόδημά τους και τις πολιτιστικές τους πρακτικές, αλλά οι αυξανόμενες τιμές και η μειωμένη προσφορά έχουν καταστήσει την πρόσβαση σε ζώα μια μεγάλη πρόκληση για τους Μαροκινούς.

Η κυβέρνηση αντέδρασε άροντας προσωρινά τους δασμούς στο εισαγόμενο κρέας και σχεδιάζοντας εισαγωγές προβάτων σε μεγάλη κλίμακα για τη σταθεροποίηση της αγοράς, ωστόσο οι προκλήσεις παραμένουν για τους κτηνοτρόφους μικρής κλίμακας.

Η αναδάσωση ως πορεία προς τα εμπρός

Μια θεσμική έκθεση του 2021 από το Διεθνές Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (IFAD) τονίζει ότι η αναδάσωση είναι «κρίσιμη» για την αποκατάσταση των ορεινών οικοσυστημάτων του Μαρόκου. Η έκθεση προειδοποιεί ότι οι παρατεταμένες ξηρασίες έχουν οδηγήσει σε εκτεταμένη διάβρωση και ερημοποίηση, υποβαθμίζοντας σοβαρά την ποιότητα του εδάφους και την αγροτική παραγωγικότητα στις αγροτικές περιοχές.

Αναβιώνοντας τα δάση, υποστηρίζει το Διεθνές Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης, το Μαρόκο όχι μόνο μπορεί να βελτιώσει την ανθεκτικότητα της γης, αλλά και να υποστηρίξει την τοπική γεωργία και κτηνοτροφία προσφέροντας μια μακροπρόθεσμη λύση στην τρέχουσα οικολογική και οικονομική κρίση.

Η μαροκινή κυβέρνηση αποκάλυψε στις 25 Μαΐου ένα σχέδιο για την έναρξη ενός προγράμματος οικονομικής στήριξης ύψους 6,2 δισεκατομμυρίων ντιρχάμ (περίπου 680 εκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ) για τα επόμενα δύο χρόνια, με στόχο την ανάκτηση των ζώων έως το τέλος του 2026.

Αυτό που κάποτε ένωνε τις οικογένειες γύρω από κοινά γεύματα και τελετουργίες, τώρα υπογραμμίζει το αυξανόμενο χάσμα μεταξύ της οικολογικής πραγματικότητας και της πολιτιστικής παράδοσης. Σε μια χώρα όπου η γη δεν μπορεί πλέον να συντηρήσει τα κοπάδια της, η απουσία θυσιών φέτος αντανακλά όχι μόνο μια μετατόπιση στις οικονομικές προτεραιότητες, αλλά και μια βαθύτερη αναμέτρηση με την περιβαλλοντική απώλεια.