Αυτό το άρθρο, του Βολιβιανού δημοσιογράφου Ernesto Estremadoiro, δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στην CONNECTAS. Μια επεξεργασμένη έκδοση αναδημοσιεύεται στο Global Voices στο πλαίσιο συμφωνίας συνεργασίας περιεχομένου.

Το 1958, ο Ιταλός συγγραφέας Τζουζέπε Τομάζι ντι Λαμπεντούζα προσέφερε ένα πολιτικό παράδοξο στο μυθιστόρημά του «Η Λεοπάρδαλη», που βοηθά να εξηγηθεί πώς όσοι βρίσκονται στην εξουσία καταφέρνουν να παραμείνουν εκεί: «Αν θέλουμε τα πράγματα να παραμείνουν όπως είναι, όλα πρέπει να αλλάξουν». Η κατανόηση αυτής της αρχής βοηθά στην κατανόηση της εμφάνισης του Αντρόνικο Ροντρίγκεζ στην πολιτική της Βολιβίας και του πώς η άνοδός του σηματοδοτεί την παρακμή του Έβο Μοράλες – ίσως όμως χωρίς καμία πραγματική αλλαγή.

Για σχεδόν 20 χρόνια – εκτός από την περίοδο μεταξύ 2019 και 2020 – η Βολιβία κυβερνάται από το Κίνημα για τον Σοσιαλισμό (MAS). Μεταξύ 2006 και 2014, υπό τον τότε πρόεδρο Μοράλες, η χώρα γνώρισε οικονομική άνθηση – αλλά όπως κάθε κύκλος, η άνθηση έλαβε τέλος. Από το 2015, η Βολιβία αντιμετωπίζει μια σταδιακή οικονομική παρακμή, η οποία επιδεινώθηκε από την πανδημία, που εκδηλώθηκε κατά τη διάρκεια της προσωρινής κυβέρνησης της Τζανίν Άνιες και συνεχίστηκε υπό τον νυν πρόεδρο Λουίς Άρσε Κατακόρα, επίσης από το MAS.

Οι φετινές κοινοβουλευτικές εκλογές, που έχουν προγραμματιστεί για τις 17 Αυγούστου, έρχονται σε μια περίοδο οικονομικής κρίσης και πολιτικού κατακερματισμού. Το MAS, κάποτε κυρίαρχη δύναμη, είναι πλέον εσωτερικά διχασμένο: ο Πρόεδρος Άρσε απέσυρε την υποψηφιότητά του και ο Μοράλες αποκλείστηκε από το Συνταγματικό Δικαστήριο, γεγονός που τον ώθησε να σχηματίσει ένα νέο κόμμα, το Evo Pueblo.

Με τα αποθέματα δολαρίου της Βολιβίας σχεδόν εξαντλημένα, τον πληθωρισμό να αυξάνεται και το κυβερνών κόμμα να διαιρείται σε δύο παρατάξεις, ο Ροντρίγκεζ αναδύθηκε ως μια τρίτη επιλογή που τάσσεται υπέρ του MAS. Στις 3 Μαΐου, ανακοίνωσε επίσημα την υποψηφιότητά του για την προεδρία. Η εκστρατεία του στοχεύει να αποστασιοποιηθεί τόσο από τις οικονομικές αποτυχίες, που αποδίδονται στον Άρσε, όσο και από την αμαυρωμένη προσωπικότητα του Μοράλες, ο οποίος αντιμετωπίζει κατηγορίες για σεξουαλική κακοποίηση ανηλίκων.

Για μήνες, ο Ροντρίγκεζ παρέμεινε μακριά και από τα δύο στρατόπεδα χτίζοντας τη δική του πολιτική βάση με την υποστήριξη πρώην συμμάχων του Μοράλες. Καθώς η δημοτικότητα του Άρσε μειώνεται, περισσότερες προσωπικότητες έχουν αυτομολήσει στο στρατόπεδο του Ροντρίγκεζ. Ο νέος υποψήφιος έχει προτείνει αλλαγές στο οικονομικό μοντέλο, το οποίο αποκαλεί αποτυχία, αν και οι επικριτές λένε ότι οι ιδέες του είναι περισσότερο αισθητικές παρά δομικές.

Ποιος είναι αυτός ο millennial;

Γεννημένος στη Σακάμπα (Κοτσαμπάμπα) το 1988, ο Ροντρίγκεζ προέρχεται από οικογένεια συνδικαλιστών. Ο πατέρας του, Κάρλος Ροντρίγκεζ, ήταν ηγέτης της ομοσπονδίας αγροτών της Κοτσαμπάμπα. Η μητέρα του, Σινφορόσα Λεντέζμα, του κληροδότησε γη, ώστε να μπορέσει να ενταχθεί στο συνδικάτο Μαμορέ Μπούλο Μπούλο  σε νεαρή ηλικία.

Στα έξι του χρόνια, συνόδευσε τον πατέρα του σε μακροχρόνιες συναντήσεις στην περιοχή καλλιέργειας κόκας, όπου έμαθε υπομονή και πώς να ακούει. Στα δεκαπέντε του, είδε τον Μοράλες για πρώτη φορά και, όπως ο ίδιος αφηγείται, έκανε τον Μοράλες μέντορά του. Στα 22 του, με πτυχίο πολιτικών επιστημών από το Πανεπιστήμιο San Simón (UMSS), ήταν ήδη ηγέτης νέων σε αγροτικές και καλλιεργητικές ομάδες κόκας, όπως οι Seis Federaciones del Trópico . Στα 32 του, νεοεκλεγείς στην Εθνοσυνέλευση, έγινε πρόεδρος της Γερουσίας. Τώρα, στα 37 του, στοχεύει στην προεδρία. Έχουν γραφτεί ακόμη και τραγούδια προς τιμήν του, αποκαλώντας τον «γιο του λαού» και «σύμβολο ενότητας».

Το τραγούδι του Freddy Calizaya «Hijo del Pueblo Andrónico Rodríguez» («Γιος του λαού, Αντρόνικο, Ροντρίγκεζ»), ακούγεται στο παρακάτω βίντεο, ως soundtrack σε πλάνα της εκστρατείας του:

Καθώς οι εσωτερικές διαιρέσεις του MAS μεγάλωναν, ο Ροντρίγκεζ παρέμεινε ευθυγραμμισμένος με τους «Evistas» (υπέρ του Έβο Μοράλες) και, ως πρόεδρος της Γερουσίας, έγινε σφοδρός επικριτής της κυβέρνησης Άρσε, με αποτέλεσμα οι νομοθέτες να αρνηθούν να εγκρίνουν διάφορα δάνεια.

Ωστόσο, τους τελευταίους μήνες, έχει επίσης αρχίσει να παίρνει αποστάσεις από τον Μοράλες, αμφισβητώντας πτυχές της λεγόμενης « Διαδικασίας Αλλαγής» και τις ενέργειες του κυβερνώντος κόμματος.

Η διαδικασία αυτή, η οποία ξεκίνησε από τον Μοράλες και το κόμμα MAS, αναφέρεται στους σημαντικούς πολιτικούς, κοινωνικούς και οικονομικούς μετασχηματισμούς, που εφαρμόστηκαν από το 2006 και επισημοποιήθηκαν από το σύνταγμα του 2009, το οποίο στοχεύει στην αναμόρφωση του βολιβιανού κράτους δίνοντας προτεραιότητα στα δικαιώματα των ιθαγενών, αυξάνοντας την πολιτική συμμετοχή και ενισχύοντας τον ρόλο του κράτους στην ανάπτυξη. Ωστόσο, σε ένα οικονομικό φόρουμ στη Σάντα Κρουζ, ο Ροντρίγκεζ υπερασπίστηκε την ανάγκη μεταρρύθμισης του οικονομικού μοντέλου, ώστε να συμπεριληφθεί περισσότερη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα και των συνεταιρισμών.

Όταν ο Άρσε αποσύρθηκε από την κούρσα, ο Ροντρίγκεζ έγραψε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης:

Απαιτείται μια ριζική αλλαγή. Δυστυχώς, η υπερβολική επιρροή, η κατάχρηση εξουσίας, η διαφθορά, οι φυλακισμένοι αγρότες, οι συνεχείς κατηγορίες και επιθέσεις, ο κατακερματισμός των κοινωνικών κινημάτων και οι διαμαρτυρίες τόσο υπέρ όσο και κατά της κυβέρνησης έχουν διαβρώσει την εμπιστοσύνη στους θεσμούς, παρασύροντάς μας σε μια βαθιά οικονομική κρίση.

Παρά τις δηλώσεις του, ο Ροντρίγκεζ δεν έχει ακόμη κερδίσει τους πάντες. Σε μια συνέντευξη, ο πολιτικός επιστήμονας Ορλάντο Περάλτα τον χαρακτήρισε «συνέχεια»:

Δεν υπάρχει καμία μεταμόρφωση – ιδεολογικά ή προγραμματικά. Δεν έχει παρουσιάσει σαφείς προτάσεις. Δεν έχει αναφέρει διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις ή συγκεκριμένα μέτρα για να μας βγάλουν από την τρέχουσα κρίση.

Μέχρι τώρα, υποστηρίζει ο Περάλτα, ο Ροντρίγκεζ θα έπρεπε να είχε λάβει θέση σε βασικά ζητήματα όπως ένα νέο σύνταγμα, οι εργασιακές μεταρρυθμίσεις, τα κίνητρα για την παραγωγή ή η δημοσιονομική πολιτική. Αντ’ αυτού, η προεκλογική του εκστρατεία βασίζεται περισσότερο στις αποτυχίες των αντιπάλων του παρά στο δικό του όραμα.

Η οικονομική κατάσταση της Βολιβίας δεν αφήνει περιθώρια για ασαφείς αποφάσεις. Η Βολιβία αντιμετωπίζει εξαντλημένα διεθνή αποθέματα, μη βιώσιμες επιδοτήσεις και στάσιμη εγχώρια παραγωγή. Ο Ροντρίγκεζ δεν έχει πει τίποτα για το πώς θα χειριστεί τους δημοσιονομικούς περιορισμούς ή θα συνεργαστεί με το ΔΝΤ ή τις παγκόσμιες αγορές. «Η δεξιά έχει μια σαφή θέση: επαναδιαπραγμάτευση με το ΔΝΤ και μείωση των δαπανών. Με τον Αντρόνικο, δεν ξέρουμε τίποτα. Παραμένει σιωπηλός», λέει ο Περάλτα.

Κληρονομώντας τη δημόσια μηχανή χωρίς να την αμφισβητείς

Ο Περάλτα είναι ιδιαίτερα επικριτικός απέναντι στον κύκλο του Ροντρίγκεζ: πρώην πράκτορες του MAS, Εβίστας επί χρόνια και ριζοσπαστικούς αριστερούς θεωρητικούς που τον προωθούν διεθνώς ως «ανανέωση». Υποστηρίζει ότι αυτή μπορεί να είναι μια ανανέωση για την αριστερά, αλλά όχι για τη Βολιβία:

Θα είναι το ίδιο κρατικό μοντέλο, με τα ίδια εσωτερικά και εξωτερικά συμφέροντα και μια νεότερη ρητορική – αλλά καμία πραγματική αλλαγή. Είναι η συνέχεια ενός φθαρμένου συστήματος, όχι μια ανασυγκρότηση.

Η ηλικία του Ροντρίγκεζ είναι το κύριο πολιτικό του πλεονέκτημα. Το γεγονός ότι είναι κάτω των 40 ετών του επιτρέπει να αξιοποιήσει την κοινωνική κόπωση με ισχυρούς άνδρες όπως ο Μοράλες. Αλλά η νεότητα από μόνη της δεν αρκεί για ένα μετασχηματιστικό έργο. «Δεν είναι πολιτική αρετή – είναι γεγονός γενεών», λέει ο Περάλτα. «Κάποιος έπρεπε να καλύψει το κενό που άφησαν οι Έβο και Άρσε». Παρά το γεγονός ότι διαφημίζεται από τα ΜΜΕ και τις διεθνείς ομάδες ως σύμβολο ανανέωσης, ο Ροντρίγκεζ δεν έχει ακόμη απαντήσει στο θεμελιώδες ερώτημα: έχει κάποιο πραγματικό σχέδιο για τη Βολιβία;

Ο Περάλτα πιστεύει ότι η υποψηφιότητα του Ροντρίγκεζ μπορεί απλώς να είναι μια ακόμη προσπάθεια να κρατηθεί στην επιφάνεια το ίδιο βυθιζόμενο πλοίο. Χωρίς σαφείς οικονομικές προτάσεις, μια μεταρρυθμιστική ατζέντα ή ανεξαρτησία από τον παλιό μηχανισμό του MAS, ο Ροντρίγκεζ κινδυνεύει να γίνει το νεαρό πρόσωπο ενός εξαντλημένου πολιτικού εγχειρήματος.

Θα αποσυρθεί ο Μοράλες;

Ο πολιτικός αναλυτής Πολ Κόκα ισχυρίζεται ότι ο Έβο Μοράλες ουσιαστικά αποσύρθηκε στις 21 Φεβρουαρίου 2016, όταν οι ψηφοφόροι απέρριψαν την υποψηφιότητά του για επανεκλογή σε δημοψήφισμα. «Ο Έβο δεν ήθελε να αποδεχτεί τη συνταξιοδότησή του», θυμάται ο Κόκα. «Η άρνησή του να εγκαταλείψει την εξουσία οδήγησε στην κρίση του 2019».

Παρόλα αυτά, ο Μοράλες συνεχίζει να ρίχνει σκιά στην πολιτική της Βολιβίας και θα μπορούσε να διατηρήσει κοινοβουλευτική παρουσία στην επόμενη νομοθετική περίοδο. Αλλά με μια κατακερματισμένη αντιπολίτευση και ένα κυβερνών κόμμα χωρισμένο σε οπαδούς του Μοράλες, του Άρσε και του Αντρόνικο, το επόμενο κοινοβούλιο μπορεί να είναι μια πραγματική «σαλάτα», όπως το έθεσε ένας αναλυτής σε μια συνέντευξη. Η διακυβέρνηση θα απαιτήσει συνασπισμούς, διαπραγματεύσεις και – πάνω απ’ όλα – σαφείς προτάσεις.

Σε αυτό το σενάριο, ο Κόκα υπονοεί ότι ο Ροντρίγκεζ θα πρέπει να ξεπεράσει τη συμβολική ρητορική. «Η νεότητα και το να είσαι ένα νέο πρόσωπο δεν αρκούν», εξηγεί. «Αυτό που χρειάζεται είναι ένα σαφές όραμα για τη χώρα και η ικανότητα δράσης».