Εικόνα από Sydney Allen μέσω Canva. Χρησιμοποιείται με άδεια.

Στις 6 Φεβρουαρίου, το κοινοβούλιο του Κιργιστάν ψήφισε έναν νέο νόμο για την «επέκταση των δυνατοτήτων επιλογής επωνύμου σύμφωνα με τις παραδόσεις και τα πολιτιστικά χαρακτηριστικά του Κιργιστάν». Στην πράξη, οι Αρχές του Κιργιστάν πρόσθεσαν τρεις νέες μορφές επωνύμων. Αυτές ήρθαν ως προσθήκη στη ρωσική/σοβιετική μορφή επωνύμων και στις ήδη διαθέσιμες δύο μορφές επωνύμων, οι οποίες υιοθετήθηκαν στις αρχές της δεκαετίας του '90, μετά την ανεξαρτησία του Κιργιστάν το 1991.

Ο αιώνιος έλεγχος της Κεντρικής Ασίας, αρχικά από τη Ρωσική Αυτοκρατορία και στη συνέχεια από τη Σοβιετική Ένωση, άφησε ένα αξιοσημείωτο κοινωνικό και πολιτιστικό σημάδι στην περιοχή. Ένας τρόπος με τον οποίο οι σοβιετικές Αρχές επιδίωξαν να ενοποιήσουν διάφορους λαούς, που ζούσαν στην τεράστια επικράτειά της, ήταν η υιοθέτηση παρόμοιων επωνύμων ρωσικού τύπου σε όλες τις εθνότητες, τα οποία εισήχθησαν εις βάρος των τοπικών παραδόσεων ονοματοδοσίας.

Ο νέος νόμος στο Κιργιστάν αποτελεί ένα ακόμη βήμα προς την απορωσοποίηση και αποαποικιοποίηση των επωνύμων στην περιοχή. Από τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, τα κράτη της Κεντρικής Ασίας έχουν υιοθετήσει νέες μορφές επωνύμων για να απομακρυνθούν από την αποικιακή κληρονομιά και να προωθήσουν τον δικό τους πολιτισμό και παραδόσεις. Ωστόσο, αυτές οι προσπάθειες δεν έχουν επιτύχει τα επιθυμητά αποτελέσματα λόγω της κεντρικής προσέγγισης από πάνω προς τα κάτω, καθώς και των πολιτικών και οικονομικών προκλήσεων, που αντιμετωπίζει η περιοχή.

Νέα εποχή, νέα ονόματα

Τα πλήρη ονόματα των λαών της Κεντρικής Ασίας ακολούθησαν και συνεχίζουν να ακολουθούν τη ρωσικού τύπου δομή των επωνύμων, ακολουθούμενη από τα μικρά ονόματα και τα πατρώνυμα στο τέλος. Για να σχηματίσουν τα επώνυμα, οι Αρχές πρόσθεσαν τα προσφύματα -οφ (για άνδρες) και -οβα (για γυναίκες) στα ονόματα των παππούδων από την πλευρά του πατέρα τους και τα προσφύματα -βιτς (για άνδρες) και -οβνα (για γυναίκες) στα ονόματα των πατέρων τους για να σχηματίσουν τα πατρώνυμα.

Έτσι, ένας άνδρας ονόματι Μπακίτ με παππού από την πλευρά του πατέρα ονόματι Ασάν και πατέρα ονόματι Ερκίν λάμβανε το ακόλουθο όνομα: Ασάνοφ Μπακίτ Ερκίνοβιτς. Μια γυναίκα ονόματι Αϊτζάν με τον ίδιο παππού και πατέρα θα ήταν Ασάνοβα Αϊτζάν Ερκίνοβνα. Αυτή η μορφή επωνύμου και πατρωνύμου εξακολουθεί να χρησιμοποιείται ευρέως στην περιοχή.

Με την αυγή της ανεξαρτησίας το 1991, τα κράτη της Κεντρικής Ασίας εισήγαγαν νέες μορφές επωνύμων διατηρώντας παράλληλα τις παλιές ρωσικού τύπου. Το Κιργιστάν, για παράδειγμα, πρόσθεσε δύο νέες μορφές επωνύμων τη δεκαετία του '90. Η πρώτη περιελάμβανε την προσθήκη της λέξης «tegin» (προέλευση) στα ονόματα των παππούδων από την πλευρά του πατέρα και η δεύτερη περιελάμβανε την προσθήκη των λέξεων «uulu» (γιος του) και «kyzy» (κόρη του) στα ονόματα των πατέρων.

Έτσι, ένας άντρας με το όνομα Ασάνοφ Μπακίτ Ερκίνοβιτς θα μπορούσε να αλλάξει το όνομά του είτε σε Μπακίτ Ασάντεγκιν είτε σε Ασάν Ερκίν ουουλού. Ομοίως, μια γυναίκα με το όνομα Ασάνοβα Αϊτζάν Ερκίνοβνα θα μπορούσε να γίνει είτε Αϊτζάν Ασάντεγκιν είτε Αϊτζάν Ερκίν κουζού.

Από τον Φεβρουάριο του 2025, οι πολίτες του Κιργιστάν μπορούν να επιλέξουν από τρεις νέους τρόπους για να διαμορφώσουν το επώνυμό τους. Για παράδειγμα, ο ίδιος Ασάνοφ Μπακίτ Ερκίνοβιτς έχει τρεις ακόλουθες επιλογές : Μπακίτ Ασάν Ερκίν ουουλού, Ασάντεγκι Μπακίτ Ερκίν ουουλού, Ασάντεγκι Μπακίτ Ερκίν.

Η τάση απορωσοποίησης ήταν ευρέως διαδεδομένη στην περιοχή τη δεκαετία του '90 και τα υπόλοιπα τέσσερα κράτη εισήγαγαν επίσης νέες μορφές γραφής των ονομάτων σύμφωνα με τον δικό τους πολιτισμό και παραδόσεις. Το Ουζμπεκιστάν επέτρεψε στους ανθρώπους να εγκαταλείψουν τα προσθήματα -οφ/-oβα από τα επώνυμα και, αντί να χρησιμοποιούν -βιτς/-oβνα στα πατρώνυμα, επέλεξαν τα -ugli (γιος του) και -kizi (κόρη του). Έτσι, ο Μουράντοφ Σαβκάτ Καρίμοβιτς μπορούσε να γίνει Μουράντ Σαβκάτ Καρίμ ουγλί.

Το Καζακστάν έκανε το ίδιο με το Ουζμπεκιστάν επιτρέποντας στους πολίτες του να απαλλαγούν από τα προσφύματα -οβ/-οβα από τα επώνυμά τους θεωρώντας τα «ξένα προς την καζακική γλώσσα». Άλλαξαν επίσης τα πατρώνυμα αφαιρώντας τα προσφύματα -βιτς/-οβνα από τα ονόματα των πατέρων και προσθέτοντας τα -ουλί (γιος του) και -κουζού (κόρη του).

Το Τατζικιστάν ήταν το πιο ριζοσπαστικό κράτος στην εισαγωγή τοπικών επωνύμων. Αρχικά, η χώρα επέτρεπε τη χρήση επωνύμων και πατρωνύμων ρωσικού τύπου παράλληλα με τη χρήση νεοαποκτηθέντων επωνύμων τατζικικού τύπου, τα οποία απάλλαξαν τα επιθήματα από τα επώνυμα και κατάργησαν εντελώς τη χρήση πατρωνύμων.

Ο πρόεδρος της χώρας, παλαιότερα γνωστός ως Ραχμόνοφ Εμομάλι Σαρίποβιτς, άλλαξε το όνομά του σε Εμομάλι Ραχμόν το 2007. Το 2020, το Τατζικιστάν έγινε το μόνο περιφερειακό κράτος που απαγόρευσε εντελώς τη χρήση επωνύμων και πατρωνύμων ρωσικού τύπου υποστηρίζοντας ότι αυτό θα συμβάλει στην «ενίσχυση της εθνικής συνείδησης και στην προστασία της πολιτιστικής ταυτότητας».

Αντίστροφες τάσεις

Παρά τα 34 χρόνια ανεξαρτησίας και ελευθερίας υιοθέτησης τοπικών και παραδοσιακών μορφών επωνύμων, οι άνθρωποι στην Κεντρική Ασία εξακολουθούν να χρησιμοποιούν ευρέως επώνυμα και πατρώνυμα ρωσικού τύπου. Υπάρχουν τρεις κύριοι λόγοι για την επιμονή τους.

Ο πρώτος λόγος είναι η έλλειψη αποτελεσματικών κρατικών πολιτικών, που θα ενθάρρυναν πραγματικά και θα επέτρεπαν στους ανθρώπους να απαλλαγούν από αυτήν την αποικιακή κληρονομιά. Τα περιφερειακά κράτη δεν έχουν ποτέ ξεκινήσει εθνικές εκστρατείες για να θέσουν αυτό το ζήτημα και να ενθαρρύνουν τους πολίτες τους να εγκαταλείψουν τα ρωσικού τύπου ονόματα και να υιοθετήσουν νέες μορφές ονομάτων. Με απλά λόγια, η αποαποικιοποίηση δεν βρίσκεται στην ατζέντα των ελίτ της Κεντρικής Ασίας.

Ο κύριος λόγος για αυτή την παθητικότητα είναι οι στενοί πολιτικοί και οικονομικοί δεσμοί με τη Ρωσία και η εξάρτησή της από αυτήν. Οι ρωσικές Αρχές αντιλαμβάνονται τις προσπάθειες των κρατών της Κεντρικής Ασίας να προωθήσουν τον δικό τους πολιτισμό και γλώσσα ως διακρίσεις εις βάρος των Ρώσων και των ρωσόφωνων λαών στην περιοχή αποθαρρύνοντας τις περιφερειακές ελίτ από την επιδίωξη εθνικιστικών πολιτικών.

Για παράδειγμα, η ρωσική εφημερίδα Nezavisimaya Gazeta ανέφερε τον πρόσφατο νόμο, που ψηφίστηκε από το κοινοβούλιο του Κιργιστάν σχετικά με την υιοθέτηση νέων μορφών ονομάτων, ως έκφραση ρωσοφοβίας στη χώρα.

Ο δεύτερος λόγος είναι η μετανάστευση εργατικού δυναμικού από την περιοχή προς τη Ρωσία. Εκατομμύρια μετανάστες από το Ουζμπεκιστάν, το Κιργιστάν και το Τατζικιστάν ταξιδεύουν στη Ρωσία ως εποχιακοί εργαζόμενοι και προτιμούν είτε να διατηρήσουν τα παλιά τους ρωσικού τύπου επώνυμα είτε να αλλάξουν τα τοπικά τους επώνυμα προσθέτοντας τα προσφύματα -οβ/οβα και -βιτς/-βνα στα ονόματά τους.

Πιστεύουν ότι αυτό θα τους βοηθήσει στις αλληλεπιδράσεις τους με τις ρωσικές Αρχές, ειδικά όσον αφορά τα έγγραφα, και θα επιταχύνει την εύρεση εργασίας. Έτσι, τα περιφερειακά κράτη, όπως το Κιργιστάν και το Τατζικιστάν, έχουν μάλιστα βιώσει αντίστροφη τάση: πολλά άτομα επιλέγουν να επιστρέψουν σε ονόματα ρωσικού τύπου.

Ο τρίτος λόγος είναι η προσέγγιση «από πάνω προς τα κάτω» των περιφερειακών κρατών, όσον αφορά τη διαμόρφωση αυτού που θεωρούν σωστές μορφές τοπικών ονομάτων. Συχνά οι πολιτικοί είναι αυτοί που αποφασίζουν ποια μορφή επωνύμου είναι σύμφωνη με τις τοπικές παραδόσεις και τον πολιτισμό χωρίς τη συμβολή του κοινού και συχνά αψηφώντας τη δημόσια γνώμη.

Η περίπτωση της υιοθέτησης τριών νέων μορφών επωνύμων από το Κιργιστάν αποτελεί ένα λαμπρό παράδειγμα. Υιοθετήθηκαν παρά τις ανησυχίες ότι θα προκαλέσουν σύγχυση και θα είναι δύσκολο να κατανοηθούν.

Ορίστηκαν από την κοινοβουλευτική επιτροπή χωρίς τη συμβολή της κοινότητας των ειδικών, όπως ιστορικών και κοινωνιολόγων, και χωρίς σχόλια από το κοινό. Επιπλέον, εξακολουθεί να μην επιτρέπεται η χρήση πλήρους ονόματος, που να αποτελείται μόνο από δύο μέρη, τα οποία θα είναι το όνομα και το επώνυμο.

Για παράδειγμα, οι Ασάνοφ Μπακίτ Ερκίνοβιτς δεν μπορούν νόμιμα να αλλάξουν το επώνυμό τους σε Μπακίτ Ασάν, παρά το γεγονός ότι είναι μια από τις πιο δημοφιλείς μορφές επωνύμου μεταξύ εκείνων που επιθυμούν να αποαποικιοποιήσουν το όνομά τους.

Η πορεία αποαποικιοποίησης της Κεντρικής Ασίας δεν είναι απλή και γρήγορη. Οι πολυπλοκότητες, που περιβάλλουν την απορωσοποίηση των ονομάτων, αποτελούν παράδειγμα του πώς οι κληρονομιές του παρελθόντος εξακολουθούν να γίνονται αισθητές στην περιοχή, επηρεάζοντας ακόμη και τις πιο βασικές αποφάσεις της ζωής. Οι προσπάθειες αποαποικιοποίησης σε επίπεδο βάσης συχνά αντιμετωπίζονται με αργή κρατική γραφειοκρατία.

Ωστόσο, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία έχει επαναφέρει στην πολιτική ατζέντα και έχει επιταχύνει τις διαδικασίες αποαποικιοποίησης στην Κεντρική Ασία ενσταλάζοντας ελπίδες ότι η περιοχή θα απαλλαγεί επιτέλους από την αποικιακή της κληρονομιά.