Φωτογραφία μιας εκ των διαδηλωτ(ρι)ών κατά του νομοσχεδίου για τα οικονομικά. Εικόνα από τον Akofa Bruce στο Flickr ( CC BY-ND 4.0 Deed ).

Τον τελευταίο χρόνο, Κενυάτ(ισσ)ες ακτιβιστές και ακτιβίστριες έχουν μετατρέψει την τεχνητή νοημοσύνη από μια κερδοσκοπική καινοτομία σε ένα ζωτικό πολιτικό εργαλείο εκδημοκρατίζοντας την πληροφορία, ενισχύοντας τις περιθωριοποιημένες φωνές και οικοδομώντας ανθεκτικά δίκτυα υπό πίεση. 

Τον Ιούνιο του 2024, καθώς οι δρόμοι του Ναϊρόμπι γέμιζαν με δακρυγόνα και συνθήματα, μια διαμαρτυρία με τεχνητή νοημοσύνη εξαπλώθηκε σε WhatsApp, Telegram, TikTok Spaces και X Live Streams μεταφράζοντας πυκνό νομοθετικό κείμενο σε σαφή, εφαρμόσιμα μηνύματα, που διαμόρφωσαν τη δημόσια συζήτηση. Αυτό το κίνημα καθοδηγήθηκε σε μεγάλο βαθμό από διαδηλωτές και διαδηλώτριες της Γενιάς Ζ και millenials, που οργανώθηκαν πρώτα στο διαδίκτυο, πριν μεταφέρουν τον αγώνα τους εκτός διαδικτύου. Σε μια χώρα όπου η αξιόπιστη πληροφόρηση συχνά εξαρτάται από τον ψηφιακό γραμματισμό και την εμβέλεια του δικτύου, αυτές οι τακτικές, που καθοδηγούνται από την τεχνητή νοημοσύνη, αποδείχθηκαν και ενδυναμωτικές και ανατρεπτικές.

Εκτυλίχθηκε κάτι περισσότερο από μια απλή πορεία: μια ψηφιακή εξέγερση, που τροφοδοτήθηκε από τεχνητή νοημοσύνη και καθοδηγήθηκε από μια νέα γενιά, που είχε καταφέρει να επιτύχει τα επιθυμητά αποτελέσματα στην κινητοποίηση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Και τώρα, καθώς η χώρα εφαρμόζει το αμφιλεγόμενο νομοσχέδιο για τα οικονομικά που ψηφίστηκε τον Ιούνιο του 2025 — σηματοδοτώντας ένα χρόνο από εκείνη την ιστορική εξέγερση — οι ίδιες αυτές μηχανές τεχνητής νοημοσύνης συνεχίζουν να επηρεάζουν την κατανόηση της δημόσιας δημοσιονομικής πολιτικής. 

Συντονισμένη ψηφιακή πίεση

Όταν το νομοσχέδιο για τα οικονομικά εισήλθε σε δημόσια συζήτηση τον Ιούνιο του 2024, εθελοντές από τη βάση οργάνωσαν «αλυσίδες retweet» στο X (πρώην Twitter) και σε ομάδες WhatsApp για να προωθήσουν ετικέτες διαμαρτυρίας, όπως τα #RejectFinanceBill2024 και #OccupyParliament, σε λίστες με τα πιο δημοφιλή τουίτ σε εθνικό επίπεδο. Η ανάλυση του NENDO σε 25 εκατομμύρια αναρτήσεις σχετικές με διαμαρτυρίες διαπίστωσε ότι μόνο το 2,8% ήταν πρωτότυπα τουίτ. Αντίθετα, σχεδόν το 90% ήταν αναδημοσιεύσεις, αποκαλύπτοντας πώς μια μικρή ομάδα μηνυμάτων πολλαπλασιάστηκε σε μεγάλη κλίμακα από υποστηρικτές, που δρούσαν συγχρονισμένα. 

Οι ερευνητές αποκάλυψαν επίσης συντονισμένα δίκτυα ύποπτων ή πληρωμένων λογαριασμών, που ενίσχυαν ανταγωνιστικές, φιλοκυβερνητικές ετικέτες, συχνά δημοσιεύοντας διπλό κείμενο και εικόνες δημιουργημένες από τεχνητή νοημοσύνη σε απόσταση λίγων λεπτών μεταξύ τους, για να πνίξουν τις αφηγήσεις κατά του νομοσχεδίου.

Καθώς η δυναμική αυξανόταν, οι συντονιστές κυκλοφόρησαν ακόμη και τους προσωπικούς αριθμούς κινητών τηλεφώνων βουλευτ(ρι)ών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πυροδοτώντας την χαρακτηριζόμενη από το Nation Media της Κένυας «εβδομάδα φρίκης» για τους νομοθέτες, των οποίων τα τηλέφωνα «βομβαρδίστηκαν με κλήσεις και μηνύματα», με ορισμένες μπαταρίες να αδειάζουν σε λιγότερο από 15 λεπτά. Οι ίδιοι οι βουλευτές παραδέχτηκαν ότι κατακλύστηκαν από χιλιάδες πανομοιότυπα SMS και μηνύματα WhatsApp, που τους προέτρεπαν να αντιταχθούν στο νομοσχέδιο για τα οικονομικά, μετατρέποντας ουσιαστικά αυτές τις εκστρατείες άμεσων μηνυμάτων σε μια μορφή ψηφιακής υποβολής αιτημάτων. Η οργανωμένη φύση αυτών των εκστρατειών έδωσε στους απλούς πολίτες, ιδίως σε όσους ζούσαν σε αγροτικές και περιθωριοποιημένες κοινότητες, την ευκαιρία να συμμετέχουν ισότιμα με τις φωνές των παραδοσιακών ΜΜΕ.

Επιπλέον, οι ακτιβιστές χρησιμοποίησαν το ChatGPT και άλλα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα (LLM) για να δημιουργήσουν εύκολα κατανοητά κείμενα ερωτήσεων και απαντήσεων, μεταφράζοντας την περίπλοκη νομοθετική ορολογία σε συνοπτικά, σαφή μηνύματα κατάλληλα για ταχεία διανομή μέσω WhatsApp και μαζικών SMS. 

Chatbot και προσαρμοσμένα GPT ως εργαλεία για τους πολίτες

Παράλληλα με τα βασικά bot, οι Κενυάτες προγραμματιστές ανέπτυξαν εξελιγμένα chatbot, που βασίζονται σε πλαίσια LLM ανοιχτού κώδικα, για να αναλύσουν το νομοσχέδιο για τα οικονομικά σε πραγματικό χρόνο. Στα μέσα Ιουνίου 2024, εμφανίστηκε στο Telegram και στο X ένα «Οικονομικό Νομοσχέδιο GPT», το οποίο αναλύει ερωτήσεις ρήτρα προς ρήτρα, όπως «Πώς θα επηρεάσει η αύξηση του ΦΠΑ τις τιμές των καυσίμων;», εμφανίζοντας ακόμη και τα στοιχεία επικοινωνίας των βουλευτ(ρι)ών για άμεση ανατροφοδότηση. Όπως εξήγησε ο επικεφαλής προγραμματιστής, @Ndemokelvin στο X:

Η ανάγνωση 300 σελίδων απαιτεί πολλή δουλειά — Έχω ενημερώσει το νομοσχέδιο GPT για τα οικονομικά με την έκθεση της Επιτροπής Οικονομικών και Εθνικού Σχεδιασμού του Τμήματος. Παρέχει απαντήσεις στα ερωτήματά σας καθώς και τυχόν συστάσεις της εν λόγω επιτροπής. #RejectFinanceBill2024.

Αυτή η βήμα προς βήμα διαδικασία μετέτρεψε πολύπλοκο νομικό κείμενο σε σαφείς πληροφορίες και συστάσεις εν μία νυκτί. Λειτουργώντας στο ίδιο πλαίσιο chatbot, δημιουργήθηκε ένα άλλο GPT με την ονομασία «Διεφθαρμένοι Πολιτικοί GPT» για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες λογοδοσίας. Οι χρήστες απλώς εισήγαγαν το όνομα ενός αξιωματούχου και είχαν άμεση πρόσβαση σε συγκεντρωμένα αρχεία καταγγελιών για διαφθορά, από δικαστικά έγγραφα έως εκθέσεις ελεγκτών και αξιόπιστα ειδησεογραφικά ρεπορτάζ, εξοπλίζοντας τους διαδηλωτές με επαληθευμένα, βασισμένα σε δεδομένα σημεία συζήτησης για συγκεντρώσεις και διαδικτυακές συζητήσεις.

Προσαρμοστική προσέγγιση

Πέρα από τα bot και τα αυτοματοποιημένα σενάρια, Κενυάτες εθελοντές ανέλυσαν κάθε ρήτρα του χρηματοοικονομικού λογαριασμού σε επεξηγηματικούς οδηγούς TikTok σε διαφορετικές τοπικές γλώσσες, εστιάζοντας σε διατάξεις, που επηρεάζουν τα καθημερινά έξοδα, όπως οι φόροι καυσίμων και οι φόροι εισοδήματος. Υπάρχουν 68 αναγνωρισμένες γλώσσες στην Κένυα, με πολλές λιγότερο κοινές διαλέκτους να παραβλέπονται συχνά στις εκστρατείες ανταλλαγής πληροφοριών.

Ξεχωριστά βίντεο διερμηνείας στη νοηματική γλώσσα δημιουργήθηκαν από εθελοντές διερμηνείς και διανεμήθηκαν μέσω ομάδων στο WhatsApp και το Telegram, καθώς και μέσω άλλων πλατφορμών, παρέχοντας συνοπτικές περιλήψεις σε πραγματικό χρόνο των πιο επιδραστικών τμημάτων του νομοσχεδίου, από αστικά έως χαμηλά επίπεδα αλφαβητισμού και αγροτικά κοινά.

Και ακόμη και εν μέσω στοχευμένου περιορισμού και επιβράδυνσης του διαδικτύου γύρω από το Κοινοβούλιο, οι διαδηλωτές υιοθέτησαν ανθεκτικές εφαρμογές. Όταν τα δεδομένα κινητής τηλεφωνίας έγιναν αναξιόπιστα, οι διοργανωτές δημιούργησαν ιδιωτικά κανάλια Zello, παρόμοια με ψηφιακά walkie-talkie, επιτρέποντας φωνητικές ενημερώσεις σε πραγματικό χρόνο σχετικά με την ανάπτυξη δακρυγόνων και ασφαλείς διαδρόμους. Ο ήχος χαμηλής ευρυζωνικότητας του Zello διασφάλιζε ότι οι κρίσιμες πληροφορίες συνέχιζαν να ρέουν ακόμη και υπό περιορισμένη συνδεσιμότητα.

Εξουσία, αντίσταση και παραπληροφόρηση

Στις 25 Ιουνίου 2024, μόλις μία ημέρα αφότου η Αρχή Επικοινωνιών (CA) της Κένυας είχε δεσμευτεί στο X να μην περιορίσει την πρόσβαση στο Διαδίκτυο κατά τη διάρκεια των διαμαρτυριών #RejectFinanceBill2024, οι ταχύτητες δεδομένων κινητής τηλεφωνίας στο Ναϊρόμπι, την Μομπάσα και το Κισούμου μειώθηκαν κατά σχεδόν 40% παραλύοντας τις ζωντανές μεταδόσεις και τα κρυπτογραφημένα κανάλια, αποκαλύπτοντας μια έντονη ανατροπή από τις προηγούμενες διαβεβαιώσεις της CA. 

Πέρα από αυτούς τους ψηφιακούς περιορισμούς, οι δυνάμεις ασφαλείας ενέτειναν τη φυσική καταστολή των διαδικτυακών επικριτών. Οι υπάλληλοι ασφαλείας συνέλαβαν και σε ορισμένες περιπτώσεις βασάνισαν διαδικτυακούς αντιφρονούντες. Τον Μάιο του 2025, ο φοιτητής ακτιβιστής Μπίλι Μουάνγκι απήχθη και βασανίστηκε, επειδή δημοσίευσε μια σάτιρα του προέδρου της Κένυας Γουίλιαμ Ρούτο, δημιουργημένη από τεχνητή νοημοσύνη, ένα από τα τουλάχιστον 82 τέτοια περιστατικά, που έχουν καταγραφεί από παρατηρητές ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι φιλοκυβερνητικοί παράγοντες χρησιμοποίησαν την τεχνητή νοημοσύνη ως όπλο για να σπείρουν παραπληροφόρηση κατασκευάζοντας εικόνες διαμαρτυρίας με ξένες σημαίες και αναπτύσσοντας ψεύτικες ανταλλαγές προσώπων για να δυσφημίσουν τους ηγέτες της αντιπολίτευσης.

Ακόμη και με τις ψηφιακές και φυσικές καταστολές, η δημόσια πίεση εξακολουθεί να κρατά υπό έλεγχο όσους βρίσκονται στην εξουσία. Οι αναταραχές του περασμένου έτους όχι μόνο στοίχισαν τη ζωή σε περισσότερους από 50 ανθρώπους, αλλά ανάγκασαν επίσης τον Ρούτο να αναβάλει την προτεινόμενη αύξηση φόρων ύψους 346 δισεκατομμυρίων σελινιών Κένυας (2,67 δισεκατομμύρια δολάρια), ένα αδιαμφισβήτητο σημάδι του πόσο ισχυρή μπορεί να είναι η δημόσια αγανάκτηση, όταν τα δημοσιονομικά μέτρα πλήττουν την περιοχή. Σε έναν περαιτέρω έλεγχο της εμβέλειας της κυβέρνησης, η επιτροπή οικονομικών του Κοινοβουλίου για το 2025 υπέβαλε πρόταση να δοθεί στην Αρχή Εσόδων της Κένυας απεριόριστη πρόσβαση στα δεδομένα των φορολογουμένων, επικαλούμενη τις διασφαλίσεις απορρήτου και τις υπάρχουσες απαιτήσεις εντάλματος.

Κοιτάζοντας μπροστά: Εργαλεία για το δεύτερο έτος

Παρόλο που φέτος δεν σημειώθηκαν διαμαρτυρίες για το νομοσχέδιο για τα οικονομικά, οι εντάσεις ξέσπασαν τον Ιούνιο του 2025, όταν ο blogger Albert Ojwang πέθανε υπό αστυνομική κράτηση, πυροδοτώντας νέες διαδηλώσεις στο Ναϊρόμπι, ακόμη και όταν χιλιάδες συγκεντρώθηκαν στην Κένυα για να σηματοδοτήσουν την πρώτη επέτειο των διαμαρτυριών για το νομοσχέδιο για τα οικονομικά του 2024. Μέσα σε λίγες μέρες, ένας Κενυάτης προγραμματιστής παρουσίασε ένα διαδικτυακό εργαλείο πανικού, που επιτρέπει στους διαδηλωτές να μοιράζονται την ζωντανή τοποθεσία τους με αξιόπιστες επαφές με το πάτημα ενός κουμπιού. Οι χρήστες το χαρακτήρισαν «ανατρεπτική καινοτομία» κατά των απαγωγών και της αστυνομικής βαρβαρότητας και προέτρεψαν τον δημιουργό να το διαθέσει ανοιχτά στο GitHub. Εν τω μεταξύ, ένας άλλος Κενυάτης δημιούργησε ένα εργαλείο παρακολούθησης κίνησης σε πραγματικό χρόνο: «Σε περίπτωση που συλληφθείτε, μοιραστείτε τον χάρτη σας και θα επικοινωνήσουμε μαζί σας (‘ Hata upelekwe wapi tutajua kwenye uko ‘)», εξηγεί ο χρήστης του X, καλώντας όποιον βρίσκεται υπό κράτηση να τοποθετήσει μια καρφίτσα, ώστε οι εθελοντές να μπορούν να παρακολουθούν το πού βρίσκεται.

Ταυτόχρονα, η μηχανικός λογισμικού Rose Njeri αντιμετώπισε κατηγορίες βάσει του Νόμου περί Κυβερνοεγκλημάτων για την κατασκευή ενός αυτοματοποιημένου εργαλείου ηλεκτρονικού ταχυδρομείου υποβολής αντιρρήσεων, που απευθυνόταν στην Επιτροπή Οικονομικών του Κοινοβουλίου, αναζωπυρώνοντας τις συζητήσεις σχετικά με τα ψηφιακά δικαιώματα και τις νομικές εγγυήσεις για τους πολιτικούς τεχνολόγους.

Εν τω μεταξύ, βρίσκονται σε εξέλιξη προσπάθειες τοπικής προσαρμογής για να διασφαλιστεί ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη μιλάει τοπικές γλώσσες: η πρωτοβουλία Masakhane εκπαιδεύει μοντέλα NLP ανοιχτού κώδικα σε σουαχίλι και περιφερειακές διαλέκτους, έτσι ώστε οι επεξηγηματικοί οδηγοί και οι ειδοποιήσεις να φτάνουν τόσο στις αγροτικές όσο και στις αστικές κοινότητες στη γλώσσα που εμπιστεύονται. Στο μέτωπο της πολιτικής, οι KICTANet, MindHYVE.ai και DV8 Infosystems παρουσίασαν προσχέδια προτάσεων εθνικής πολιτικής για την Τεχνητή Νοημοσύνη στις 12 Ιουνίου 2025, ζητώντας ένα «βασιζόμενο στα δικαιώματα, κυρίαρχο πλαίσιο Τεχνητής Νοημοσύνης» που επιβάλλει διαφάνεια για τα αστικά bot, ελέγχους ανθρώπινου ελέγχου σε αυτοματοποιημένο περιεχόμενο και ισχυρά πρωτόκολλα συναίνεσης δεδομένων. Και ομάδες της κοινωνίας των πολιτών, όπως η CIPESA, πιέζουν για κατευθυντήριες γραμμές δεοντολογίας για την αντιμετώπιση της συλλογής μεταδεδομένων, κανόνες συναίνεσης για bot ομαδικής συνομιλίας και μηχανισμούς λογοδοσίας για τις γεννήτριες deepfake.

Μαζί, αυτές οι πρωτοβουλίες θα μπορούσαν να μετατοπίσουν την ψηφιακή διελκυστίνδα προς τη διαφάνεια και την ενδυνάμωση των πολιτών, εάν κωδικοποιηθούν πριν από την ψήφιση του επόμενου νομοσχεδίου, που αφορά τους Κενυάτες.