Εικόνα από την Arzu Geybullayeva, δημιουργήθηκε με το Canva Pro.

Αυτό το άρθρο των Sevinc Vagifgizi, Nargiz Absalamova και Elnara Gasimova εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο Abzas Media στις 17 Ιουλίου 2025. Μια επεξεργασμένη έκδοση αναδημοσιεύεται στο Global Voices στο πλαίσιο συμφωνίας συνεργασίας περιεχομένου.

Όταν η ερευνητική δημοσιογράφος Sevinc Vagifgizi ζήτησε από την οικογένειά της να της φέρουν έναν απλό ανεμιστήρα για να τη βοηθήσει να αντιμετωπίσει την αποπνικτική ζέστη του κελιού της, πιθανότατα δεν περίμενε ότι το δικαίωμά της να αναπνέει ελεύθερα θα γινόταν μια μορφή πίεσης για τις σωφρονιστικές Αρχές.

Καταδικασμένη σε εννέα χρόνια φυλάκισης σε σχέση με την υπόθεση Abzas Media, η Vagifgizi είπε στην οικογένειά της ότι ο επικεφαλής του Κέντρου Προφυλάκισης του Μπακού, Elnur Ismaylov, προσφέρθηκε να επιτρέψει στη φυλακή τον ανεμιστήρα, με την προϋπόθεση ότι θα διέγραφε τα δημοσιευμένα ρεπορτάζ της σχετικά με τις συνθήκες κράτησης . «Ο διευθυντής είπε ότι αν το να επιτρέψει τον ανεμιστήρα θα τον έκανε να μοιάζει με “καλό άνθρωπο” και αν τα άρθρα διαγραφούν, τότε θα το επέτρεπε», είπε η Vagifgizi στην οικογένειά της, προσθέτοντας, «αλλά δεν κάνω παζάρια. Έχω δικαίωμα σε αυτόν τον ανεμιστήρα. Δεν περιλαμβάνεται σε καμία απαγορευμένη λίστα και θα πρέπει να επιτρέπεται η είσοδος, όπως ακριβώς και για τους άλλους κρατούμενους. Δεν πρέπει να υποβαλλόμαστε σε διακρίσεις».

Η ιστορία της Vagifgizi είναι ένα παράθυρο στο σωφρονιστικό σύστημα του Αζερμπαϊτζάν, το οποίο βρίθει παραμέλησης και συστημικής διαφθοράς, όπου τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα χρησιμοποιούνται ως όπλα ή τα στερούν εντελώς. Αυτά τα συμπεράσματα βρέθηκαν στο επίκεντρο του πιο πρόσφατου άρθρου, που γράφτηκε από την Vagifgizi, την Nargiz Absalamova και την Elnara Gasimova, δύο από τις φυλακισμένες συναδέλφους της.

Πού πάνε τα χρήματα;

Το 2025, η κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν διέθεσε 196 εκατομμύρια μανάτ (περίπου 115 εκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ) στις σωφρονιστικές υπηρεσίες. Η αποκάλυψη των δημοσιογράφων για την καθημερινή πραγματικότητα των 153 γυναικών κρατουμένων στις εγκαταστάσεις έθεσε το ερώτημα πού πηγαίνουν αυτά τα χρήματα.

Οι κρατούμενες εξαρτώνται από τις εβδομαδιαίες επισκέψεις των μελών της οικογένειάς τους για φαγητό, το οποίο υποτίθεται ότι φυλάσσεται σε κοινόχρηστα ψυγεία. Από τα εννέα ψυγεία στη φυλακή, το ένα είναι εντελώς χαλασμένο, τέσσερα είναι από τη σοβιετική εποχή και ένα αγοράστηκε από τις ίδιες τις κρατούμενες, ενώ τα υπόλοιπα λίγα είναι τόσο γεμάτα που οι πόρτες μόλις που κλείνουν. Τα χαλασμένα τρόφιμα είναι συνηθισμένα. Καθημερινά ξεσπούν διαφωνίες μεταξύ κρατουμένων και σωφρονιστικών ιδρυμάτων για το πού να αποθηκεύονται τα ευπαθή τρόφιμα. Η εγκατάσταση είναι νομικά υποχρεωμένη να καλύπτει τις βασικές ανάγκες των κρατουμένων – συμπεριλαμβανομένης της παροχής κατάλληλου εξοπλισμού – αλλά κανείς δεν μπορεί να θυμηθεί πότε εισήχθη τελευταία φορά νέο ψυγείο. Όλοι συμφωνούν: «Αυτό ήταν πάντα πρόβλημα».

Υποστηρίξτε το Global Voices για να δημοσιεύουμε περισσότερα άρθρα σαν αυτό

Για περισσότερες πληροφορίες για αυτή την εκστρατεία, διαβάστε εδώ.

Όταν τα παράπονα έφτασαν στη διοίκηση της φυλακής, ο Βοηθός Διευθυντής Ahad Abdiyev «έλυσε» το πρόβλημα διατάσσοντας την άντληση φρέον στα ψυγεία, μια λύση που είναι απίθανο να κάνει τη διαφορά, ειδικά επειδή οι πόρτες συνεχίζουν να πέφτουν.

Τα επίπεδα θερμότητας στη φυλακή αποτελούν άλλη ανησυχία. Οι κρατούμενες βασίζονται σε ανεμιστήρες για να ανακουφιστούν από τις υψηλές θερμοκρασίες, αλλά ακόμη και αυτοί είναι σε έλλειψη και συνήθως είναι διαθέσιμοι μόνο σε όσα άτομα μπορούν να τους αγοράσουν. Στο Κελί 41, υπάρχουν μόνο τρεις ανεμιστήρες – όλοι αγορασμένοι προσωπικά – για να δροσίσουν 11 κρατούμενες. Το Κελί 46, το οποίο φιλοξενεί επίσης 11 άτομα, είναι ελαφρώς καλύτερο, με τέσσερις ανεμιστήρες – τρεις που παρέχονται από την εγκατάσταση και έναν αγορασμένο από τις κρατούμενες. Στο Κελί 33, 10 κρατούμενες μοιράζονται δύο ανεμιστήρες: έναν αγορασμένο από το κατάστημα της φυλακής για 40 μανάτ (περίπου 24 δολάρια ΗΠΑ) και τον άλλο που παρέχεται από το κράτος. Μία από τις κρατούμενες σε αυτό το κελί είναι έγκυος. Το Κελί 71, που προορίζεται για 10 άτομα, φιλοξενεί τώρα 12, δύο από τα οποία κοιμούνται στο πάτωμα. Μοιράζονται τρεις ανεμιστήρες, όλοι αγορασμένοι από κρατούμενες. Το Κελί 53, εν τω μεταξύ, έχει 11 κρατούμενες και τρεις ανεμιστήρες, που άφησαν εκεί πρώην κρατούμενες. Άλλα κελιά, όπως τα 48, 54 και 38, παρουσιάζουν ένα παρόμοιο μοτίβο: οι ανεμιστήρες είναι είτε παλιοί είτε χαλασμένοι είτε χρηματοδοτούνται εξ ολοκλήρου από τις κρατούμενες.

Η φυλακή δεν διαθέτει κεντρικό σύστημα εξαερισμού ή ψύξης που να λειτουργεί, ένα πρόβλημα που οι διαδοχικές διοικήσεις δεν έχουν καταφέρει να αντιμετωπίσουν. Τα κελιά των φυλακών βασίζονται σε δύο μικρές οπές εξαερισμού και παράθυρα με κάγκελα, που ανοίγουν σε ερμητικά κλειστές αυλές άσκησης, που περιβάλλονται από συρματοπλέγματα. Μεταξύ 11:00 π.μ. και 5:00 μ.μ., τα κελιά ζεσταίνονται αφόρητα. Όσα άτομα έχουν προβλήματα υγείας – υπέρταση, διαβήτη, καρδιακά προβλήματα – υποφέρουν περισσότερο. Δεν υπάρχουν ειδικευμένοι γιατροί στο χώρο και η ιατρική περίθαλψη είναι συχνά ανεπαρκής.

Το νερό στη φυλακή είναι πλούσιο σε χλώριο και επομένως ακατάλληλο για πόση. Κανείς δεν γνωρίζει πότε καθαρίστηκαν για τελευταία φορά οι δεξαμενές. Ζεστό νερό είναι διαθέσιμο μόνο πέντε ώρες την εβδομάδα αναγκάζοντας τις γυναίκες να κάνουν ντους ανά δύο. Σε ορισμένα κελιά που δεν διαθέτουν βασική υποδομή μπάνιου, δεν υπάρχουν καθόλου ντους. Οι γυναίκες πρέπει είτε να γονατίζουν κάτω από μια βρύση είτε να γεμίζουν έναν κουβά και να πλένουν στο χέρι. Επιπλέον, η θερμοκρασία του νερού είναι ασταθής – είτε καυτή είτε παγωμένη – και, όταν οι κρατούμενες παρακαλούν από τους αεραγωγούς για ρυθμίσεις, αγνοούνται μέχρι να διακοπεί η παροχή νερού.

Σε απάντηση, οι κρατούμενες είναι γνωστό ότι χρησιμοποιούν ηλεκτρικούς βραστήρες ως αυτοσχέδιους θερμοσίφωνες, αλλά αυτοί συχνά χαλάνε. Και όταν χαλάνε, πρέπει να αντικαθίστανται με δικά τους έξοδα. Κάποιες έχουν σκεφτεί να αφήνουν κανάτες 20 λίτρων στην αυλή της φυλακής για να ζεσταθούν κάτω από τον καυτό ήλιο, αλλά το κουβάλημα τέτοιων βαριών δοχείων πέρα δώθε προκαλεί πόνο στην πλάτη και δεν παρέχονται είδη καθαρισμού. Ως εκ τούτου, οι κρατούμενες βασίζονται εξ ολοκλήρου στις οικογένειές τους.

«Φυλακή είναι, όχι πεντάστερο ξενοδοχείο»

Όταν οι κρατούμενες ζητούν περισσότερο νερό, λειτουργικούς ανεμιστήρες ή βασικά είδη υγιεινής, η απάντηση είναι συχνά η ίδια: «Είμαστε φυλακή, όχι πεντάστερο ξενοδοχείο». Ωστόσο, τα τελευταία πέντε χρόνια, περίπου 837 εκατομμύρια μανάτ (σχεδόν 500 εκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ) έχουν διατεθεί στο σωφρονιστικό σύστημα της χώρας.

Αυτά τα κονδύλια από τον κρατικό προϋπολογισμό προστίθενται στη χρηματοδότηση, που έχει λάβει η χώρα από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ). Το 2017, η σωφρονιστική υπηρεσία του Αζερμπαϊτζάν έλαβε πάνω από ένα εκατομμύριο ευρώ στο πλαίσιο ενός πακέτου μεταρρυθμίσεων, που σχεδιάστηκε και χρηματοδοτήθηκε από την ΕΕ και το Συμβούλιο της Ευρώπης. Αυτό, σύμφωνα με ρεπορτάζ του Forbidden Stories, καθώς και δημόσια διαθέσιμα έγγραφα, προστίθεται στα 23 εκατομμύρια ευρώ, που έχουν χορηγηθεί από το 2014 για τη χρηματοδότηση αναπτυξιακών προγραμμάτων, που αποσκοπούν στη δημιουργία «ενίσχυσης των ικανοτήτων του δικαστικού συστήματος», «εκπαίδευσης του προσωπικού», «αυξημένης εποπτείας των συνθηκών κράτησης» και «δράσεων για τη βελτίωση της διαφάνειας και την πρόληψη της διαφθοράς», μεταξύ άλλων.

Εκτός από τις κακές συνθήκες στις φυλακές, η κακομεταχείριση και τα βασανιστήρια είναι συνηθισμένα. Περιστατικά κακομεταχείρισης έχουν επανειλημμένα καταγραφεί από τοπικούς δημοσιογράφους, καθώς και από την Επιτροπή του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων και της Απάνθρωπης ή Ταπεινωτικής Μεταχείρισης ή Τιμωρίας (CPT), η οποία εξέδωσε δήλωση τον Ιούλιο του 2024 αναφέροντας την κατηγορηματική άρνηση των Aρχών του Αζερμπαϊτζάν να συνεργαστούν με την CPT, την έλλειψη δράσης από το Υπουργείο Εσωτερικών του Αζερμπαϊτζάν για τον τερματισμό της κακομεταχείρισης, ακόμη και περιπτώσεις βασανιστηρίων από αστυνομικούς. Η CPT δημοσίευσε επίσης έκθεση σε απάντηση σε αυτή την παράλειψη δράσης.

Μόλις στις 20 Ιουλίου, ο διευθυντής της Abzas Media, Ulvi Hasanli, ενημέρωσε την οικογένειά του κατά τη διάρκεια επίσκεψης στη φυλακή ότι είχε ξεκινήσει επ’ αόριστον απεργία πείνας. Η διαμαρτυρία του πυροδοτήθηκε από την άρνηση της σωφρονιστικής υπηρεσίας να συμμορφωθεί με δικαστική απόφαση, που διέταζε την επιστροφή του στο Κέντρο Προφυλάκισης του Μπακού.

Την επόμενη μέρα, άλλα φυλακισμένα μέλη της ομάδας Abzas Media — συμπεριλαμβανομένων των Vagifgizi, Absalamova και Gasimova — ανακοίνωσαν ότι θα συμμετάσχουν μαζί του στην απεργία που ξεκινά στις 22 Ιουλίου, σε μια προσπάθεια να απαιτήσουν την εκτέλεση της δικαστικής εντολής. Σε ένδειξη αλληλεγγύης, οι δημοσιογράφοι του Meydan TV που δικάζονται αυτή τη στιγμή — Aynur Elgunes, Aytac Tapdig, Khayala Aghayeva, Aysel Umudova και Fatima Movlamli — δήλωσαν επίσης ότι θα συμμετάσχουν στην απεργία.

Αντί να ανταποκριθούν στα αιτήματα των δημοσιογράφων, ωστόσο, οι σωφρονιστικές Aρχές αντέδρασαν. Την ίδια ημέρα που οι άλλοι δημοσιογράφοι της Abzas επρόκειτο να συμμετάσχουν στην απεργία πείνας, βρέθηκαν να μεταφέρονται βίαια σε ανθυγιεινά, μη αεριζόμενα κελιά χωρίς πρόσβαση σε ντους. Η Absalamova, η οποία αρνήθηκε να εγκαταλείψει το κελί της οικειοθελώς, δέχτηκε σωματική επίθεση και έμεινε με ορατούς μώλωπες στα χέρια της. Εν τω μεταξύ, o Hasanli τέθηκε σε απομόνωση ως απάντηση στην ειρηνική διαμαρτυρία του.

Άλλοι κρατούμενοι αισθάνονται τις επιπτώσεις. Στο τμήμα όπου κρατούνται τώρα οι Vagifgizi, Absalamova και Gasimova, η διεύθυνση της φυλακής έχει μειώσει την παροχή νερού σε μόλις 15 λεπτά την ημέρα διακόπτοντας εντελώς το ζεστό νερό. Οι δημοσιογράφοι εξέδωσαν δήλωση: «Από την απεργία πείνας μας, 153 κρατούμενες δεν μπορούν να κάνουν ντους, να πλύνουν τα βρώμικα πιάτα τους ή να γεμίσουν τις άδειες δεξαμενές νερού. [Οι κρατούμενες αποθηκεύουν κουβάδες με νερό στα κελιά τους για ώρες, που δεν έχουν καθόλου πρόσβαση σε νερό]. Παραπονιούνται ότι αυτοί οι περιορισμοί οφείλονται στην απεργία πείνας μας. Γνωρίζουμε ότι στόχος είναι να υποκινήσουν τις κρατούμενες εναντίον μας και να τις προκαλέσουν να μας βλάψουν».

Το γεγονός ότι οι φυλακές του Αζερμπαϊτζάν έχουν πλέον περισσότερους δημοσιογράφους πίσω από τα κάγκελα από ποτέ, ωστόσο, έχει συμβάλει στην αποκάλυψη της σκληρής πραγματικότητας της ζωής στις φυλακές στο ευρύτερο κοινό. Για αυτό, συνεχίζουν να πληρώνουν ένα προσωπικό τίμημα. Μένει, όμως, να δούμε αν η δημοσιογραφία τους θα αλλάξει το περιβάλλον της ατιμωρησίας, της διαφθοράς και των παραβιάσεων των δικαιωμάτων.