Το 2009, οχτώ γλώσσες που ομιλούνται στο Ιαπωνικό αρχιπέλαγος καταγράφτηκαν ανάμεσα στις γλώσσες υπό εξαφάνιση στον Παγκόσμιο Άτλαντα της ΟΥΝΕΣΚΟ, συμπεριλαμβανομένων των Aϊνού, Αμάμι, Χατσίτζο, Κουνιγκάμι, Μιγιάκο, Οκινάουα, Γιαεγιάμα και Γιοναγκούνι. Αυτό το άρθρο εξετάζει τα οκινάουα, μία από τις γλώσσες υπό εξαφάνιση στο νότιο μέρος του νησιού στην επαρχία Ριούκου, το οποίο τώρα αποτελεί τον ιαπωνικό νομό Οκινάουα. Πήρα συνέντευξη από τον Fija Byron, λέκτορα και συνήγορο της “Ουτσιναγκούτσι”, γλώσσας της Οκινάουα.

Η Ιαπωνία συχνά αναφέρεται σαν ένα μικρό, “ομογενές” νησί και η γλωσσική του διαφοροποίηση συχνά αγνοείται ή η παρουσίαση της είναι πενιχρή και στο εξωτερικό και μεταξύ των Ιαπώνων.  Πολλοί Ιάπωνες ξέρουν ότι υπάρχουν διάλεκτοι, αλλά δεν έχουν ιδέα για την ύπαρξη αυτών των ποικίλων γηγενών γλωσσών.

Η ιαπωνική ιστοσελίδα του Γραφείου πολιτισμικών υποθέσεων [ja] καταγράφει και τις οχτώ γλώσσες σε κίνδυνο εξαφάνισης αναγνωρισμένες από την ΟΥΝΕΣΚΟ, αλλά με μία διαφορά: προσθέτει σε παρένθεση “διάλεκτο” και όχι “γλώσσα”, με εξαίρεση την Αϊνού, την γλώσσα των αυτόχθονων από το βόρειο μέρος του Ιαπωνικού αρχιπελάγους. Η κυβέρνηση τελικά τους αναγνώρισε ως αυτόχθονες το 2008.

Αυτό δείχνει ότι για την Ιαπωνία αυτές οι γλώσσες που είναι σε εξάλειψη θεωρούνται διάλεκτοι. Στην Ιαπωνία η γλώσσα θεωρείται ως κάτι που ενώνει ένα έθνος κράτος και η διάλεκτος θεωρείται σαν κάτι άξεστο, ένας τρόπος ομιλίας των επαρχιωτών. Σε μία χώρα όπου ο μύθος ότι η Ιαπωνία είναι μία “φυλή – έθνος” είναι εξαπλωμένο και συχνά οι άνθρωποι νιώθουν υποχρεωμένοι να προσαρμόζονται με τα κοινωνικά πρότυπα αντί να πασχίζουν για διαφοροποίηση. Χωρίς να γίνει αντιληπτό οι μειονότητες ωθούνται στην άκρη λόγω γλώσσας και για το πώς αντιλαμβάνονται ο ένας τον άλλο.

Ο Fija Byron, από πατέρα Αμερικανό και μητέρα από την Οκινάουα, περιγράφει τον εαυτό του ως Αμερικάνο Ουτσιναγκούτσου (Αμερικάνο Οκιναουέζο). Είχε να αντιμετωπίσει ανθρώπους που τον ρώταγαν συνεχώς εάν είναι ξένος ή εάν μιλάει αγγλικά λόγω της εμφάνισής του.

Διδάσκει Οτσιναγκούτσι (οκινάουα), μία από τις γλώσσες υπό εξαφάνιση στα νότια του νησιού Οκινάουα, όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε. Σε μία συνέντευξη με το Global Voices, είπε πως η πολιτισμική στάση απέναντι στις γλώσσες είναι βλαβερή για τις γλώσσες της χώρας.

方言でなまっているからおかしい、教養がないというふうに考える傾向が、自分の文化や言語について自信をもつ障壁となってしまっているのです。

Η ιδέα ότι αυτές οι γλώσσες αναφέρονται σαν διάλεκτοι στην Ιαπωνία και ότι είναι παρεφθαρμένες, λάθος και άξεστες αποτρέπει τον κόσμο να τις μιλά και απομακρύνονται από τον δικό τους πολιτισμό και γλώσσα.

Ακόμα και οι γλωσσολόγοι δεν συμφωνούν για το πώς να διαχωρίσουν την γλώσσα από την διάλεκτο. Ένα τρόπος μέτρησης είναι η αποκαλούμενη “αμοιβαία κατανόηση”.

Εδώ ακούτε τον Byron να συστήνεται στα οτσιναγκούτσι. Εάν πρέπει να θεωρηθούν διάλεκτος σκεφτείτε αυτό πρώτα: σαν ιθαγενής ομιλήτρια της ιαπωνικής γλώσσας, δεν καταλαβαίνω λέξη από αυτά που λέει:

Σύμφωνα με τον Byron, άνθρωποι 80 ετών και άνω μπορούν και μιλούν τέλεια τα οκινάουα της περιοχής αλλά οι νεότερες γενιές της πόλης δεν είχαν το περιβάλλον για να μιλήσουν την γλώσσα τους. Πράγματι κι αυτός δεν μεγάλωσε μιλώντας την. Την έμαθε από τον Κochu Makishi, εξαιρετικό γνώστη και ηθοποιό του θεάτρου της Οκινάουα. Ο Byron εξηγεί ότι τα θεατρικά έργα της Οκινάουα (沖縄芝居:Okinawa shibai), μία λαϊκή θεατρική τέχνη, εμφανίστηκαν στο τέλος του 1880 και έχουν τις ρίζες τους από το βασίλειο Ριούκου, όπου παραστάσεις σαν το Κουμι Οντορι παρουσιάζονταν για την διασκέδαση Κινέζων διπλωματών:

沖縄芝居は王府のあった首里の言葉と那覇語がまざった言葉で演じられる。これが一般的にうちなーぐちと呼ばれているもの。芝居の中には様々な登場人物―侍から百姓まで―が出てくるので表現が豊富。

Το θέατρο εκτελείται χρησιμοποιώντας ανάμειξη των γλωσσών σούρι, της πρωτεύουσας του βασίλειου Ριούκου, και της γλώσσας Νάχα, όπου έμειναν κοινοί άνθρωποι. Αυτή η γλώσσα καλείται οτσιναγκούτσι. Στο θέατρο της Οκινάουα υπάρχουν πολλοί ρόλοι όπως αγρότες και σαμουράι οπότε έχει αρκετή διαφοροποίηση έκφρασης.

Το βασίλειο Ριούκου άκμασε στην Ιαπωνία το 1879 και αφού η Ιαπωνία εισήγαγε τα στερεότυπα ιαπωνικά στην δημοτική εκπαίδευση της Οκινάουα το 1879, τα οκινάουα σταδιακά εξαφανίστηκαν από τους δημόσιους χώρους, ειδικά οι εκφράσεις ευγενείας, μέρος της ομιλίας που δείχνει σεβασμό:

わたしのうちなーぐち講座に78歳の方が来るのです。78歳といったら、わたしの親の世代。教えることがあるのかと思うかもしれませんが、きちんとした敬語がわからないから習いたいということで来ているのです。なぜかというと、日本語小学校の設立で沖縄の独自の文化や言語を教えなくなり、同化政策が進んで行った世代だからです。当時、公的な場で沖縄語を使うことがよくないという風潮で、きちんとした表現などは日本語で話すようになっていきました。

Υπάρχει ένας 78χρονος μαθητής που είναι περίπου στην ηλικία των γονέων μου.  Έρχεται στην τάξη μου διότι θέλει να μάθει σωστές εκφράσεις ευγενείας. Εξαιτίας της πολιτικής αφομοίωσης και της σχολικής εκπαίδευσης δεν είχαν εμπειρία στην ομιλία των οκινάουα σε δημόσιους χώρους αφού εκεί θα έπρεπε να μιλούν τα αποδεκτά Ιαπωνικά.

Γενικά τα στερεότυπα ιαπωνικά συχνά θεωρούνται η καρδιά της Ιαπωνίας και η πιο εκλεπτυσμένη έκδοση. Όλες οι άλλες διάλεκτοι με “χωριάτικες” προφορές συχνά θεωρούνται κατώτερες ή άξεστες. Η στερεοποίηση παίζει ένα σημαντικό ρόλο στην δημιουργία πρωτοκόλλου, κάτι κατάλληλο για ανθρώπους που συνεργάζονται. Από την άλλη πλευρά με τη συμμόρφωση με το κατεστημένο γίνεται το αντίθετο από ενδυνάμωση.

Ο Φίτζα γράφει σε ένα άρθρο [ja] ότι εάν μία γλώσσα πεθάνει ο κόσμος της επίσης θα εξαφανιστεί:

日本の少数言語である「アイヌ語」や「琉球諸語」が危機だというのは、この世から消滅するかもしれないということなのである。「アイヌ」も「琉球」も地球の一地域であり、その文化の根源である「言語」は日本にとって、また、人類にとっても「宝」なのである。その「宝」が今まさにこの世から失われようとしている。

 Το γεγονός είναι ότι οι γλώσσες των μειονοτήτων όπως η γλώσσα Αϊνού και οι γλώσσες Ριουκιουάν είναι σε κίνδυνο, σημαίνει ότι είναι στα πρόθυρα εξαφάνισης. Και οι δύο Αϊνού και Ριουκιουάν είναι μέρος του κόσμου και οι γλώσσες τους είναι η πηγή του πολιτισμού τους – το οποίοι σημαίνει ότι είναι πολύτιμες για την Ιαπωνία και τον υπόλοιπο κόσμο. Τέτοιοι θησαυροί θα εξαφανιστούν σύντομα από τον κόσμο μας.

Δεν είναι αισιόδοξος αλλά η σκοτεινή αλήθεια δεν τον σταματά να είναι ενθουσιώδης για τα οκινάουα. Μου απάντησε ότι θα έκανε τα πάντα για το χατίρι των οτσιναγκούτσι σε ένα ηλεκτρονικό μήνυμα που ζήτησα μία συνέντευξη. Εμφανίζεται στα ΜΜΕ και ενημερώνει την ιστοσελίδα του συχνά για την επαρχία της Οκινάουα:

5年間、うちなーぐちで放送する番組をやっていました。今は新聞にも執筆していますが、[その言語での]放送局や新聞社があるわけではありません。

数年前、インターネット放送の番組に出演したところ、ブラジルやハワイ、アメリカからたくさんアクセスがあり、むしろ海外で反響が多くて驚きました。

Έχω κάνει εκπομπές στο ραδιόφωνο στα οκινάουα για πέντε χρόνια και γράφω για τις τοπικές εφημερίδες αλλά δεν υπάρχουν σταθμοί και εφημερίδες που εκπέμπουν ή εκδίδονται στα οκινάουα.

Έκανα ένα σόου στο διαδίκτυο πριν μερικά χρόνια στα οκινάουα. Με έκπληξη είδα ότι έλαβα πιο πολύ απόκριση από το εξωτερικό, άνθρωποι από την Βραζιλία, Χαβάη και ΗΠΑ έβλεπαν το σόου στο διαδίκτυο.