Μεταξύ των ομάδων για ελευθερία των μέσων ενημέρωσης και για τα ανθρώπινα δικαιώματα, το Μαρόκο χαρακτηρίζεται συχνά ως ένα σχετικά ευνοϊκό τοπίο για την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης, σε αντίθεση με άλλα καταπιεστικά καθεστώτα και δικτατορίες στην ευρύτερη περιοχή, όπως η Αίγυπτος και η Μαυριτανία.

Αυτές οι εκτιμήσεις, οι οποίες είναι ήδη υποκειμενικές, δεν αφορούν τα κατεχόμενα εδάφη της Δυτικής Σαχάρας.

Σε ένα στρατιωτικοποιημένο περιβάλλον με επιθετικούς ελέγχους στα ΜΜΕ και στις δημοσιεύσεις πολιτών, λίγα κείμενα για τη Δυτική Σαχάρα φτάνουν σε κοινό πέρα από την άμεση περιοχή. Οι τοπικοί δημοσιογράφοι και ακτιβιστές των μέσων μαζικής ενημέρωσης που κάνουν ρεπορτάζ για την κατοχή και τις μαροκινές καταχρήσεις αντιμετωπίζουν νομικά εμπόδια και διατρέχουν κίνδυνο εκτεταμένων ποινών φυλάκισης για να ακουστούν οι φωνές τους.

Μια ομάδα στην κόψη του ξυραφιού είναι η Equipe Media, μια ομάδα καταγραφής μέσω βίντεο και ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που κάνει ρεπορτάζ κυρίως για τις καταχρήσεις δικαιωμάτων που διαπράττουν οι μαροκινές δυνάμεις στην επικράτεια.

Μαζί με μια σουηδική συλλογικότητα κινηματογραφικών παραγωγών, η μιντιακή ομάδα της Δυτικής Σαχάρας κυκλοφόρησε πρόσφατα το πρώτη της ντοκιμαντέρ, 3 Stolen Camera, το οποία ασχολείται με τον αγώνα της ομάδας να καταγράφει και να δημοσιεύει κείμενα για τις μαροκινές παραβιάσεις στη Δυτική Σαχάρα.

“Η αποστολή μας εμμένει στο να δείχνουμε ότι είμαστε ειρηνικοί”, λέει ο συνιδρυτής της Equipe Media Ahmed Ettanji. “Κάνουμε εκστρατεία για το σκοπό μας χωρίς βία και θέλουμε να μάθει ο κόσμος”.

Πολλοί Σαχάριοι δημοσιογράφοι που συνεργάστηκαν με την Equipe Media βρίσκονται σήμερα πίσω από τα κάγκελα της φυλακής λόγω των εργασιακών τους δραστηριοτήτων, συμπεριλαμβανομένης της κάλυψης του κινήματος διαδηλώσεων Gdeim Izik το 2010.

Οι διαδηλώσεις Gdeim Izik

Στα τέλη του 2010, λίγες μόνο εβδομάδες προτού οι αραβικές εξεγέρσεις σαρώσουν την περιοχή, η Δυτική Σαχάρα βίωσε μια μαζική, σε μεγάλο βαθμό ειρηνική εμφύλια εξέγερση κατά της κατοχής. Η εξέγερση έγινε γνωστή ως Gdeim Izik, το όνομά της περιοχής της ερήμου, όπου έλαβε χώρα η διαδήλωση.

Χιλιάδες Σαχάριοι εγκατέλειψαν τα σπίτια τους για να συμμετάσχουν σε κάτι που αναπτύχθηκε σε μια τεράστια αυτοδιοικούμενη πόλη σκηνών σχεδόν για ένα μήνα, προτού διασκορπιστεί βίαια από μαροκινές δυνάμεις, που κατέκαψαν ολόκληρη την “πόλη”.

Αν και σε μεγάλο βαθμό άγνωστη στον κόσμο, η Gdeim Izik είναι ένα σημαντικό ορόσημο στη σύγχρονη ιστορία της Δυτικής Σαχάρας, που αναζωογονεί το κίνημα ανεξαρτησίας των πολιτών.

Την εκκένωση της Gdeim Izik ακολούθησαν ταραχές και είχαν ως αποτέλεσμα πολλούς θανάτους και τραυματισμούς, για τους οποίους οι αντίπαλες πλευρές εξακολουθούν να αλληλοκατηγορούνται. Η επίσημη αφήγηση από τις μαροκινές Αρχές υποστηρίζει ότι δύο διαδηλωτές και 11 αστυνομικοί και άνθρωποι ασφαλείας σκοτώθηκαν πάνω στο καθήκον. Άλλες πηγές δίνουν διαφορετικούς αριθμούς και διαφορετικές ταυτοποιήσεις.

Μια έκθεση του Sahara Docs δίνει μεγαλύτερη έμφαση στις συνέπειες της εκδήλωσης για τους διαδηλωτές:

[The eviction of Gdeim Izik] caused for hundreds of victims among protesters, and some deaths among Moroccan ranks; eleven of them according to Moroccan sources. Some died on the field, while some others did so in hospitals, but as a consequence of their wounds.

[Η έξωση του Gdeim Izik] προκάλεσε εκατοντάδες θύματα μεταξύ των διαδηλωτών και ορισμένους θανάτους μεταξύ των μαροκινών τάξεων, έντεκα σύμφωνα με μαροκινές πηγές. Κάποιοι πέθαναν επί τόπου, ενώ κάποιοι άλλοι στα νοσοκομεία, αλλά ως συνέπεια των τραυμάτων τους.

Η Equipe Media κατέστησε αποστολή της να τεκμηριώσει το κίνημα, καθώς υπήρξαν λίγοι άλλοι που το έκαναν. Παράλληλα με ένα μικρό δίκτυο ακτιβιστών ΜΜΕ, πληρώνουν μεγάλο τίμημα ως αποτέλεσμα.

Τέσσερις ακτιβιστές των ΜΜΕ – Hassana Alia, Bachir El Khadaa, Hassan El Dah και Abdullahi Lakfawani – που συνδέονται με την Equipe Media και παρόμοια δίκτυα δημοσιογραφίας των πολιτών, ανήκουν σε μια ομάδα 25 Σαχάριων ακτιβιστών, που διώχθηκαν για το ρόλο τους στο κίνημα διαμαρτυρίας Gdeim Izik.

Ο Lakfawani, ο οποίος συνελήφθη στις 12 Νοεμβρίου 2010, καταδικάστηκε σε ισόβια, αφότου κρίθηκε ένοχος για «συμμετοχή σε εγκληματική συμμορία» και «βία με πρόθεση εναντίον μέλους ασφαλείας που προκάλεσε  θάνατο».

“Εγκληματική συμμορία” είναι μια κοινή ορολογία που χρησιμοποιούν οι μαροκινές Αρχές για τον χαρακτηρισμό ομάδων ακτιβιστών στην περιοχή.

Οι El Khadaa και El Dah συνελήφθησαν σε καφετέρια στη Λααγιούν, σχεδόν ένα μήνα μετά την κατάλυση του καταυλισμού. Ενώ ο El Khadaa καταδικάστηκε σε είκοσι χρόνια φυλάκισης για “σύναψη ποινικής συμφωνίας” και “συνενοχή στη βία με πρόθεση κατά μέλους δυνάμεων ασφαλείας που οδήγησε σε θάνατο”, ο El Dah καταδικάστηκε σε τριάντα χρόνια φυλάκισης για “συμμετοχή σε εγκληματική συμμορία και συνενοχή στη βία με πρόθεση εναντίον μέλους δυνάμεων ασφαλείας που προκάλεσε το θάνατό του”. Εκτός από τη συνεισφορά στην Equipe Media, ο El Dah ήταν δημοσιογράφος του επίσημου τηλεοπτικού σταθμού Polisario (RASD TV).

Ο Hassana Alia, μέλος της Equipe Media, συνελήφθη και καταδικάστηκε ερήμην το 2013 με απροσδιόριστες κατηγορίες και καταδικάστηκε ισόβια. Τώρα είναι εξόριστος στην Ισπανία, όπου του χορηγήθηκε άσυλο πριν από τη δίκη. Ο Alia δεν εμφανίστηκε ανάμεσα στους κατηγορούμενους στην επανεκδίκαση του 2017.

Σχολιάζοντας τις υποθέσεις, ο Ettanji είπε στο Global Voices:

Όταν τα μέλη μας δικάζονται, δεν είμαστε ποτέ κατηγορημένοι για παραβίαση του κώδικα Τύπου, αλλά πάντα κάποιες φτιαχτές καταγγελίες ότι επιτεθήκαμε στην αστυνομία ή κάτι τέτοιο. Οι αλλοδαποί δημοσιογράφοι διώκονται, οι Μαροκινοί δημοσιογράφοι γνωρίζουν το νόμο και κρατούν το στόμα τους κλειστό και εμείς οι Σαχάριοι αντιμετωπιζόμαστε με το χειρότερο δυνατό τρόπο.

Δίκη της Gdeim Izik

Οι μαροκινές Αρχές κατηγορούν 25 ακτιβιστές του κινήματος διαμαρτυρίας Gdeim Izik για τη διάπραξη βιαιοπραγιών σε σχέση με συγκρούσεις που ξέσπασαν, όταν οι μαροκινές δυνάμεις ασφαλείας διέλυσαν τον καταυλισμό διαμαρτυρίας στις 8 Νοεμβρίου 2010.

Έντεκα αξιωματικοί ασφαλείας και δύο Σαχάριοι σκοτώθηκαν σε αυτές τις συγκρούσεις, σύμφωνα με επίσημες πηγές. Ωστόσο, το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, η Διεθνής Αμνηστία και διεθνείς παρατηρητές αναφέρουν ότι η δίκη είναι άδικη λόγω καταναγκαστικών ομολογιών μέσω βασανιστηρίων. Οι μαροκινές Αρχές δεν έλαβαν υπόψη προσκλήσεις από ομάδες δικαιωμάτων για να διερευνήσουν αυτούς τους ισχυρισμούς περί βασανιστηρίων. Τον Μάρτιο του 2013, ύστερα από περισσότερα από δύο χρόνια προσωρινής κράτησης, ένα στρατιωτικό δικαστήριο καταδίκασε τους ακτιβιστές σε ποινές φυλάκισης που κυμαίνονταν από δύο χρόνια έως ισόβια κάθειρξη.

Το 2016, αφού το Μαρόκο άλλαξε το νόμο της στρατιωτικής δικαιοσύνης για να τερματίσει τις στρατιωτικές δίκες πολιτών, το δευτεροβάθμιο δικαστήριο διέταξε την επανεκδίκαση ενώπιον πολιτικού δικαστηρίου. Στις 19 Ιουλίου 2017, ένα εφετείο εξέδωσε ετυμηγορία, υποστηρίζοντας τις περισσότερες από τις ποινές που εξέδωσε προηγουμένως το στρατιωτικό δικαστήριο του Ραμπάτ.

Ένας άλλος συνεισφέρων του Equipe Media που βρίσκεται επί του παρόντος στη φυλακή, αν και όχι σε σχέση με τη διαμαρτυρία της Gdeim Izik, είναι ο Mohammed El Bambari, ο οποίος εκτίει έξι χρόνια φυλάκισης σε σχέση με την κάλυψη διαδηλώσεων που έγιναν βίαιες στην πόλη Ντάκλα το Σεπτέμβριο του 2011.

Η κυβέρνηση του Μαρόκου τον κατηγορεί ότι συμμετείχε στη βία με διάφορες κατηγορίες, όπως “άσκηση βίας κατά δημοσίων υπαλλήλων”, “κλείσιμο δημόσιου δρόμου” και “σχηματισμό εγκληματικής συμμορίας”. Αν και τα γεγονότα για τα οποία κατηγορείται ο Bambari έγιναν το 2011, συνελήφθη μόλις τον Αύγουστο του 2015, όταν εμφανίστηκε στο τοπικό αστυνομικό τμήμα της Ντάκλα για να ανανεώσει την ταυτότητά του.

Εάν δεν μπορείς να αμφισβητήσεις την «εδαφική ακεραιότητα», πώς μπορείς να κάνεις δημοσιογραφία;

Ο κώδικας Τύπου του Μαρόκου του 2016 ποινικοποιεί κάθε έκφραση, που μπορεί να αμφισβητήσει την “εδαφική ακεραιότητα” του βασιλείου. Τα ΜΜΕ που κατηγορούνται για υπονόμευση της “εδαφικής ακεραιότητας” του Μαρόκου μπορεί να αντιμετωπίσουν αναστολή, ενώ ειδησεογραφικοί ιστότοποι μπορεί να μπλοκαριστούν σύμφωνα με τα άρθρα 71 και 104 του Κώδικα Τύπου. Οποιαδήποτε συζήτηση ή έρευνα σχετικά με το θέμα και ανεξάρτητες δημοσιογραφικές δραστηριότητες που διεξάγονται στη Δυτική Σαχάρα είναι συνεπώς παραβιάσεις, που μπορούν να λάβουν ποινή φυλάκισης, που κυμαίνεται από έξι μήνες έως δύο χρόνια στη φυλακή και πρόστιμο, σύμφωνα με τροποποιήσεις του ποινικού κώδικα από το 2016.

Αλλά σε αυτό το πλαίσιο, όπου οποιαδήποτε δημοσιογραφική κάλυψη που αμφισβητεί την «εδαφική ακεραιότητα» του μαροκινού κράτους τιμωρείται, η γραμμή μεταξύ δημοσιογραφίας και ακτιβισμού γίνεται θολή. Σε υπόγειες και ακτιβιστικές ομάδες ΜΜΕ όπως το Equipe Media, ο σκοπός της αυτοδιάθεσης στη Δυτική Σαχάρα και της ελευθερίας της έκφρασης συνενώνονται σε μια ενθουσιώδη και επικίνδυνη πράξη αντίστασης.

Παρόλο που έχει πραγματοποιηθεί κατάπαυση του πυρός μεταξύ Μαρόκου και Μετώπου Πολισάριο από τον ΟΗΕ από το 1991, η σύγκρουση δεν διευθετείται καθόλου. Καθώς το κέντρο βαρύτητας της αντίστασης στη Δυτική Σαχάρα ξεκίνησε να απομακρύνεται από τους αντάρτες στην έρημο στους απλούς Σαχάριους πολίτες στις κατεχόμενες πόλεις, άρχισε να διαμορφώνεται ένα περιβάλλον υπόγειων ΜΜΕ.

Διεθνής αδιαφορία για τη Δυτική Σαχάρα

Παρά τις προσπάθειες ομάδων όπως η Equipe και άλλων ανεξάρτητων εργαζομένων στον τομέα των μέσων ενημέρωσης, εξακολουθεί να υπάρχει πολύ λίγη διεθνής προσοχή για τη σύγκρουση στη Δυτική Σαχάρα. Η σιωπή επίσης γίνεται όπλο στα χέρια της μαροκινής προπαγάνδας, μιας αφήγησης που χτίστηκε γύρω από μια εθνική συναίνεση ότι η “μαροκινή Σαχάρα” δεν αποτελεί θέμα.

“Προωθούν την εικόνα ότι δεν υπάρχουν προβλήματα εδώ”, λέει ο Ahmed. “Κάθε φορά που η αντίσταση έρχεται στην επιφάνεια, λένε ότι είμαστε μια μειοψηφία ταραξιών, κοινών εγκληματιών ή ξένων (Αλγερινών) πρακτόρων.”

Όταν συνέβη η διαμαρτυρία της Gdeim Izik και τα νέα άρχισαν να βγαίνουν προς τα έξω, τα μαροκινά ΜΜΕ το χαρακτήρισαν αμέσως ως διαμαρτυρία για την ανεργία και τις οικονομικές κακουχίες, κάνοντας ελάχιστη αναφορά στην στρατιωτική κατοχή. Δεδομένου ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο για τους ξένους δημοσιογράφους να επισκέπτονται και να κάνουν ρεπορτάζ από την περιοχή, τα ξένα ΜΜΕ συχνά καταφεύγουν στην αναδημοσίευση όσων ειδήσεων εμφανίζονται στον μαροκινό Τύπο.

Ο Ahmed υπογραμμίζει ότι αρκετές κυβερνήσεις στην Ευρώπη, κυρίως οι πρώην αποικιακές δυνάμεις της Ισπανίας και της Γαλλίας, είναι άμεσοι συνεργάτες και επενδύουν στην κατοχή.

What our group tries to do is to fix the spotlight on this place, the last remaining colony in Africa and we are simply asking to be free. But [Spain and France] continue to put economic interests ahead of our human rights. They just don’t care.

Αυτό που προσπαθεί να κάνει η ομάδα μας είναι να διορθώσουμε το προσκήνιο σε αυτό το μέρος, την τελευταία αποικία στην Αφρική, και ζητούμε απλά να είμαστε ελεύθεροι. Αλλά [η Ισπανία και η Γαλλία] συνεχίζουν να θέτουν τα οικονομικά συμφέροντα πάνω από τα ανθρώπινα δικαιώματά μας. Απλά δεν τους νοιάζει.