Περού: Η Περουβιανή Αμαζονία

La amazonía

Η Αμαζονία

Το άρθρο αυτό είναι μέρος του ειδικού μας αφιερώματος για την Παγκόσμια Ανάπτυξη για το 2011.

H Περουβιανή Αμαζονία βρίσκεται πάντοτε στο επίκεντρο των ειδήσεων της χώρας, αλλά όχι πάντα για τους σωστούς λόγους. Η περιοχή αντιμετωπίζει πολλά περιβαλλοντικά προβλήματα, όπως μόλυνση, ανεξέλεγκτη υλοτομία, λεηλασία και καταστροφή της χλωρίδας και πανίδας και τελικά, ερημοποίηση. Τι σημαίνει όμως το δάσος του Αμαζονίου για το Περού και, αντιστρόφως, ποια είναι η σημασία του Περού για εκείνο;

To Περού κατατάσσεται ανάμεσα στις χώρες των Άνδεων, ωστόσο η ζούγκλα του Αμαζονίου καταλαμβάνει περισσότερο από το 60% της χώρας. Και η έκτασή του κάποτε ήταν πολύ μεγαλύτερη, μεταξύ 13-16% του συνολικού μεγέθους της Αμαζονίας. Κατά την περίοδο της αποικιοκρατίας, το βασίλειο του Περού συνεχώς έχανε έδαφος υπέρ της ανερχόμενης Πορτογαλίας, με αποτέλεσμα τις συνθήκες του Τορδεσίλιας και του Σαν Ιλδεφόνσο. Η δημιουργία νέων επαρχιών, όπως της Νέας Γρανάδας και του Ρίο δε λα Πλάτα, επίσης επηρέασε το μέγεθος της Περουβιανής Αμαζονίας. Περισσότερα εδάφη χάθηκαν κατά τους πολέμους εναντίον Μεγάλης Κολομβίας, Κολομβίας και Ισημερινού. Το τελειωτικό χτύπημα ήταν κατά τον πόλεμο του Άκρε μεταξύ Βραζιλίας και Βολιβίας, όπου μετατοπίστηκαν τα σύνορα του Περού, παραβιάζοντας τους ισχύοντες όρους των προηγουμένων συνθηκών.

Παρά τη μεγάλη της έκταση, μόνο το 13% των Περουβιανών ζει στην Αμαζονία, ενώ το 30% του πληθυσμού μένει κοντά στα παράλια, στην πρωτεύουσα Λίμα. Μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού έχουν καταγωγή από 60 και παραπάνω διαφορετικές εθνότητες του Αμαζονίου, μιλούν πολλές διαφορετικές γλώσσες, αλλά για τη συντριπτική πλειοψηφία η Περουβιανή Αμαζονία παραμένει ένα άγνωστο και εξωτικό μέρος.

Lima - Iquitos, 13
Λίμα – Ικουίτος, 13 από τον Cyberjuan στη σελίδα Zooomr

Για τις κοινότητες ιθαγενών που κατοικούν στην Αμαζονία εδώ και 12.000 χρόνια, η ζούγκλα αποτελεί γνώριμο τοπίο: έχουν μεγάλη γνώση του εδάφους και έχουν προσαρμοστεί επιτυχώς στο περιβάλλον και τους πόρους του. Είναι σχεδόν αστείο να μιλάει κανείς για την “ανακάλυψη” της Αμαζονίας από τον Φρανθίσκο ντε Ορελάνα, ένα γεγονός που μπορεί να ιδωθεί ως η απαρχή της κατοχής εδαφών των ιθαγενών, καθώς και του πλούτου που προσέφεραν.

Από τις απαρχές της Αυτοκρατορίας των Ίνκας, είχαν γίνει απόπειρες κατάκτησης των λαών του Αμαζονίου και της περιοχής Αντισούγιου, του ανατολικού τμήματος της αλλοτινής Αυτοκρατορίας των Ίνκας, με αποτελέσματα ακόμα υπό διαφωνία μέχρι σήμερα. H άφιξη Καθολικών ιεραποστόλων όμως κατά την περίοδο των ισπανικών κατακτήσεων, υπό την επίβλεψη Ιησουιτών και Φραγκισκανών, καθώς και η εξερεύνηση της ζούγκλας, έφεραν το Χριστιανισμό στους ιθαγενείς και την κατοχή στα εδάφη. Κατά τις απαρχές της ανεξαρτησίας και παγίωσης των εδαφών της περιοχής, η κατοχή της Αμαζονίας έγινε ήσσονος σημασίας μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα, οπότε και η κυβέρνηση του Ραμόν Καστίγια άρχισε και πάλι να αποικίζει την περιοχή, ειδικά τα εδάφη της ζούγκλας.

Ο εποικισμός της ζούγκλας πέρασε ένα μικρό διάλειμμα κατά τον πόλεμο του Περού με τη Χιλή, αλλά ξεκίνησε και πάλι σύντομα στις αρχές του 20ού αιώνα. Αυτή τη φορά, ωστόσο, διακατεχόταν από δυο πρωταρχικούς σκοπούς: την εύρεση διαδρομών μέσω τη ζούγκλας προς πλωτά ποτάμια και τη χρήση των φυσικών πόρων του Αμαζονίου και στην κεντρική ζούγκλα και στις πεδινές περιοχές, όπου είχε κυριαρχήσει ο πυρετός του καουτσούκ.

To κυβερνητικό ενδιαφέρον για την περιοχή ήταν σταθερό αλλά με διακοπές μέχρι τη δεκαετία του '70 και την ανακάλυψη πετρελαίου στο Λορέτο. H οικονομική έκρηξη διήρκεσε μέχρι το τέλος της δεκαετίας. Ωστόσο, η αναζήτηση για πετρέλαιο δεν έχει σταματήσει και με τις πολυάριθμες πετρελαιοπηγές υπό λειτουργία, προβλέπεται ένα ανθηρό οικονομικά μέλλον για την περιοχή στον τομέα του πετρελαίου.

Αυτό που μας αποκαλύπτει η σύντομη αυτή ιστορία της Περουβιανής Αμαζονίας είναι το ότι η περιοχή θεωρούνταν πάντοτε ως μια ελεύθερη ζώνη άνευ ιδιοκτήτη προς αποίκιση και εκμετάλλευση. Οι αυτόχθονες κάτοικοι του Αμαζονίου δεν έχουν πρακτικά κανένα δικαίωμα, ειδικά όσον αφορά την ιδιοκτησία γης (μάλιστα ήταν ένας από τους λόγους των ταραχών στην Μπάγκουα το 2009), ακόμα και για την ίδια τους την κυβέρνηση. Η μακροχρόνια εξόρυξη μεταλλευμάτων και πετρελαίου στην περιοχή δεν αποδείχθηκαν ευεργετικές για τον τοπικό πληθυσμό. Εν συντομία, ο κόσμος δεν ξέρει όσα υφίστανται και θα ‘πρεπε να ξέρει για την Αμαζονία.

Pampa Michi, 13
Πάμπα Μίτσι, 13 από τον Cyberjuan στη σελίδα Zooomr

Ωστόσο, δεν υπάρχουν μόνο άσχημα νέα για την Περουβιανή Αμαζονία. Υπάρχουν περιθώριο και πόροι, που αν χρησιμοποιηθούν σοφά, θα μπορούσαν να φέρουν μεγάλα οφέλη όχι μόνο στις κοινότητες που ζουν εκεί, αλλά και σε ολόκληρη τη χώρα. Σύμφωνα με την αγγλική Wikipedia, η Περουβιανή Αμαζονία φιλοξενεί τη δεύτερη μεγαλύτερη στον κόσμο ποικιλία ειδών πτηνών, ενώ αποτελεί καταφύγιο για μια από τις μεγαλύτερες συλλογές πεταλούδων και φτέρης. Τέσσερα από τα προστατευόμενα καταφύγια του Περού βρίσκονται στη Αμαζονία, καθώς και τρεις εθνικοί δρυμοί και προστατευόμενες περιοχές.

Το blog Perú Hoy [es], δημοσιεύει ένα άρθρο εφημερίδας που εξηγεί, μέσω μιας εν εξελίξει έρευνας, την πηγή της μεγάλης αυτής βιοποικιλότητας.

la región amazónica de América del Sur es, probablemente, la de mayor biodiversidad en el planeta y esa riqueza de especies es más antigua de lo que pensaban hasta ahora los científicos, de acuerdo con uno de los artículos que se enfoca en el lento levantamiento de la Cordillera de los Andes. […] se remonta a más de 65,5 millones de años

Η περιοχή του Αμαζονίου της Νότιας Αμερικής είναι πιθανότατα η περιοχή με τη μεγαλύτερη βιοποικιλότητα στον πλανήτη και η πλούσια κατανομή των ειδών του είναι αρχαιότερη απ’ ό,τι πίστευαν οι επιστήμονες, σύμφωνα με μια έρευνα που επικεντρώνεται στη σταδιακή και αργή ανύψωση της οροσειράς των Άνδεων. […] χρονολογείται περισσότερο από 65.5 εκατομμύρια χρόνια πριν.

Μείζονος σημασίας επίσης είναι και ο Αμαζόνιος, ο βαθύτερος και μεγαλύτερος ποταμός του κόσμου, που συγκεντρώνει τους υδάτινους πόρους της τεράστιας αυτής λεκάνης στην οποία δίνει και το όνομά του. Παρά τη βιασύνη πολλών να την ψηφίσουν ως ένα από τα Εφτά Θαύματα της Φύσης, η καθημερινή πραγματικότητα είναι ότι ο μέσος Περουβιανός αγνοεί την Αμαζονία και τους θησαυρούς που κρύβει, ενώ και η κυβερνητική πολιτική δεν συμβάλλει στην ενθάρρυνση του κόσμου για ενημέρωση. Ο Juan Ochoa σχολιάζει στο blog του [es]:

hemos planteado, en este espacio, el necesario acercamiento a las realidades culturales de nuestros hermanos amazónicos. Que la selva no sea un agregado del Perú, un acápite, un bosquecillo poblado por analfabetos tiraflechas. No. Aquí planteamos que nuestra selva sea considerada la mitad más uno del Perú, que el río Amazonas se convierta en el símbolo peruano del mundo, que las culturas étnicas selvícolas sean apreciadas no con ojos occidentales y que el Perú se enorgullezca de ser tan amazónico como patria del pisco, del ceviche y de los Incas.

Σε αυτό το χώρο, έχουμε θέσει την απαραίτητη προσέγγιση στην πολιτισμική πραγματικότητα που ζουν τα αδέρφια μας στην Αμαζονία. Ότι η ζούγκλα του Αμαζονίου δεν είναι ένα μικρό προσαρτημένο μέρος του Περού, ένα τμήμα μικρού δάσους που κατοικείται από αγρίους που πετάνε βέλη. Όχι. Εδώ προωθούμε την ιδέα ότι η ζούγκλα μας θα πρέπει να θεωρείται ως το μεγαλύτερο τμήμα του Περού, ότι ο Αμαζόνιος θα πρέπει να γίνει σύμβολο του Περού σε όλο τον κόσμο, ότι οι κοινότητες ιθαγενών της ζούγκλας δε θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με τη “ματιά του Δυτικού κόσμου” κι ότι το Περού πρέπει να νιώθει περήφανο για την Αμαζονία του, όπως νιώθει και για το πίσκο του (μπράντι από σταφύλια), το σεβίτσε του (ωμό μαριναρισμένο ψάρι) και τους Ίνκας του.

Και όπως δηλώνει ο César Álvarez Falcón στο blog του [es],

La gran paradoja del Perú radica en el hecho de que es un país con gran riqueza natural y cultural, y a la vez presenta una secular pobreza estructural en todos sus aspectos. El Desarrollo Sostenible no debe ser ajeno a la realidad, porque la actividad extractiva, sin responsabilidad social ni ambiental, asociada a una gran biodiversidad, puede provocar impactos negativos con efectos no solo en la degradación de los recursos naturales sino en la disminución crítica de las condiciones de vida de la población.

Το μεγάλο παράδοξο με το Περού πηγάζει από το γεγονός ότι δεν είναι μονάχα μια χώρα με μεγάλο φυσικό και πολιτισμικό πλούτο, αλλά το ότι είναι παράλληλα και φτωχή. Η αειφόρος ανάπτυξη δε θα πρέπει να αγνοεί την πραγματικότητα, γιατί η εξόρυξη μεταλλευμάτων και πετρελαίου χωρίς κοινωνική ή περιβαλλοντική υπευθυνότητα θα προκαλούσε μάλλον αρνητικό αντίκτυπο, καταστρέφοντας όχι μόνο τους φυσικούς πόρους αλλά το σημαντικότερο, το φυσικό περιβάλλον κατοικίας και την ποιότητα ζωής όσων ζουν στην περιοχή.

Iquitos - Yurimaguas, 158
Ικουίτος – Γιουριμάγουας, 158 από τον Cyberjuan στη σελίδα Zooomr

Για τη συγγραφή της δημοσίευσης αυτής, ο συγγραφέας συμβουλεύτηκε εν μέρει το απόσπασμα “The Peruvian Amazon” του Alberto Chirif y Carlos Mora, δημοσιευμένο στον 12ο τόμο του έργου “History of Peru”, έκδοσης 1980 του Juan Mejía Baca.

Ο χάρτης της δημοσίευσης προέρχεται από το blog giselamf05. Οι υπόλοιπες φωτογραφίες είναι του συγγραφέα.

Το άρθρο αυτό είναι μέρος του ειδικού μας αφιερώματος για την Παγκόσμια Ανάπτυξη για το 2011.

Ξεκινήστε τη συζήτηση

Συντάκτες, παρακαλώ σύνδεση »

Οδηγίες

  • Όλα τα σχόλια ελέγχονται. Μην καταχωρείτε το σχόλιο σας πάνω από μία φορά γιατί θα θεωρηθεί spam.
  • Παρακαλούμε, δείξτε σεβασμό στους άλλους. Σχόλια τα οποία περιέχουν ρητορική μίσους, προσβολές ή προσωπικές επιθέσεις δεν θα καταχωρούνται.