Πώς η #EuroMaidan και ο πόλεμος με την Ρωσία άλλαξαν το ουκρανικό διαδίκτυο
Κίεβο, Ουκρανία. 6 Δεκεμβρίου 2014 — Το τάγμα ήρθε για να τιμήσει τη μνήμη όσων σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια συγκρούσεων με την αστυνομία. Στο πεζοδρόμιο η μορφή των λαμπτήρων λαδιού είναι το Έμβλημα της Ουκρανίας. — Οι κάτοικοι του Κιέβου καλωσόρισαν το 12ο Τάγμα Εδαφικής Άμυνας «Κίεβο», το οποίο επέστρεψε εκ περιτροπής από τη ζώνη των μαχών με τις φιλορωσικές αυτονομιστικές επιχειρήσεις στο Ντονμπάς. Στρατιώτες και κάτοικοι απέδωσαν σεβασμό σε όσους έχασαν τη ζωή τους. Φωτογραφία Stas Kozlyuk, © Demotix 2014.
Αν και πολλές ευρωπαϊκές χώρες είχαν μια δύσκολη πορεία το 2014, καμία χώρα στην Ευρώπη δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι είχε μια πιο δύσκολη χρονιά από την Ουκρανία. Αυτό που ξεκίνησε ως μια σειρά ειρηνικών διαδηλώσεων ενάντια σε μια κυβερνητική απόφαση, που δυσαρέστησε πολλούς Ουκρανούς, μετατράπηκε σε διεθνή ένοπλη σύγκρουση με τη Ρωσία, πρώην στενότερο σύμμαχο της Ουκρανίας, που συνεχίζει να επηρεάζει την Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο.
Εικόνες και δημοσιεύσεις, που βρέθηκαν στο Διαδίκτυο σχετικά με την Ουκρανία και τη σύγκρουση της Κριμαίας, έχουν αφήσει εκατομμύρια σε όλο τον κόσμο με δέος. Το Global Voices ρίχνει μια ματιά στο πώς η σύγκρουση ενός έτους άλλαξε τη χρήση του Διαδικτύου στην Ουκρανία.
1. #EuroMaidan
H #EuroMaidan (ΕυρωΠλατεία) ήταν μια λαϊκή εξέγερση πολιτών ενάντια στο καθεστώς Γιανουκόβιτς. Έγινε το κεντρικό γεγονός του 2013 στην Ουκρανία τόσο εντός όσο και εκτός διαδικτύου, διαρκώντας ως και το 2014. Ξεκινώντας ως μια σειρά ειρηνικών φιλοευρωπαϊκών διαμαρτυριών ενάντια στην ξαφνική απόφαση της ομοσπονδιακής κυβέρνησης να αποσυρθεί από μια Συμφωνία Διασύνδεσης με την Ευρωπαϊκή Ένωση και να στραφεί προς τη Ρωσία, η EuroMaidan κλιμακώθηκε σταδιακά σε μια πλήρη δημόσια εξέγερση, που έληξε με τους τραγικούς πυροβολισμούς διαδηλωτών στο Κίεβο, την επακόλουθη φυγή του Γιανουκόβιτς, πρόωρες προεδρικές και κοινοβουλευτικές εκλογές και έναν πλήρη αναπροσανατολισμό της γεωπολιτικής πορείας της Ουκρανίας προς τη Δύση.
Αν και ο ρόλος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στην επανάσταση EuroMaidan της Ουκρανίας δεν πρέπει να υπερεκτιμηθεί, η τεχνολογία, που βασίζεται στο Διαδίκτυο και τα κοινωνικά δίκτυα, είχαν αναμφισβήτητα μεγάλο αντίκτυπο. Οι αρχικές διαμαρτυρίες πυροδοτήθηκαν σε μεγάλο βαθμό από μια ανάρτηση γνωστού δημοσιογράφου στο Facebook. Στα πρώτα στάδια της EuroMaidan, οι διαδηλωτές χρησιμοποιούσαν το Facebook για να οργανωθούν και το Twitter και το YouTube για να επικοινωνήσουν μεταξύ τους και με τον έξω κόσμο. Ως μαζικό κίνημα ακόμη εν εξελίξει, η EuroMaidan έχει ισχυρή διαδικτυακή διάσταση με ακτιβιστές να μοιράζονται πληροφορίες, να συζητούν για μεταρρυθμίσεις και να οργανώνονται ακόμα και για να ασκήσουν πίεση στη νέα κυβέρνηση της Ουκρανίας.
Κίεβο, Ουκρανία. 23 Δεκεμβρίου 2014 — Το Κοινοβούλιο στο Κίεβο ήταν το σκηνικό, καθώς ακτιβιστές συγκεντρώθηκαν για να εκφράσουν τα αιτήματά τους για τον νέο προϋπολογισμό των βουλευτών για το 2015. Οι διαδηλωτές βγήκαν ενάντια στη μείωση των κοινωνικών δαπανών, την ιδιωτικοποίηση της κρατικής περιουσίας και την αντιληπτή τραπεζική τυραννία. Φωτογραφία από τον Nazar Furyk, © Demotix 2014.
2. Ζωντανή μετάδοση της επανάστασης
Η ζωντανή ροή βίντεο μέσω του Διαδικτύου έγινε βασικό εργαλείο για την εξ αποστάσεως παρακολούθηση των διαδηλώσεων EuroMaidan της Ουκρανίας το 2013-2014. Η πρακτική αναπτύχθηκε από σποραδικές ζωντανές μεταδόσεις από χρήστες στα τέλη του 2013 σε δεκάδες διαδικτυακά κανάλια, που παρέχουν ζωντανή κάλυψη 24/7 των γεγονότων στους κύριους χώρους διαμαρτυρίας στο Κίεβο.
Μετά την κατάρρευση του καθεστώτος Γιανουκόβιτς στα τέλη Φεβρουαρίου 2014, οι Ουκρανοί συνέχισαν να μεταδίδουν ζωντανά βασικές συναντήσεις ακτιβιστών, καθώς και άλλες δημόσιες συζητήσεις για το μέλλον της Ουκρανίας.
Σήμερα, το ανεξάρτητο και σε μεγάλο βαθμό συγχρηματοδοτούμενο πρόγραμμα «διαδικτυακής τηλεόρασης» Hromadske.TV, το οποίο έγινε δημοφιλές από την ακούραστη κάλυψη της EuroMaidan, έχει καθιερωθεί σταθερά ως ένα από τα κορυφαία μέσα ενημέρωσης της Ουκρανίας. Το κύριο κρατικό εθνικό τηλεοπτικό κανάλι της χώρας αναμετάδοσε έκτοτε το Hromadske.TV περισσότερες από μία φορές.
3. Μια νέα κυβέρνηση στο Facebook
Μέχρι την άνοιξη του 2014, στον απόηχο της βίας που έλαβε χώρα πριν από την πτώση του Γιανουκόβιτς, η εμπιστοσύνη των Ουκρανών στους δημόσιους θεσμούς – ιδιαίτερα την αστυνομία – είχε πέσει δραματικά. Σε αυτό το περιβάλλον, το Facebook έγινε μια από τις βασικές πλατφόρμες για τη συζήτηση των συνεχιζόμενων πολιτικών γεγονότων στην Ουκρανία. Πράγματι, αρκετά βασικά στελέχη της προσωρινής κυβέρνησης επισκέφθηκαν τον ιστότοπο για να επικοινωνήσουν απευθείας με το κοινό.
Πιο συγκεκριμένα, ο νέος υπουργός Εσωτερικών της Ουκρανίας, Arsen Avakov, έχει δημοσιεύσει καθημερινές αναρτήσεις σχετικά με τις δραστηριότητές του στο Facebook. Στη δύσκολη περίοδο μετά την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία και τις συνεχιζόμενες μάχες στο Ντονμπάς, όπου μαχητές υποστηριζόμενοι από τη Ρωσία πολεμούν με ουκρανικά στρατεύματα, οι τακτικές αναρτήσεις στο ιστολόγιο του Avakov γνώρισαν κάποια επιτυχία, ικανοποιώντας το αίτημα του κοινού για μεγαλύτερη διαφάνεια. (Μερικοί σχολιαστές, φυσικά, αναρωτιούνται αν ένας υπουργός της κυβέρνησης θα έπρεπε να αφιερώνει τόσο πολύ χρόνο στο Διαδίκτυο.)
Κίεβο, Ουκρανία. 2 Δεκεμβρίου 2014 — Ουκρανία, Κίεβο. 12/02/2014 Οι βουλευτές της Βουλής παρευρίσκονται στην 8η ολομέλεια για να ανακοινώσουν τη νέα κυβέρνηση. — Μετά την εναρκτήρια συνεδρίαση, ο ομιλητής Vladimir Groisman διέκοψε για διαβουλεύσεις. Η Βουλή προχώρησε στην έγκριση της νέας κυβέρνησης. Φωτογραφία από τον Oleg Pereverzev, © Demotix 2014.
Ο Avakov δεν είναι μόνος στο διαδίκτυο. Αρκετοί άλλοι εξέχοντες κρατικοί αξιωματούχοι έχουν συμμετάσχει σε δημόσιες συνομιλίες στο Διαδίκτυο, καθιστώντας την παρουσία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης νέα αναγκαιότητα για τις υψηλόβαθμες πολιτικές προσωπικότητες της Ουκρανίας. Ορισμένες λιγότερο εξέχουσες αρχές καθιερώνονται επίσης στο Διαδίκτυο. Για παράδειγμα, η πόλη Λβιβ στη Δυτική Ουκρανία ενθαρρύνει την αστυνομία της να εγγραφεί στο Facebook για να κάνει την επιβολή του νόμου πιο προσιτή στους απλούς πολίτες.
4. Διαδικτυακός “πληροφοριακός πόλεμος” Ρωσίας-Ουκρανίας
Γίνεται ολοένα και πιο δύσκολο να βρει κανείς αξιόπιστες πληροφορίες για την Ανατολική Ουκρανία, μετά την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία και τον ρόλο της στην υποστήριξη των μαχητών, που πολεμούν τώρα στο Ντόνετσκ και το Λουχάνσκ. Συχνά, τα ρεπορτάζ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης από τις περιοχές των συγκρούσεων ήταν οι μόνες διαθέσιμες αφηγήσεις έκτακτων ειδήσεων από πρώτο χέρι.
Στην πραγματικότητα, οι χρήστες του Διαδικτύου ήταν οι πρώτοι, που σημείωσαν αναφορές για Ρώσους στρατιώτες, που δημοσίευαν σέλφι και έβαζαν σήμανση τοποθεσίας στην Ουκρανία, ενώ το Κρεμλίνο αρνούνταν ενεργά ότι έχει αναπτύξει στρατεύματα στην Ουκρανία. Τέτοια περιστατικά οδήγησαν στη δημιουργία ειδικών έργων για τη συλλογή αναφορών πολιτών στα αγγλικά, τα ουκρανικά και τα ρωσικά σχετικά με την κίνηση των πολιτοφυλακών και των ρωσικών στρατιωτικών δυνάμεων στην Ουκρανία.
Οι έρευνες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης επικεντρώθηκαν επίσης στην τραγική κατάρριψη του αεροσκάφους MH17 πάνω από το ελεγχόμενο από τους αυτονομιστές έδαφος της Ουκρανίας, παρέχοντας σημαντικές αποδείξεις για το πιθανό “χέρι του Κρεμλίνου” στην επίθεση, προκαλώντας μια μάλλον αδέξια άρνηση των ελεγχόμενων από το κράτος ΜΜΕ της Ρωσίας.
Οι παρατηρητές διαπίστωσαν επίσης την άνοδο οργανωμένων εκστρατειών παραπληροφόρησης από εκπαιδευμένα και πληρωμένα από το Κρεμλίνο “τρολ” του Διαδικτύου, επιφορτισμένα με την απαξίωση των πραγματικών δεδομένων, ενώ την ίδια στιγμή διαδίδουν παραπληροφόρηση για να νομιμοποιήσουν τις ενέργειες της Ρωσίας στην Κριμαία και την Ανατολική Ουκρανία. Σε αντίδραση, ανεξάρτητες πρωτοβουλίες ελέγχου γεγονότων έχουν ξεκινήσει για να αποκαλύψουν ψευδή ρεπορτάζ των ΜΜΕ σχετικά με την Ουκρανία και να αντιμετωπίσουν τη ρωσική προπαγάνδα τόσο στα παραδοσιακά δημοφιλή ΜΜΕ όσο και στα κοινωνικά δίκτυα.
5. Στρατιώτες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης
Την άνοιξη του 2014, υποστηριζόμενες από τη Ρωσία μαχητικές ομάδες στο Ντόνετσκ και το Λουχάνσκ κατέλαβαν τον έλεγχο μεγάλων τμημάτων αυτών των περιοχών, οδηγώντας σε ένοπλη σύγκρουση με την κυβέρνηση της Ουκρανίας μετά το Μαϊντάν.
Δεδομένης της εξαιρετικής αδυναμίας του ουκρανικού στρατού σε σύγκριση με τις ρωσικές δυνάμεις, η πιθανότητα εξάπλωσης των αυτονομιστικών εντάσεων σε άλλες περιοχές, καθώς και η απειλή μιας πλήρους κλίμακας ρωσικής στρατιωτικής εισβολής, οδήγησε στη δημιουργία ταγμάτων εθελοντών, που αποτελούνταν από εθελοντικά στρατεύματα και τακτικούς στρατιώτες της κυβέρνησης. Τα στρατεύματα αυτοάμυνας του Μαϊντάν και οι τακτικοί στρατιώτες της κυβέρνησης πολεμούν στον πρώτο πόλεμο της μετασοβιετικής ύπαρξης της Ουκρανίας. Όπως και οι αυτονομιστές ομολόγοί τους, οι μαχητές της Ουκρανίας έχουν δημοσιοποιήσει με ενθουσιασμό τις εμπειρίες τους μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης του Διαδικτύου.
Μερικοί αναφέρουν τις ζοφερές συνθήκες του πολέμου, συχνά με λίγο χιούμορ, ενώ άλλοι ενημερώνουν τους οπαδούς τους για τις τελευταίες εξελίξεις στην πρώτη γραμμή, συζητώντας συνήθως τις ανάγκες του στρατού.
Volnovakha, Ουκρανία. 28 Δεκεμβρίου 2014 — Ένας στρατιώτης κάθεται στο SUV κατά τη διάρκεια ελέγχου της περιοχής. Σε λίγα χιλιόμετρα βρίσκονται εδάφη που ελέγχονται από φιλορώσους αυτονομιστές. — Ο ουκρανικός στρατιωτικός περιπολεί και πραγματοποιεί επιθεωρήσεις κοντά στις συνοριακές περιοχές, που ελέγχονταν από τρομοκράτες, κοντά στην πόλη Volnovakha, 50 χιλιόμετρα από το Ντόνετσκ. Φωτογραφία από τον Oleksandr Ratushniak, © Demotix 2014.
Τέτοιες αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν συμβάλει καθοριστικά στο να επιστήσουν την προσοχή του κοινού στις απελπιστικές συνθήκες του στρατού, δημιουργώντας δημόσια πίεση στην κυβέρνηση να παράσχει περισσότερη υποστήριξη στον στρατό.
Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια της μάχης του Ilovaisk, της χειρότερης μάχης ολόκληρης της σύγκρουσης, μέχρι στιγμής, μέλη του τάγματος εθελοντών και οι διοικητές τους στράφηκαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παρακάμπτοντας την κυβέρνηση στο Κίεβο και μάλιστα αντικρούοντας αρκετούς από τους δημόσιους ισχυρισμούς της για υποτιθέμενη ανάκτηση της πόλης. Οι μαχητές ανέφεραν τους πραγματικούς αριθμούς απωλειών της μάχης και ζήτησαν ενισχύσεις. Αυτή η πράξη ώθησε τελικά την κυβέρνηση να ξεκινήσει ποινική έρευνα για τη διαχείριση της μάχης, η οποία οδήγησε στην παραίτηση του προσωρινού υπουργού Άμυνας Heletey.
6. Crowdfunding του στρατού
Όταν η Ρωσία προσάρτησε την Κριμαία, οι Ουκρανοί συνειδητοποίησαν ξαφνικά το στρατιωτικό μειονέκτημα του έθνους τους. Έκτοτε, οι ένοπλες δυνάμεις της Ουκρανίας – με επικεφαλής το ίδιο το Υπουργείο Άμυνας – έχουν επανειλημμένα ζητήσει δωρεές από το κοινό για να χρηματοδοτήσουν την πολεμική προσπάθεια στο Ντόνετσκ και το Λουχάνσκ.
Οι περισσότερες δωρεές προέρχονται από ομάδες του Facebook, που οργανώνονται από πολίτες, ιδιωτικές διαδικτυακές πρωτοβουλίες και μεμονωμένους εθελοντές, οι οποίοι δημοσιεύουν εκκλήσεις για πρόσθετη στρατιωτική χρηματοδότηση στα κοινωνικά δίκτυα, συγκεντρώνοντας μερικές φορές περισσότερα από 850.000 δολάρια.
Η διαδικασία οδήγησε σε πολλές εξέχουσες εθελοντικές πρωτοβουλίες, με τον Πρόεδρο Ποροσένκο να βραβεύει τους ιδρυτές αυτών των οργανώσεων και να έχει προσκαλέσει μάλιστα βασικούς εθελοντές να γίνουν σύμβουλοί του για να συμμετάσχουν στη μεταρρύθμιση του Υπουργείου Άμυνας της Ουκρανίας.
7. Τεχνολογία Διαδικτύου για συζήτηση μεταρρυθμίσεων
Το 2014, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τα κοινωνικά δίκτυα φιλοξένησαν επίσης μια συνεχή συζήτηση σχετικά με τη μεταρρύθμιση της ουκρανικής πολιτικής και κοινωνίας. Μετά τις τελευταίες βουλευτικές εκλογές και το σχηματισμό της νέας κυβέρνησης στα τέλη του 2014, πολλοί νέοι βουλευτές και κυβερνητικά στελέχη έχουν στραφεί στο Facebook και άλλες πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης για να ζητήσουν προτάσεις από πολίτες, να αναζητήσουν νέο προσωπικό και να αναφέρουν τις δραστηριότητές τους. Τον Δεκέμβριο, ακτιβιστές εγκαινίασαν ακόμη και μια νέα διαδικτυακή πλατφόρμα για δημόσια συζήτηση επί σχεδίων νομοθεσίας στο κοινοβούλιο.
