H σκηνή της Γιουροβίζιον το 2010 στο Όσλο της Νορβηγίας. Φωτογραφία: Kjell Jøran Hansen (CC BY-NC-SA 2.0)

Για πολλούς οπαδούς της, ο Διαγωνισμός Τραγουδιού της Γιουροβίζιον αποτελεί εδώ και πολύ καιρό ένα ετήσιο τελετουργικό, με την τηλεοπτική εκπομπή να παρακολουθείται από εκατοντάδες εκατομμύρια και οι συμμετοχές να εξετάζονται προσεκτικά και να επικρίνονται – κυρίως αυτές τις μέρες, στα κοινωνικά μέσα και στα κανάλια του YouTube, που εστιάζουν στην Γιουροβίζιον. Για άλλους, είναι ένα πολύ μεγάλο γεγονός που, μετά από 65 χρόνια, καιρός να φεύγει σιγά-σιγά.

Με εκδηλώσεις είτε αγάπης είτε μίσους, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Γιουροβίζιον – και οι αντιδράσεις που προκαλεί – παρέχει έναν συναρπαστικό φακό, μέσω του οποίου μπορούμε να εξετάσουμε τη σύγχρονη Ευρώπη, την πολιτική της, την εικόνα της και τις φερόμενες αξίες της.

Ο Διαγωνισμός Τραγουδιού της Γιουροβίζιον γεννήθηκε το 1956 ως ετήσια τηλεοπτική εκπομπή, στην οποία λίγες χώρες της Δυτικής Ευρώπης διαγωνίζονταν με τραγούδια στη δική τους γλώσσα. Ο διαγωνισμός οργανώνεται ακόμη από την Ευρωπαϊκή Ραδιοτηλεοπτική Ένωση (EBU), μια συμμαχία δημόσιων ΜΜΕ, και με τη φετινή εκδήλωση να πραγματοποιείται για 64η χρονιά, είναι μια από τις πιο μακροχρόνιες και δημοφιλέστερες εκπομπές στην ιστορία της τηλεόρασης.

Οι κανόνες έχουν εξελιχθεί με την πάροδο του χρόνου, αλλά οι χώρες επιλέγουν εκπροσώπους σε εθνικό επίπεδο, συνήθως μέσω διαγωνισμών, που κι αυτοί αποτελούν εξαιρετικά δημοφιλείς εκδηλώσεις στις χώρες καταγωγής τους. Οι συμμετοχές πρέπει να περιλαμβάνουν κάποιο είδος φωνητικού και πρέπει να διαρκούν τουλάχιστον 3 λεπτά και οι νικητές επιλέγονται σε κάθε στάδιο τόσο από κριτική επιτροπή όσο και από ψήφους κοινού από τις συμμετέχουσες χώρες, με την επιφύλαξη ότι οι ψηφοφόροι του κοινού να μην μπορούν να ψηφίσουν τους εκπροσώπους για τη χώρα τους. Η χώρα, της οποίας ο εκπρόσωπος κερδίζει το διαγωνισμό, συνήθως διοργανώνει την εκδήλωση τον επόμενο χρόνο. Για ορισμένους συμμετέχοντες, η Γιουροβίζιον ήταν αφετηρία διεθνούς φήμης. Αξιοσημείωτες περιπτώσεις ήταν το σουηδικό συγκρότημα ABBA, το οποίο κέρδισε το 1974 με το τραγούδι τους “Waterloo“, και η Σελίν Ντιόν, που εκπροσώπησε την Ελβετία στο διαγωνισμό του 1988.

Ξεκινώντας από επτά χώρες το 1956, ο διαγωνισμός επεκτάθηκε, ώστε να περιλαμβάνει περίπου 40 έθνη, ανάλογα με το έτος, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων, όπως η Αυστραλία και το Ισραήλ, που δεν ανήκουν στην Ευρώπη. Για να εξυπηρετήσει τον αυξανόμενο αριθμό συμμετεχόντων, ένα σύστημα ημιτελικών εισήχθη το 2004 και επεκτάθηκε το 2008.

Μια αργή αλλά ευπρόσδεκτη αλλαγή στην εκπροσώπηση και την ποικιλομορφία

Τα προηγούμενα χρόνια, οι συμμετοχές παρουσίαζαν κυρίως ομογενοποιημένες εικόνες των χωρών τους, καθώς και κυρίαρχα δημοφιλή μουσικά στυλ. Αλλά με την πάροδο του χρόνου, ο διαγωνισμός έχει γίνει λιγότερο “λευκός”, λιγότερο ετεροκανονικός και πιο τολμηρός μουσικά, αντικατοπτρίζοντας την αυξανόμενη αναγνώριση σε μεγάλο μέρος της Ευρώπης για το φύλο και την εθνοτική ποικιλομορφία. Οι πρώτοι ανοιχτά “δηλωμένοι” καλλιτέχνες ΛΟΑΤΚΙ+ εμφανίστηκαν στα τέλη της δεκαετίας του '90, με τον Πάουλ Όσκαρ να εκπροσωπεί την Ισλανδία το 1997 και την Ντάνα Ιντερνάσιοναλ να εκπροσωπεί το Ισραήλ και να κερδίζει το διαγωνισμό το 1998. Ένα ορόσημο επιτεύχθηκε το 2014, όταν ο Αυστριακός καλλιτέχνης Κοντσίτα Βουρστ κέρδισε τον διαγωνισμό ντυμένος ντραγκ με βραδινό φόρεμα.

Οι ερμηνευτές της Γιουροβίζιον είναι επίσης πιο εθνοτικά ποικιλόμορφοι. Η πρώτη Ασιάτισσα ερμηνεύτρια στην Γιουροβίζιον ήταν η γεννημένη στην Ινδονησία Anneke Grönloh, η οποία εκπροσώπησε τις Κάτω Χώρες το 1964.

Το 1966, μια άλλη Ολλανδή διαγωνιζόμενη με καταγωγή από το Σουρινάμ, η Milly Scott, έγινε η πρώτη μαύρη διαγωνιζόμενη ερμηνεύτρια. Έκτοτε, ο διαγωνισμός έχει φιλοξενήσει αρκετούς μη λευκούς συμμετέχοντες. Ο Dave Benton, τραγουδιστής από την Αρούμπα, ο οποίος συμμετείχε στην αποστολή, που εκπροσωπούσε την Εσθονία, έγινε ο πρώτος μαύρος, που κέρδισε τον διαγωνισμό το 2001.

Ο διαγωνισμός του 2021 περιλαμβάνει αρκετούς μαύρους καλλιτέχνες, που εκπροσωπούν χώρες όπως οι Κάτω Χώρες, ο Άγιος Μαρίνος, η Τσεχία, η Σουηδία και το Ισραήλ. Ο εκπρόσωπος της Αυστρίας, Vincent Bueno, είναι φιλιππινέζικης καταγωγής, ενώ η Manizha, που εκπροσωπεί τη Ρωσία, είναι τατζίκικης καταγωγής.

Τα μουσικά στυλ έχουν επίσης αλλάξει κατά την ιστορία της Γιουροβίζιον: από ρομαντικές μπαλάντες τη δεκαετία του '50 σε mainstream ποπ μουσική στις δεκαετίες του '60 και του '70. Σήμερα, τα τραγούδια της Γιουροβίζιον απλώνονται σε όλο το φάσμα δημοφιλών μουσικών στυλ: από χέβι μέταλ έως ραπ και ηλεκτρονική μουσική.

Η γεωγραφική επέκταση του διαγωνισμού αντικατοπτρίζει τη σταδιακή ενσωμάτωση της “άλλης Ευρώπης”, καθώς ο ψυχροπολεμικός διαχωρισμός Ανατολής-Δύσης της ηπείρου έχει μετατοπιστεί. Η πρώτη σημαντική αλλαγή πραγματοποιήθηκε το 1961, με τη συμπερίληψη της σοσιαλιστικής Γιουγκοσλαβίας. Άλλη μια επέκταση πραγματοποιήθηκε στη δεκαετία του '70 και στις αρχές της δεκαετίας του '80 με την προσθήκη του Ισραήλ, της Τουρκίας και του Μαρόκου και τα πράγματα επιταχύνθηκαν μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου το 1989, όταν συμπεριλήφθηκαν η Ανατολική Ευρώπη και τα πρώην σοβιετικά κράτη. Η πιο πρόσφατη προσθήκη στον κατάλογο ήταν η Αυστραλία, η οποία άρχισε να διαγωνίζεται το 2015.

Μια αρένα προβολής διεθνών σχέσεων

Ενώ η Γιουροβίζιον εμφανίζεται ως πολιτιστική και ψυχαγωγική εκδήλωση, ως διεθνής πλατφόρμα για την προβολή της ταυτότητας μιας χώρας, δεν μπορεί να ξεφύγει από την πολιτική.

Ενώ αγκαλιάστηκε επίσημα από τους διοργανωτές και τους ερμηνευτές της Γιουροβίζιον, το ζήτημα της διαφορετικότητας παραμένει σημείο διαμάχης για τις εθνικές επιτροπές και ακροατήρια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η περίπτωση της Τουρκίας, η οποία προσχώρησε στη Γιουροβίζιον το 1975 και κέρδισε το 2003. Η Τουρκία φιλοξένησε τον διαγωνισμό το 2004, αλλά μετά το 2012 αποσύρθηκε εντελώς από την Γιουροβίζιον. Ερωτηθείς εάν θα επιστρέψουν, ο επικεφαλής της Τουρκικής Ραδιοτηλεόρασης (TRT) δήλωσε το 2018 ότι μετά τη νίκη του Αυστριακού ντραγκ τραγουδιστή Κοντσίτα Βουρστ το 2014, δεν θα μπορούσε ενδεχομένως να επιτρέψει την εμφάνιση τέτοιου περιεχομένου στην εθνική τηλεόραση.

Ομοίως, υπάρχει λόγος να πιστεύουμε ότι η Ουγγαρία, η οποία εισήλθε στον διαγωνισμό το 1994, αποφάσισε να μην υποβάλει τραγούδι το 2020, επειδή η κυβέρνησή της θεώρησε ότι το κομμάτι ήταν πολύ ΛΟΑΤΚΙ+.

Φέτος, η απόφαση της εθνικής επιτροπής να επιλέξει την τραγουδίστρια Manizha, μια ανοιχτά εκφραζόμενη Ρωσίδα πολίτη με καταγωγή από το Τατζικιστάν, να εκπροσωπήσει τη Ρωσία, αντιμετωπίστηκε με κριτική και ρητορική μίσους.

Οι συγκρούσεις στην πραγματική ζωή, ένοπλες ή πολιτικές, διαδραματίζουν επίσης σημαντικό ρόλο στο ποια άτομα επιλέγονται ή μποϊκοτάρονται από εθνικούς τηλεοπτικούς σταθμούς και κοινό σε ορισμένες χώρες.

Το 2009, η Γεωργία, η οποία εισήλθε στον διαγωνισμό το 2007, έστειλε ένα τραγούδι με τίτλο “We Don’t Wanna Put In“, έναν μάλλον ολοφανερό υπαινιγμό στον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν, του οποίου ο στρατός είχε εισβάλει σε τμήματα της Γεωργίας το 2008. Οι διοργανωτές της Γιουροβίζιον απέρριψαν τους στίχους και ζήτησαν να αλλαχθούν. Η Γεωργία αρνήθηκε και αποχώρησε από τον διαγωνισμό.

Το 2016, η Ουκρανία, η οποία συμμετέχει από το 2003, έστειλε ένα τραγούδι με τίτλο “1944“, το οποίο αφηγούνταν την ιστορία της απέλασης των εθνοτικών Τατάρων από τον Σοβιετικό ηγέτη Στάλιν. Το τραγούδι ήταν μια σαφής αναφορά στην προσάρτηση το 2014 της Κριμαίας από τη Ρωσία. Η Ρωσία προσπάθησε να απαγορεύσει το τραγούδι, αλλά δεν τα κατάφερε και τελικά αποχώρησε από τον διαγωνισμό εκείνο το έτος.

Ούτε η Γιουροβίζιον του 2021 δε γλίτωσε από την πολιτική. Το τραγούδι της Λευκορωσίας απορρίφθηκε δύο φορές, επειδή ήταν υπερβολικά πολιτικό και κατέληξε να μην συμμετέχει στο φετινό διαγωνισμό.

Ένα άλλο περιστατικό αφορούσε τον διαγωνιζόμενο της Βόρειας Μακεδονίας, Vasil, του οποίου το βίντεο γυρίστηκε σε ένα μουσείο, όπου ένα έργο τέχνης, το οποίο εμφανίζεται μόνο για λίγο, θεωρήθηκε από ορισμένους θεατές ότι έδειχνε τα χρώματα της βουλγαρικής σημαίας. Αυτό προκάλεσε μια πληθώρα σχολίων, κυρίως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σχετικά με το εάν ο Vasil, ο οποίος κατέχει επίσης βουλγαρική υπηκοότητα, έκανε πολιτική δήλωση.

Μια εκδήλωση σε απευθείας μετάδοση εν καιρώ πανδημίας

Η Γιουροβίζιον, όπως και άλλες εκδηλώσεις σε απευθείας μετάδοση, επηρεάστηκε επίσης από την πανδημία COVID-19, η οποία οδήγησε στην ματαίωση του διαγωνισμού το 2020 για πρώτη φορά στην ιστορία των 65 ετών του. Για το 2021, επιβλήθηκαν δραστικά υγειονομικά μέτρα για να μπορούν οι 39 διαγωνιζόμενοι να συγκεντρωθούν στο Ρότερνταμ για τον διαγωνισμό ενώπιον περιορισμένου κοινού. Και με πολλά έθνη στην Ευρώπη και πέραν αυτής να βρίσκονται ακόμη υπό διάφορες μορφές λοκντάουν, αναμένεται ότι εκατομμύρια τηλεθεατές (το 2019, οι τηλεθεατές αριθμούσαν πάνω από 180 εκατομμύρια) θα συντονιστούν στη ζωντανή μετάδοση του τελικού στις 22 Μαΐου.

Διαβάστε άρθρα του Global Voices για την Γιουροβίζιον

Άρθρα για Τι μας μαθαίνει η Γιουροβίζιον για την Ευρώπη;

LIVE στις 20 Μαΐου: Τι μας μαθαίνει η Γιουροβίζιον για την Ευρώπη

Τι αποκαλύπτει ο Διαγωνισμός Τραγουδιού Γιουροβίζιον για την πολιτική, την εικόνα και τις αξίες της Ευρώπης; Ελάτε στις 20 Μαΐου για να μάθετε. Με συνεντεύξεις με δύο από τους φετινούς διαγωνιζόμενους!

Η Βόρεια Μακεδονία αναγκάζεται σε δεύτερο μοντάζ του μουσικού βιντεοκλίπ της Γιουροβίζιον μετά από εθνικιστική οργή

Βορειομακεδόνες εθνικιστές διεξήγαν εκστρατεία εναντίον του τραγουδιστή Vasil Garvanliev για "διάδοση βουλγαρικής προπαγάνδας", καθώς δύο καρέ στο αρχικό βίντεο έδειχναν ένα έργο τέχνης με τα χρώματα της βουλγαρικής σημαίας.

Μπορεί ο Διαγωνισμός της Γιουροβίζιον να αλλάξει την οπτική της Ρωσίας προς τους μετανάστες της Κεντρικής Ασίας;

Η Ρωσία επέλεξε την Ρωσο-Τατζίκα τραγουδίστρια Manizha ως εκπρόσωπό της για το Διαγωνισμό Τραγουδιού Γιουροβίζιον 2021. Πολλοί Ρώσοι όμως την απορρίπτουν ως επιλεγμένο πρόσωπο της χώρας τους στη διεθνή εκδήλωση.

Οι Αφροτσέχοι σχετικά με την ορατότητα, τον ρατσισμό και τη ζωή στην Τσεχική Δημοκρατία (Μέρος Α’)

Η τσεχική κοινωνία άρχισε να συζητά τις εθνοτικές διακρίσεις και την ποικιλομορφία μετά την πτώση του Κομουνισμού, ο οποίος ισχυριζόταν εσφαλμένα ότι εξάλειψε τον ρατσισμό.

Οι Ρώσοι δεν χαίρονται για την ήττα στη Γιουροβίζιον, αλλά δεν ήταν ούτε πριν χαρούμενοι

Η οριακή ήττα της Ρωσίας στη Γιουροβίζιον 2016 το περασμένο σαββατοκύριακο δεν ήταν το μοναδικό περιστατικό έντασης σε έναν διαγωνισμό γεμάτο φώτα, πυροτεχνήματα και εθνικισμό.