Ο νέος Οριενταλισμός: Το Ιράν ως πολιτικό εμπόρευμα

Το Ιράν είναι ακριβό εμπόρευμα. Είτε πωλείται ως παρεξηγημένη χώρα μυστηρίου είτε γίνεται ορατό ως πιθανή επιχειρηματική ή επενδυτική ευκαιρία, είναι δύσκολο να βρεις μια αφηγηματική γωνία, που να μην περιορίζει τη χώρα ως μέσο για ένα συγκεκριμένο σκοπό. Ιστορικά, αυτό περιλάμβανε το διασυρμό του Ιράν ως ένας ξερότοπος ενάντια στη Δύση, διαχωρισμένος από ιστορικό παρασκήνιο, γεωπολιτική σημασία και ποικιλομορφία.

Στις μέρες μας, ωστόσο, η ανατολίτικη αυτή οπτική γωνία έχει μεταβληθεί: στη θέση μιας διαβρωτικής δαιμονοποίησης, βρίσκεται πλέον μια νέα φιλελεύθερη οπτική: ότι το Ιράν είναι ώριμο και ιδανικό πλέον για κέρδος, ^[2] αν βρίσκαμε το θάρρος να βγούμε εκεί έξω και να το αρπάξουμε. Τα υπεραπλουστευμένα σχήματα λόγου και ο πολιτισμικός φετιχισμός παραμένει, αλλά σύμφωνα με τη νέα αυτή εκδοχή, αντί να τρέχουμε να γλιτώσουμε από τη βαρβαρότητα του Ιράν, θα πρέπει αντ’ αυτού να “αποκαλύψουμε” την αλήθεια για το Ιράν μέσω μιας διαδικασίας έρευνας του οριενταλισμού ^[3] και μιας αφηγηματικής γωνίας, η οποία δεν προέρχεται από τους ίδιους τους Ιρανούς, αλλά από αυτούς που μπορούν να βγάλουν κέρδος από αυτούς.

Η θέαση του Ιράν μέσα από το φακό του οριενταλισμού δεν είναι κάτι νέο. Ωστόσο, η νέα αυτή μορφή οριενταλισμού, παρά το γεγονός ότι επιδιώκει συμφωνία και δέσμευση με το Ιράν αντί για πόλεμο, παρουσιάζει τις δικές της ανησυχητικές πλευρές. Το προσωπείο του φιλελεύθερου διαφωτισμού που φέρουν όσοι ελπίζουν να “αποκαλύψουν” το Ιράν είναι ποικιλοτρόπως πιο ανησυχητικό από τις κατάφωρες ρατσιστικές συζητήσεις του παρελθόντος.

O Edward Said ^[4] επισήμανε ότι θα μπορούσε κανείς να μάθει περισσότερα μέσω της μελέτης του οριενταλισμού ^[3] για τη Δυτική ψυχοσύνθεση παρά για το πραγματικό αντικείμενο των σπουδών του. Πιστεύω ότι το ίδιο μπορεί λεχθεί για την τωρινή Δυτική αφηγηματική πλευρά σχετικά με το Ιράν.

Ένα εξαίσιο παράδειγμα της νέας αυτής μορφής φετιχισμού είναι ο περιηγητικός οδηγός “Ιράν: Ιστορίες από την Περσία”, ^[5] που προσφέρεται από τον οίκο Times Journeys, το ταξιδιωτικό παρακλάδι των Νew York Times. Έναντι 7,195 δολαρίων, ο οδηγός σου προσφέρει την ευκαιρία να ταξιδέψεις με “ειδικούς, που θα σε βοηθήσουν να ξεδιαλύνεις το μπερδεμένο χρονολόγιο του έθνους τούτου”. Γιατί αν είναι κάτι το Ιράν, είναι “μπερδεμένο” και μυστήριο και περίπλοκο. Και φυσικά οι New York Times είναι καλά εξοπλισμένοι για να ξεδιαλύνουν το Γόρδιο Δεσμό αυτού του κράτους.

H περιγραφή της “ξενάγησης” δεν κάνει καμιά αναφορά για τη μακρά παράδοση αντίστασης του Ιράν, φυσικά, ούτε για το τωρινό καταπιεστικό καθεστώς ούτε για τα κατώτερα στρώματα της κοινωνίας. Το να δώσεις φωνή σε Ιρανούς πολίτες σχετικά με τα ζητήματα αυτά μπορεί να θολώσει την αφήγηση. Αντ’ αυτού, οδηγοί μας είναι Ιρανοί ειδικοί όπως ο Roger Cohen, ο οποίος την τελευταία δεκαετία μας έχει χαρίσει μαργαριτάρια ^[6] σαν και το παρακάτω:

“Το Ιράν… είναι όλο απείθεια και ανυπακοή…Είναι όμως και γεμάτο λαχτάρα. Οι περισσότεροι κάτοικοι είναι κάτω των 30. Σαν τους στρατιώτες αυτούς, διψάνε για επικοινωνία με τον έξω κόσμο και, πάνω απ’ όλα, με μια Αμερική που ορθώνεται με όλη τη δύναμη του μύθου”. (Iran’s Inner America ^[6], 11 Φεβρουαρίου 2009 )

H πατερναλιστική οπτική γωνία του Cohen υποβιβάζει το Ιράν ως ένα παιδικό καρτούν, του οποίου η κύρια επιθυμία δεν είναι η ελευθερία, η ανεξαρτησία και η αυτοπραγμάτωση, αλλά η επιθυμία να βιώσει μια μυθική “Αμερική”. Υπό το βλέμμα του καλοπροαίρετου Αμερικανού δημοσιογράφου, οι Ιρανοί αποτελούν καρικατούρες, περιγράφονται με απλοϊκούς όρους και επενδύονται με αφελείς ιδέες για την πολιτική και τον κόσμο. Ο υποβόσκων ισχυρισμός στα άρθρα του Cohen όχι μόνο επιδιώκει σύνδεση με ένα δικτατορικό καθεστώς με υποτιθέμενα οφέλη για τις Ηνωμένες πολιτείες, αλλά και απορρίπτει κάθε ελπίδα ότι οι Ιρανοί ίσως και να είχαν νόμιμες δημοκρατικές διεκδικήσεις, που ίσως είχαν επιτυχία στη χώρα τους.

Το Μάρτιο του 2009, ο Cohen έγραψε ^[7] πως “οι προεδρικές εκλογές του Ιουνίου…θα αποτελέσουν μια αυθεντική αναμέτρηση σε σύγκριση με το παραμύθι που λέγεται εκλογές σε πολλά αραβικά κράτη”. Στην πραγματικότητα, οι εκλογές εκείνη τη χρονιά έγιναν διάσημες για την πλήρη νοθεία τους και η υφήλιος γινόταν μάρτυρας της αιματηρής καταστολής από τη θεοκρατία που βρίσκεται στην εξουσία, ένα αποτέλεσμα που προφανώς σόκαρε τον Cohen, αλλά δεν αποτέλεσε έκπληξη για τους Ιρανούς, που έχουν ζήσει 30 χρόνια καταπίεσης.

Έφτασε 2016 κι ο Cohen ^[8] ακόμα δεν έχει αλλάξει. Το Ιράν αποτελεί ακόμα τη χήνα με τα χρυσά αυγά, ένα ώριμο φρούτο έτοιμο για κόψιμο. Περιέργως, ωθεί τις ευρωπαϊκές τράπεζες να επενδύσουν στο Ιράν, κάνοντας το γελοίο ισχυρισμό ότι κάτι τέτοιο θα υπονόμευε την Επαναστατική Φρουρά του Ιράν, η οποία σύμφωνα με κάποιες εκτιμήσεις ελέγχει περίπου τη μισή ^[9] οικονομία της χώρας. Ενώνεται με τον Τζον Κέρι σε μια πολύ περίεργη προσπάθεια ^[10] να πείσει διεθνείς τράπεζες ότι οι επιχειρηματικές δραστηριότητες με μια θεοκρατική δικτατορία είναι συμφέρον όλων.

Η απλοϊκή υπερενθουσιώδης υποστήριξη του Cohen για τη Συμφωνία του Ιράν περί πυρηνικών ^[11] έρχεται σε αντίθεση με το ευρύ φάσμα ^[12] απόψεων των Ιρανών, που προβάλλεται σε ένα άλλο άρθρο των Times. Το τελευταίο όμως πλαισιώνει τις απόψεις των Ιρανών μέσα σε λίγες μόνο λέξεις και μια συνοδευτική φωτογραφία. Εμπόρευμα για κατανάλωση, για άλλη μια φορά.

Η τάση αυτή είναι εμφανής σε πολυάριθμα δημοσιογραφικά γραφεία της Δύσης, σε άρθρα με τίτλους όπως “Πήγα σε ένα μυστικό παράνομο πάρτυ στην έρημο στο Ιράν” ^[13] και “Έτσι πραγματικά ντύνονταν οι γυναίκες στο ΙΡΑΝ πριν την επανάσταση; ^[14]”. Άρθρα που διατείνονται ότι ανακαλύπτουν ιστορικά τεκμήρια προ αμνημονεύτων χρόνων, προκειμένου να φέρουν στην επιφάνεια ένα ξεχασμένο και απαγορευμένο παρελθόν.

Το πρόβλημα με το δημόσιο διάλογο του παρόντος στο Ιράν έχει μικρή σχέση με το αν η σωστή πολιτική είναι η προσέγγιση και συνεργασία. Αυτό που μας απασχολεί είναι οι σαρωτικές γενικεύσεις που κάνουν οι Δυτικοί για την “ιρανική ψυχοσύνθεση” οι οποίες προέρχονται από πολιτιστικές παραδόσεις ή αποφθέγματα, ή οι ηθικά σχετικές τεκμηριώσεις που παρέχουν για περιπτώσεις παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Αυτό που προβληματίζει εμένα και άλλους Ιρανούς είναι τι δεν βλέπουμε σε αυτά τα άρθρα και φωτογραφίες. Αυτό περιλαμβάνει τις φωνές και την οπτική γωνία Ιρανών, που ζουν εντός της χώρας. Δεν εννοώ ψήγματα αγάπης ή μίσους για την Αμερική ή σχόλια για τις χιτζάμπ και τον ανατρεπτικό τρόπο ντυσίματός τους. Εννοώ άρθρα με πραγματικό βάθος και συνεκτική παρουσίαση. Ή απλά γεγονότα, για αρχή.

Πέρυσι, το Reuters φιλοξένησε ένα εκτενές ερευνητικό άρθρο, ^[15] που παρουσίαζε τις λεπτομέρειες της αυτοκρατορίας των 95 δις δολαρίων, η οποία ελέγχεται από τον Ανώτατο Ηγέτη Αγιατολλάχ Χαμενεΐ, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης κρατικής εξουσίας για αρπαγή ιδιοκτησίας από απλούς Ιρανούς πολίτες. Το ρεπορτάζ ανέφερε ^[16], παρεμπιπτόντως, ότι η χαλάρωση των διεθνών κυρώσεων θα ωφελούσε άμεσα την αυτοκρατορία αυτή, ένα γεγονός τόσο περίπλοκο για άτομα σαν τον Cohen, που απλά το αφαιρούν από την αφηγηματική τους γωνία περί Ιράν, εφόσον είναι πολύ πιο ενδιαφέρον να πεις μια παλιά ιρανική παροιμία.

Απόλυτα ειρωνικό ήταν το γεγονός ότι οι New York Times διοργάνωναν ξεναγήσεις στο Ιράν, ενόσω Ιρανοί δημοσιογράφοι, μεταξύ των οποίων και ο Jason Rezaian της Washington Post, παρέμεναν πίσω από τα κάγκελα της φυλακής στη χώρα. Γεγονός είναι πως το ζήτημα σε αυτή την περίπτωση είναι ότι τέτοιες εξορμήσεις θα ήταν αδύνατες χωρίς τις ευλογίες του θεοκρατικού καθεστώτος. Οι οργανωμένες ξεναγήσεις των Times αποτελούν κόλαφο στο πρόσωπο των αντιφρονούντων και των πολιτικών κρατουμένων και των προσφύγων που ζουν στην εξορία.

Το γεγονός ότι οι New York Times ελέγχουν την αφηγηματική οπτική γωνία για το Ιράν στο χώρο των παραδοσιακών ΜΜΕ και ταυτόχρονα πουλάνε γύρω τριγύρω πακέτα εκδρομών 7.000 δολαρίων για να γνωρίσει ο κόσμος “πανέμορφα τοπία, άνυδρα βουνά και αγροτικά χωριά” villages” ρίχνει απλά αλάτι στην πληγή. Ας πάει στο καλό η σύγκρουση συμφερόντων και η έλλειψη δημοσιογραφικής ακεραιότητας. Όταν όμως η χώρα σου δεν είναι τίποτα άλλο πέρα από εμπόρευμα για αγορά, πώληση και κατανάλωση, αυτές είναι οι προσδοκίες σου.

Ο Hamid Yazdan Panah είναι Ιρανο-Αμερικανός ακτιβιστής ανθρωπίνων δικαιωμάτων και δικηγόρος, που επικεντρώνεται σε ζητήματα μετανάστευσης και ασύλου, στην περιοχή του Κόλπου του Σαν Φρανσίσκο στις ΗΠΑ.