Ο Νιγηριανός συγγραφέας Albert Chínụ̀álụmọ̀gụ̀ Àchèbé, πιο γνωστός ως Τσινούα Ατσέμπε [en], του οποίου το διεθνώς εξηρμένο συγγραφικό έργο, προσέφερε στους Αφρικανούς φωνή, καταστρέφοντας το κατεστημένο της αποικιοκρατίας, απεβίωσε στις 22 Μαρτίου 2013 [en]. Ήταν 82 ετών.
Το σημαίνον μυθιστόρημα του Ατσέμπε “Things Fall Apart” ήταν ένα από τα πρώτα μυθιστορήματα που γράφτηκε στα αγγλικά και σημείωσε παγκόσμια επιτυχία. Το μυθιστόρημα, το οποίο δημοσιεύτηκε το 1958, έχει μεταφραστεί σε πάνω από 50 γλώσσες.
Ως μια διαθήκη που αντικατοπτρίζει την επιρροή του έργου του, το πένθος του θανάτου του τιμήθηκε [en] σε όλο τον κόσμο.
Δυο σύγχρονοί του Ατσέμπε συγγραφείς – οι Wole Soyinka και J. P. Clarck – πενθούν για την απώλεια του “αδελφού” τους [en] στην ψυχαγωγική ιστοσελίδα Bella Naija:
Για μας, η απώλεια του Τσινούα Ατσέμπε είναι πάνω απ’ όλα έντονο προσωπικό βίωμα. Έχουμε χάσει ένα αδελφό, ένα συνάδελφο, ένα πρωτοπόρο και γενναίο μαχητή. Από το “κουαρτέτο των πρωτοπόρων” της σύγχρονης νιγηριανής λογοτεχνίας, δυο φωνές έχουν σιγήσει – η μία του ποιητή Κρίστοφερ Οκίγκμπο, και τώρα, ο συγγραφέας Τσινούα Ατσέμπε.
Είναι ίσως δύσκολο για κάποιον εξωτερικό παρατηρητή αυτού του στενού κύκλου να εκτιμήσει αυτή την αίσθηση της απώλειας, αλλά παίρνουμε παρηγοριά από τη νέα γενιά συγγραφέων, στους οποίους έχει περάσει πλέον η σκυτάλη, ιδιαίτερα αυτούς που έχουν εξασφαλίσει με δημιουργικό τρόπο πως δεν υπάρχει διάσπαση στη συνέχεια του συγγραφικού έργου. Έχουμε την ανάγκη να δώσουμε έμφαση σε αυτό σε μια σημαντική στιγμή της νιγηριανής ιστορίας, όπου οι δυνάμεις του σκότους δείχνουν να επικαλύπτουν το διαφωτισμό της ύπαρξης που αντιπροσωπεύει η λογοτεχνία.
Για τον βιβλιοκριτικό των New York Times, Dwight Garner, ο Ατσέμπε αξίζει να αποκαλείται ο πατέρας της σύγχρονης αφρικανικής λογοτεχνίας [en]:
Ο Ατσέμπε ήταν ένας δάσκαλος και ένα πρότυπο σε μια γενιά Αφρικανών συγγραφέων – συχνά αναφέρεται ως ο πατέρας της σύγχρονης αφρικανικής λογοτεχνίας. Αλλά όπως και πολλοί άλλοι συγγραφείς που αποκτούν φήμη με ένα από τα πρώτα τους βιβλία, έτσι και ο Ατσέμπε προσδιορίζεται από το “Things Fall Apart”.
Έχουν περάσει περισσότερα από 50 χρόνια από την κυκλοφορία του πρωτοποριακού έργου του, το οποίο δεν δείχνει αντοχή στο δυτικό κοινό ως σύνολο αφρικανικής λογοτεχνίας. Το ταλέντο και η επιτυχία έχουν βοηθήσει στην διάδοση μιας σειράς μεταποικιακών έργων σε όλη την ήπειρο. Ανάμεσα στους νεαρούς Νιγηριανούς συγγραφείς οι οποίοι επηρεάστηκαν από τον Ατσέμπε μπορεί κανείς να βρει τις Chimamanda Ngozi Adicie, Adaobi Tricia Nwaubani και Lola Shoneyin.
Η συγγραφέας Chimamanda Ngozi Adichie έγραψε μια συγκινητική ελεγεία για τον Ατσέμπε στην γλώσσα Igbo στο blog Farafina Books:
Ife mee. Nnukwu ife mee. Chinua Achebe anabago. Onye edemede nke di egwu, onye nnukwu uche, onye obi oma. Keduzi onye anyi ga-eji eme onu? Keduzi onye anyi ga-eji jee mba? Keduzi onye ga-akwado anyi? Ebenebe egbu o! Anya mmili julu m anya. Chinua Achebe, naba no ndokwa. O ga-adili gi mma. Naba na ndokwa.
Ένα δέντρο έπεσε. Ένα γερό δέντρο έπεσε! Ο Τσινούα Ατσέμπε έφυγε. Ο αμίμητος λεξιπλάστης, ο σοφός, ο ευγενικός άνθρωπος. Τώρα ποιος υπάρχει για να καυχηθούμε; Ποιος θα γίνει ο προμαχώνας μας; Πώς έπεσαν οι σπουδαίοι! Τα μάτια μου πλημμύρισαν με δάκρυα. Τσινούα Ατσέμπε, είθε η ψυχή σου να αναπαυθεί. Όλα πήγαν καλά για σένα. Αναπαύου εν ειρήνη.
“Οι Νιγηριανοί συγγραφείς έχασαν ένα φίλο και ένα δάσκαλο”, ανέφερε ο Remi Raji, πρόεδρος της Ένωσης Νιγηριανών Συγγραφέων στην ιστοσελίδα του οργανισμού [en]:
Ο αετός στο Iroko, ο αρχιμάστορας, ο συναρπαστικός λογοτέχνης της αγγλικής άφησε τον κόσμο της σάρκας και έφυγε στη μέση της συζήτησης για τη μοίρα του νιγηριανού έθνους. Ήταν μια συμβολική ημέρα. Την εορταστική Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης της UNESCO, κατέπεσε το στερέωμα της νιγηριανής και αφρικανικής λογοτεχνίας. Μια ζοφερή ημέρα, η καταστροφική πραγματικότητα, το τέλος ενός μεγάλου κεφαλαίου στην ιστορία της αφρικανικής λογοτεχνίας. Αντίο Τσινούα Ατσέμπε, αντίο αναντικατάστατε υιέ της Αφρικής.
Ο ποιητής και δοκιμιογράφος Niyi Osundare επαίνεσε αυτόν τον άξιο υιό της Αφρικής στο ειδησεογραφικό ιστότοπο Citizens Platform [en]:
Αλλά εάν η απόλυτη δύναμη και το εύρος της φαντασίας του Ατσέμπε έδωσε στην Αφρική μια φωνή, η ατρόμητη αλήθεια των καίριων παρεμβάσεών του αποτέλεσε πρόκληση σε πολλούς μύθους και σκόπιμα ψεύδη σχετικά με την πιο κακοπαρουσιασμένη και απερίσκεπτα κακοποιηθείσα ήπειρο στον κόσμο.
Ο Ατσέμπε γνώριζε και προσπάθησε να μας πει πως οι Αφρικανοί θα παραμείνουν απλά αντικείμενα των ιστοριών που διηγούνται άλλοι, μέχρι αυτοί, οι ίδιοι οι Αφρικανοί να αρχίσουν να διηγούνται την ιστορία τους με το δικό τους τρόπο – χωρίς να αποκλείουν βέβαια από αυτό τον υπόλοιπο κόσμο. Ο Ατσέμπε αντιμετώπισε την φιλοσοφία της μυθοπλασίας του 20ού αιώνα ως ένα όμορφο object d’ art [αντικείμενο τέχνης], παρουσιάζοντας έργα, τα οποία αναδείκνυαν την ανθρώπινη υπόσταση και έλεγαν στον αναρωτούμενο κόσμο ότι ο βασιλιάς δίχως ρούχα ήταν όντως γυμνός! Εισήγαγε μια έκκληση για την επείγουσα αναγκαιότητα της οντότητας που καλείται “εφαρμοσμένη τέχνη” και μας ενεθάρρυνε να κοιτάξουμε τον θριαμβεύοντα φορμαλισμό κατάματα και να απαιτήσουμε να δούμε το διαβατήριό του. Ναι, ο Ατσέμπε είπε σε ένα κόσμο ξεπουλημένο στη μαγεία της τέχνης-για-την-τέχνη ότι είναι όντως δυνατόν να επιτευχθεί το να είναι κάποιος ολοκληρωμένος συγγραφέας κάποιος που είναι παράλληλα και δάσκαλος.
Ο Richard Dowen έγγραψε στην ιστοσελίδα African Arguments ότι ο Ατσέμπε είχε πολλές ομοιότητες με τον Νέλσον Μαντέλα [en]:
Η συζήτηση με τον Τσινούα Ατσέμπε είχε βάθος, ήταν αργή και ήταν πάντα ευχάριστο γεγονός. Ήταν πολύ ευγενικός και πάντα άκουγε και αφουγκραζόταν πριν να απαντήσει. Τα τελευταία χρόνια μιλούσε ακόμα πιο αργά και πιο απαλά, απολαμβάνοντας τα παράδοξα της ζωής και της ιστορίας. Μιλούσε με μακρές, καθαρές και απλές προτάσεις οι οποίες συχνά κατέληγαν σε ένα βαθυστόχαστο και πικρό παράδοξο. Όταν αυτά τα υπέροχα μάτια βλεφάριζαν, το συνήθως πολύ σοβαρό ύφος έσπαγε σε ένα τεράστιο χαμόγελο και ένα συγκρατημένο γέλιο.
Είχε ένα βλέμμα παρόμοιο με του Νέλσον Μαντέλα. Αμφότεροι είχαν την ικανότητα να δείχνουν πολύ αυστηροί και σοβαροί και έπειτα να πετούν ένα τεράστιο χαμόγελο. Συνέβη να συναντηθούν στην Νότιο Αφρική, μου είπε η κόρη του, η Nwando. Αρχικά οι δυο άνδρες κοίταξαν ο ένας τον άλλο και μετά ξέσπασαν στα γέλια, αναγνωρίζοντας πως είναι αδέλφια. Ρομαντικοί και οι δυο σχετικά με τις παραδόσεις της Αφρικής, μιλούσαν με τις ώρες. Ο Μαντέλα είχε διαβάσει το Things Fall Apart όταν ήταν στη φυλακή της Νήσου Ρόμπεν και είπε για τον Ατσέμπε: “Ο συγγραφέας, παρέα του οποίου οι τοίχοι της φυλακής καταρρέουν”.
Το Πανεπιστήμιο της Νιγηρίας ανακήρυξε μια περίοδο πένθους για τον Ατσέμπε, ο οποίος δούλεψε ως καθηγητής εκεί. Ο Ατσέμπε, σύμφωνα με τον αντιπρύτανη [en] του πανεπιστημίου, έδωσε μια φωνή όχι μόνο στην Αφρική, αλλά και σε όλο τον ανθρώπινο πολιτισμό:
Ο Καθ. Ατσέμπε ήταν ένας από τους ακαδημαϊκούς τιτάνες, των οποίων η παρουσία στο δυναμικό αποτέλεσε την λάμψη του φωτός που είχε στον κόσμο το Πανεπιστήμιο της Νιγηρίας. Δίδαξε στο Τμήμα Αγγλικής Φιλολογίας, ενώ πραγματοποίησε επίσης έρευνα στο Ινστιτούτο Αφρικανικών Σπουδών.
Έπειτα από το Things Fall Apart που άφησε εποχή και έδωσε μια φωνή στην αφρικανική λογοτεχνία και τους ανθρώπους της, ο Ατσέμπε συνέχισε τις πρωτοποριακές του προσπάθειες με την ίδρυση της Okike, της κύριας εφημερίδας της αφρικανικής λογοτεχνίας, η οποία έχτισε τις σταδιοδρομίες πολλών επιφανών συγγραφέων. Η εργασία του στην έρευνα για τους πολιτισμούς των Ίγκμπο και διάφορες άλλες ομάδες στο Ινστιτούτο Αφρικανικών Σπουδών ενίσχυσαν περαιτέρω την φήμη του Πανεπιστημίου της Νιγηρίας ως κέντρο φιλελεύθερης γνώσης στις καλύτερες παραδόσεις. Ο Ατσέμπε στην δουλειά του έδωσε στη γλώσσα, τον πολιτισμό και την γη της φυλής Ίγκμπο, μια παγκοσμιότητα η οποία τους τοποθέτησε ως μια από τις κύριες εθνικές ομάδες του ανθρώπινου πολιτισμού.
Ije oma, Albert Chínụ̀álụmọ̀gụ̀ ÀchèbéBulu anya anyi n'ala mmuoKa anyi bulu anya gi n'ala ndi di nduOkeosisi adaUmu nnunu eju ofiaKachifo Ogbuefi Achebe
Ασφαλές ταξίδι, Albert Chinualumogu AchebeΓίνε τα μάτια μας στη χώρα των τεθνεώτωνΕνώ εμείς θα είμαστε τα μάτια σου στη χώρα των ζώντωνΈνα μεγάλο Iroko έπεσεΤα πουλιά διασκορπίστηκαν στο δάσοςΚαλή νύχτα, Ogbuefi Achebe