Δημιουργήθηκε από το Global Voices με OpenAI

Είχαν περάσει μερικές νευρικές εβδομάδες. Αλλά ακόμα κανείς δεν πίστευε ότι θα γινόταν πόλεμος. Σίγουρα δεν το πίστευα εγώ. Κατάφερα μάλιστα να εξηγήσω σε ξένους φίλους και συναδέλφους μου (και τον Φεβρουάριο του 2022 μόλις είχα ξεκινήσει μια νέα δουλειά σε ένα γερμανικό πανεπιστήμιο) ότι το να σκέφτομαι ότι η Ρωσία θα επιτεθεί ποτέ στην Ουκρανία ήταν γελοίο. 

Μετά ξύπνησα στις 24 Φεβρουαρίου. 

Υπήρχαν όλα τα στάδια της θλίψης: πρώτα η άρνηση (δεν συμβαίνει), μετά ο θυμός (ας σκοτώσει κάποιος, παρακαλώ, τον τύπο στο Κρεμλίνο). Συν τοις άλλοις, το αίσθημα ότι είσαι ένα άχρηστο και αδύναμο άτομο, το αίσθημα τεράστιας ενοχής, που σε βαραίνει κάθε μέρα όλο και περισσότερο.

Για εβδομάδες, είχα μια μελωδία στο μυαλό μου από ένα τραγούδι του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το οποίο ξεκινούσε με: “Το Κίεβο βομβαρδίστηκε, μας είπαν ότι ξεκίνησε ο πόλεμος”. Μόνο που εκείνη την εποχή το Κίεβο βομβαρδιζόταν από τη ναζιστική Γερμανία.  Ακατανόητο. 

Στις 22 Ιουνίου [1941], στις 4 ακριβώς το πρωί, το Κίεβο βομβαρδίστηκε και μας είπαν ότι είχε αρχίσει ο πόλεμος. Ο πόλεμος είχε ξεκινήσει από το πρωί για να σκοτωθούν περισσότεροι άνθρωποι. Οι γονείς κοιμούνταν, τα παιδιά τους κοιμούνταν, όταν βομβαρδίστηκε το Κίεβο.

Για τους επόμενους ή δύο μήνες ήμουν επιρρεπής στο να ξεσπάω ξαφνικά σε υστερικά κλάματα —κατά την οδήγηση, ενώ διάβαζα, ενώ έκανα ο,τιδήποτε— πολλές φορές την ημέρα. Μίλησα με τα παιδιά μου εξηγώντας από την αρχή τι φρικτό πράγμα έκανε η χώρα μου. Έψαχνα ακόμα για σημάδια ότι θα είχε τελειώσει, οποιαδήποτε μέρα τώρα. Ότι ο μόνος υπεύθυνος ήταν ο Πούτιν, ότι θα έφευγε σε λίγες εβδομάδες και ο πόλεμος θα τελείωνε. Έψαχνα για σημάδια ότι «οι άνθρωποι» στη χώρα μου δεν υποστήριζαν τον πόλεμο. Σάρωνα μανιωδώς τα social media: τι συμβαίνει; Μιλούσα με παρέες μου, συγγενείς μου: ήταν όλοι στο ίδιο σοκ με εμένα.

Τότε συνέβη η Μπούτσα. 

Μετά την Μπούτσα, σταμάτησα να προσπαθώ να βρω απόδειξη ότι αυτός ήταν ο πόλεμος του Πούτιν. Ήξερα ότι για εμάς, από εκείνη ακριβώς την εποχή, ήταν ο δικός μας πόλεμος, όσων είχαν ρωσικά διαβατήρια, όσων έζησαν 30 χρόνια υπό τον Πούτιν και δεν τον εμπόδισαν, όσων ανέχονταν τη βία στις οικογένειες και στα σχολεία. Η βία που οδήγησε στην Μπούτσα, στο Ιρπίν, στο Ίζιουμ. 

Τώρα, ζω με τη συνεχή αίσθηση ότι η ταυτότητα, η γλώσσα μου, η χώρα μου είναι τοξικά. Θα αλλάξει ποτέ;  Προσπάθησα να αλλάξω την ταυτότητά μου, αλλά δεν μπορώ.  Είναι αποτυπωμένη μέσα μου και ντρέπομαι γι’ αυτό. Μερικές φορές περισσότερο από άλλες. Μερικές φορές ο πόνος υποχωρεί λίγο. Άλλωστε ένας χρόνος είναι πολύς. 

Η συλλογική ενοχή

Υπάρχει αυτή η συνεχής συζήτηση για τη συλλογική ενοχή και τη συλλογική ευθύνη. Ένας από τους καλύτερους φίλους μου, που είναι Εβραίος, μου είπε στην αρχή του πολέμου ότι δεν υπάρχει συλλογική ενοχή. Και τον πίστεψα. Κάνω ό,τι μπορώ για να μην είμαι παθητική θεατής. Γράφω. Δωρίζω. Εγώ (και όλοι οι Ρώσοι συγγενείς και φίλοι μου στο εξωτερικό) είχα Ουκρανούς πρόσφυγες, που έμενα μαζί τους για μικρά και μεγάλα χρονικά διαστήματα. Αγόρασα τρεις φορητούς υπολογιστές για παιδιά από την Ουκρανία, που έπρεπε να μελετούν διαδικτυακά. Δεν μιλάω ποτέ ρωσικά σε Ουκρανούς. Δεν λέω τη γνώμη μου, όταν τα πράγματα γίνονται προφανώς μεροληπτικά, γιατί καταλαβαίνω πώς νιώθουν. Ωστόσο, συναντώ πολύ μίσος τόσο από Ουκρανούς (κατανοητό) όσο και από ανθρώπους από άλλες χώρες (δύσκολα κατανοητό). Μέχρι πρόσφατα, έβλεπα μόνο μίσος και περιφρόνηση από Ουκρανούς στο διαδίκτυο (και ποτέ δεν διαφωνώ). Γίνεται πιο δύσκολο όταν, για παράδειγμα, παρεμβαίνει στη δουλειά σου. Τι να κάνω;

Το διαβατήριό μου είναι πλέον επίσης «κόκκινο πανί». Το ξέρω ήδη, όταν στέκομαι στην ουρά στα σύνορα της ΕΕ. Συνήθως προσπαθώ να προειδοποιήσω όσα άτομα βρίσκονται πίσω μου στη γραμμή ότι η συνάντησή μου με τους συνοριοφύλακες θα είναι πιθανώς μεγάλη. Την τελευταία φορά, ο φύλακας στη Βιέννη μου είπε ότι η γερμανική άδεια παραμονής μου ήταν ψεύτικη. «Πού το πήρες αυτό;» ρώτησε. Χαμογέλασα.

Παρόλα αυτά, είμαι προνομιούχα: είμαι λευκή, επομένως, εκτός του διαβατηρίου, δύσκολα περνιέμαι για Ρωσίδα. Τώρα καταλαβαίνω πολύ καλύτερα πώς ένιωθαν οι άνθρωποι, όταν ξεκίνησε ο λεγόμενος «πόλεμος κατά της τρομοκρατίας».

Οπότε ναι, είμαι λευκή, αλλά όχι αρκετά λευκή. Υπάρχουν μερικοί Ουκρανοί και ξένοι που λένε: «Οι Ρώσοι είναι ρατσιστές. Αλλά, από την άλλη, δεν είναι Ευρωπαίοι, αλλά Ασιάτες» (και, ορκίζομαι, μερικές φορές υπάρχουν ακόμη και φωτογραφίες με τα «μη ευρωπαϊκά» κρανία Ρώσων στο Twitter). Θέλω να πω, αυτό είναι πολύ προβληματικό από πολλές απόψεις: πρώτα απ’ όλα, πώς είναι χειρότερο το “ασιάτικο” από το “ευρωπαϊκό” και, δεύτερον, πώς καταλήξαμε να χρησιμοποιούμε ξανά την ευγονική;

Μη νομίζετε ότι ζητάω οίκτο ή προσπαθώ να προωθήσω το αφήγημα της ρωσοφοβίας, που είναι τόσο δημοφιλές στη ρωσική προπαγάνδα. Δεν κάνω κάτι τέτοιο.

Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι γύρω μου, ανάμεσά τους και Ουκρανοί, οι παρέες μου και εκείνοι που γνώρισα φέτος, συμπεριλαμβανομένων συναδέλφων μου στο Πανεπιστήμιο της Βρέμης, που διατηρούν επαφή και υποστηρίζουν αλλήλους. Τους είμαι εγγενώς ευγνώμων και ελπίζω να κρατήσει. Υπάρχουν επίσης πολλοί άνθρωποι στη Γερμανία και την Ισπανία (τα δύο μου σπίτια τώρα), που νοιάζονται και υποστήριξαν, που καταλαβαίνουν ότι ο πόλεμος δεν είναι δικό μας λάθος.

Ποιος φταίει που το καθεστώς είναι μια προσωποκρατική δικτατορία; Ας ρωτήσουμε ανθρώπους από το Ιράν, ανθρώπους από την Κίνα (όπου το κόμμα-κράτος, όπως φαίνεται, μετατρέπεται σε προσωποκρατικό αυταρχισμό) ή την Τουρκία. Αυτοί φταίνε; Για μένα, η απάντηση είναι όχι. Μα είναι θέμα ανοιχτό για συζήτηση.

Ωστόσο, αισθάνομαι πόνο όταν η μαμά μου, που είναι άνω των 70 ετών και καθηγήτρια, που πάντα προσπαθούσε να φέρει τον ρωσικό ακαδημαϊκό χώρο πιο κοντά στον δυτικό, λέει: «Είναι σαν να είμαστε λεπροί τώρα». Αυτό, φοβάμαι, δεν πρόκειται να αλλάξει για δεκαετίες.