Γυναίκες από το Τουρκμενιστάν με παραδοσιακές φορεσιές. Φωτογραφία: Veni Markovski στο Flickr. Άδεια CC-BY-2.0.

Το Τουρκμενιστάν είναι η πιο ασφαλής χώρα για τις γυναίκες στην Κεντρική Ασία, σύμφωνα με το Δείκτη για τις Γυναίκες, την Ειρήνη και την Ασφάλεια, που είδε πρόσφατα το φως της δημοσιότητας από το Ινστιτούτο Georgetown για τις Γυναίκες, την Ειρήνη και την Ασφάλεια και το Νορβηγικό Κέντρο PRIO για το Φύλο, την Ειρήνη και την Ασφάλεια. Αν και τα ευρήματα βασίζονται σε δεδομένα, που προέρχονται από αξιόπιστες διεθνείς πηγές, το συμπέρασμα αυτό έρχεται σε σαφή αντίθεση με την εικόνα, που δίνουν ρεπορτάζ διεθνών ΜΜΕ και ομάδων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά και ευρήματα διεθνών ειδικών.

Για παράδειγμα, σύμφωνα με τα αποτελέσματα έρευνας, μία στις έξι γυναίκες στο Τουρκμενιστάν έχει βιώσει ενδοοικογενειακή βία (ΕΒ) κατά τη διάρκεια της ζωής της και πάνω από 40% έχουν βιώσει κοινωνικό έλεγχο σε διάφορο βαθμό. Το 59% των γυναικών στο Τουρκμενιστάν πιστεύουν ότι ένας άντρας έχει το δικαίωμα να δέρνει τη σύζυγό του.

Πέραν της ενδοοικογενειακής βίας, οι γυναίκες στο Τουρκμενιστάν είναι αντιμέτωπες με πατριαρχικές συμπεριφορές προωθούμενες από το ίδιο το κράτος, διακρίσεις βάσει φύλου και ευρείας εμβέλειας περιορισμούς, όσον αφορά τα θεμελιώδη δικαιώματά τους. Αντί να βελτιωθεί η κατάσταση από τότε που ανέλαβε καθήκοντα ο Πρόεδρος Σερντάρ Μπερντιμουχαμέντοφ πέρσι, τα πράγματα για τις γυναίκες στο Τουρκμενιστάν έχουν γίνει ακόμα χειρότερα.

Γυναίκες, ειρήνη και ασφάλεια σε μια χώρα δικτατόρων

Το Τουρκμενιστάν είναι μια χώρα της Κεντρικής Ασίας με πληθυσμό γύρω στα έξι εκατομμύρια. Είναι σχετικά άγνωστη στους περισσότερους, καθώς είναι μία από τις πλέον απομονωμένες χώρες στον κόσμο. Η χώρα ανεξαρτητοποιήθηκε από τη Σοβιετική Ένωση το 1991 και από τότε ανέλαβαν την διακυβέρνηση τρεις διαφορετικοί δικτάτορες, που περιβάλλονταν από εκτενείς ομάδες λατρείας προς στο πρόσωπό τους. Οι δύο πιο πρόσφατοι πρόεδροι είναι πατέρας και γιος, με τον Γκουρμπανγκουλί Μπερντιμουχαμέντοφ να παραχωρεί την προεδρία στο γιο του, Σερντάρ Μπερντιμουχαμέντοφ το 2022, αφότου κυβέρνησε τη χώρα από το 2006.

Ο Δείκτης για τις Γυναίκες, την Ειρήνη και την Ασφάλεια (ΓΕΑ) βαθμολογεί και κατατάσσει 177 χώρες παγκοσμίως όσον αφορά την ένταξη των γυναικών, τη δικαιοσύνη, και την ασφάλεια, μετρώντας την απόδοση σε 13 τομείς, χρησιμοποιώντας δεδομένα από υπηρεσίες των ΗΕ, την Παγκόσμια Τράπεζα, το ίδρυμα δημοσκοπήσεων Gallup World Poll και άλλες πηγές. Το Τουρκμενιστάν κατατάσσεται 58ο. Το Καζακστάν κατατάσσεται 70ό, 90ό το Τατζικιστάν, 94ο το Ουζμπεκιστάν και 95ο το Κιργιστάν.

Σύμφωνα με το Δείκτη ΓΕΑ, το Τουρκμενιστάν είναι η χειρότερη χώρα στην Κεντρική Ασία και την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη σε σχέση με την πρόσβαση των γυναικών στη δικαιοσύνη. Το Τουρκμενιστάν είναι σε επίσης χείριστη θέση στην ομάδα του, όσον αφορά την οικονομική ένταξη των γυναικών. Ωστόσο, η χώρα βαθμολογήθηκε καλύτερα σε άλλους τομείς: κατατάχθηκε ψηλότερα στην ομάδα της όσον αφορά την αντίληψη που έχουν οι γυναίκες για την ασφάλεια στην κοινότητα, μετρώντας το ποσοστό των γυναικών που δήλωσαν ότι αισθάνονται ασφαλείς να περπατήσουν μόνες τους τη νύχτα στην περιοχή όπου μένουν. Όσον αφορά τη βία από τη μεριά του συντρόφου τους, που μετριέται ως το ποσοστό των γυναικών που έχουν βιώσει πρόσφατα σωματική σωματική ή σεξουαλική βία που διαπράχθηκε από σύντροφο, το Τουρκμενιστάν βαθμολογήθηκε η δεύτερη χειρότερη χώρα στην Κεντρική Ασία, με 7,2%, σε σύγκριση με 6% για το Καζακστάν.

Παραβιάσεις των δικαιωμάτων των γυναικών

Ενώ το Τουρκμενιστάν κατέληξε με το υψηλότερο συνολικό σκορ ανάμεσα στις χώρες της Κεντρικής Ασίας, η κατάσταση για τις γυναίκες παραμένει αποθαρρυντική. Όπως στοιχειοθέτησαν η Διεθνής Συνεργασία για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (ΔΣΑΔ) και η Τουρκμενική Πρωτοβουλία για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (ΤΠΑΔ) σε μια πρόσφατη έκθεση, οι Αρχές του Τουρκμενιστάν δεν έχουν μόνο αποτύχει να αντιμετωπίσουν τα στερεότυπα βάσει φύλου, που οδηγούν σε διακρίσεις και τις αρνητικές πρακτικές, αλλά, αντιθέτως, τις έχουν ενεργά προωθήσει. Οποιεσδήποτε ελπίδες για βελτίωση μπορεί να υπήρχαν εξαιτίας της μεταφοράς της προεδρικής εξουσίας από τον πατέρα χάθηκαν με την έναρξη μιας νέας εκστρατείας, που ελέγχει τη γυναικεία εμφάνιση στο όνομα της διαφύλαξης των εθνικών παραδόσεων και αξιών.

Για παράδειγμα, σύμφωνα με πληροφορίες που αποκτήθηκαν από την ΤΠΑΔ και άλλες ανεξάρτητες πηγές, οι γυναίκες που εργάζονται στις κρατικές υπηρεσίες και οι φοιτήτριες διατάχθηκαν να φορούν φορέματα παραδοσιακού/εθνικού στυλ και να μη χρησιμοποιούν πολύ μακιγιάζ, να μη βάφουν τα μαλλιά τους ή να μη χρησιμοποιούν υπηρεσίες ομορφιάς, υπό την απειλή επιπτώσεων. Υπάρχουν επίσης αναφορές αυθαίρετης κράτησης γυναικών με την κατηγορία ότι χρησιμοποίησαν υπηρεσίες ομορφιάς, ακόμα και εισβολές της αστυνομίας σε σαλόνια ομορφιάς.

Οι γυναίκες αντιμετωπίζουν επίσης διακρίσεις βάσει φύλου κατά την πρόσβαση σε κρατικές υπηρεσίες και βρίσκουν σοβαρά εμπόδια κατά την απόκτηση ή ανανέωση άδειας οδήγησης. Κάποιες από αυτές τις ανησυχίες τονίστηκαν στις 6 Νοεμβρίου, όταν η επίδοση του Τουρκμενιστάν εκτιμήθηκε κατά τη διάρκεια της Παγκόσμιας Περιοδικής Αναθεώρησης (ΠΠΑ) στη Γενεύη. Η ΠΠΑ είναι μια διαδικασία ομότιμης αναθεώρησης υπό το συντονισμό του Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ. Κατά τη διάρκειά της, το Τουρκμενιστάν έλαβε σειρά συστάσεων για τη βελτίωση των δικαιωμάτων των γυναικών.

Παράλληλα, η παρατεταμένη οικονομική κρίση στη χώρα έχει επηρεάσει βαθιά τις γυναίκες σε όλη την επικράτεια, που σημαίνει ότι είναι υποχρεωμένες να παραμείνουν για ώρες στην ουρά, προκειμένου να πάρουν με δελτίο τρόφιμα που τους αναλογούν. Αυτό έχει σε μερικές περιπτώσεις ως αποτέλεσμα αυθόρμητες διαμαρτυρίες, τις οποίες οι Αρχές γρήγορα καταπνίγουν. Το εργατικό δυναμικό στο Τουρκμενιστάν αποτελείται κυρίως από γυναίκες, συνεπώς οι γυναίκες επηρεάζονται δυσανάλογα από τις καταπιεστικές κρατικές πρακτικές προς τους εργαζόμενους στο δημόσιο τομέα, όπως η αναγκαστική κινητικότητα για την ετήσια συγκομιδή βαμβακιού ή οι μαζικές εκδηλώσεις προπαγάνδας οργανωμένες από το κράτος.

Μία στις έξι γυναίκες βίωσαν βία από τον υπάρχοντα ή πρώην σύντροφό τους, σύμφωνα με τη πρώτη εθνική έρευνα ενδοοικογενειακής βίας το 2020. Η έρευνα διεξάχθηκε από τις Αρχές του Τουρκμενιστάν και το Ταμείο Πληθυσμού των Ηνωμένων Εθνών (UNFPA). Η βία παρουσιάστηκε χειρότερη στις περιοχές Lebap (βορειοανατολικά) και Dashoguz (βόρεια). Πάνω από 13% των γυναικών κατήγγειλαν οικονομική βία από το σύντροφό τους, που περιλάμβανε περιορισμούς στην πρόσβαση σε χρήματα.

Η έρευνα έδειξε ότι ο έλεγχος που ασκείται από συζύγους/συντρόφους αποτελεί διαδεδομένο πρόβλημα. Πάνω από 40% των γυναικών κατήγγειλαν ότι βιώνουν κάποιου είδους κοινωνικό έλεγχο. Το 22% κατήγγειλαν ότι βιώνουν περιορισμούς ως προς το πότε μπορούν να βγουν από το σπίτι και σχεδόν 21% δήλωσαν ότι δεν τους επιτρέπεται να εργαστούν ή να σπουδάσουν εκτός σπιτιού. Η έρευνα έδειξε ότι αυτή η ελεγκτική συμπεριφορά συμβαδίζει με την ενδοοικογενειακή βία, με σχεδόν μία στις πέντε συμμετέχουσες να λέει ότι πίστευαν ότι δικαιολογούνταν οι σύζυγοι να χτυπούν τις συζύγους τους, αν αυτές βγαίνουν από το σπίτι χωρίς την άδειά τους.

Επιπλέον, σοβαρό πρόβλημα αποτελεί το ότι η ενδοοικογενειακή βία καταγγέλλεται σε βαθμό χαμηλότερο από ό,τι συμβαίνει, καθώς οι επιζήσασες αντιμετωπίζουν κοινωνική πίεση, προκειμένου να μην “ατιμάσουν την οικογένεια” καταγγέλλοντας την κακοποίησή τους. Λιγότερες από 12% επιζήσασες ενδοοικογεναικής βίας που έδωσαν συνέντευξη είχαν στραφεί στην αστυνομία ή άλλους φορείς για βοήθεια δηλώνοντας τέτοιου είδους φόβους και την κοινωνική πίεση ως κύριες αιτίες, για τις οποίες παρέμειναν σιωπηλές. Οι γυναίκες είναι πιθανόν να μην καταγγείλουν την κακοποίηση, που σημαίνει ότι η ενδοοικογενειακή βία ίσως είναι πιο διαδεδομένη από ό,τι δείχνει η έρευνα.

Τον Ιανουάριο και Φεβρουάριο 2024, η Επιτροπή για την Εξάλειψη των Διακρίσεων του ΟΗΕ (CEDAW) θα αναθεωρήσει την επίδοση του Τουρκμενιστάν όσον αφορά τα δικαιώματα των γυναικών. Στον κατάλογο των ερωτήσεων που θα απευθυνθούν στις Αρχές πριν τη διαδικασία, η επιτροπή θα τους ζητήσει να εξηγήσουν “την επιβολή των κωδίκων ρουχισμού και εμφάνισης και άλλες πρακτικές διακρίσεων” σε μια ατμόσφαιρα “περαιτέρω εξαναγκασμού μέσω της ενεργούς αστυνόμευσης και του ελέγχουν της συμπεριφοράς των γυναικών”. Θα ρωτήσουν επίσης σχετικά με τα μέτρα που λήφθηκαν, “προκειμένου να διαλυθούν οι πατριαρχικές συμπεριφορές που βρίσκονται στη ρίζα της βίας κατά των γυναικών που βασίζεται στο φύλο τους” και να να καταστεί η ενδοοικογενειακή βία ποινικό αδίκημα, ένα βήμα που η χώρα δεν έχει ακόμα κάνει.

Όσο για το αν το Τουρκμενιστάν είναι ασφαλές για τις γυναίκες που περπατούν μόνες τη νύχτα, θα πρέπει να σημειωθεί ότι η χώρα κατατάχθηκε κατά το Δείκτη WPS μαζί με χώρες όπως το Κουβέιτ, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Κίνα, που έχουν παρόμοιο εκτεταμένο σύστημα κρατικής ασφαλείας. Ενώ η βαριά αστυνόμευση πολύ πιθανό να βοηθά τις γυναίκες να αισθάνονται πιο ασφαλείς στους δρόμους του Τουρκμενιστάν, το ίδιο αυτό σύστημα χρησιμοποιείται και για να καταπιέσει τα δικαιώματα των γυναικών σε σημείο που, όπως ο διάσημος YouTuber Ilya Varlamov λέει, ζουν σχεδόν “χωρίς δικαιώματα”.

Δείτε εδώ ένα βίντεο στο YouTube σχετικά με τις παραβιάσεις των δικαιωμάτων των γυναικών στο Τουρκμενιστάν.

Ενώ τα ισχύοντα πατριαρχικά μοτίβα και οι παραβιάσεις δικαιωμάτων επιμένουν, δεν υπάρχει χώρος για ουσιαστική συζήτηση για την ασφάλεια των γυναικών στο Τουρκμενιστάν.