Διαμαρτυρία στο Τελ Αβίβ τον Φεβρουάριο του 2023. Wikimedia commons CC BY 4.0 DEED

Αυτή η ιστορία αποτελεί μέρος του Undertones, του ενημερωτικού δελτίου του Παρατηρητήριο Μέσων των Πολιτών του Global Voices. Εγγραφείτε στο Undertones.

Καλώς ήρθατε και πάλι στο Undertones, αυτή την εβδομάδα εμβαθύνουμε στις πολιτικές αφηγήσεις, που συγκλονίζουν το Ισραήλ. Είμαι η συντάκτρια του ενημερωτικού σας δελτίου, Melissa Vida, που συνεργάζεται με την ομάδα του Παρατηρητήριο Μέσων των Πολιτών και την ερευνήτριά μας, η οποία θα παραμείνει ανώνυμη με το ψευδώνυμο «Άννα».

Το Ισραήλ έχει χαρακτηριστεί ως η μόνη δημοκρατία στη Μέση Ανατολή, αλλά αυτή η ιδέα καταρρέει γρήγορα, λέει η Άννα. Η νέα κυβέρνηση Νετανιάχου, ένας συνασπισμός με τη θρησκευτική ακροδεξιά της χώρας, προσπαθεί να περιορίσει τις εξουσίες του Ανώτατου Δικαστηρίου, προκαλώντας διαμαρτυρίες σε όλη τη χώρα από τον Ιανουάριο του 2023. 

Για τους διαδηλωτές, οι μεταρρυθμίσεις αυτές σηματοδοτούν το τέλος της δημοκρατίας στο Ισραήλ. Ζητούν από τον «Μπίμπι» (όπως αποκαλείται ανεπίσημα ο Μπενιαμίν Νετανιάχου) να απορρίψει τις αλλαγές και να παραιτηθεί. Οι έλεγχοι και οι ισορροπίες στο Ισραήλ είναι ήδη σχετικά αδύναμοι, καθώς η χώρα δεν έχει επίσημο σύνταγμα και η κυβέρνηση ελέγχει την πλειοψηφία του μονομελούς κοινοβουλίου, της Κνέσετ.

Η άνοδος της ακροδεξιάς στο Ισραήλ

Η σημερινή κυβέρνηση του Ισραήλ είναι ο πιο ακροδεξιός και θρησκευτικός συνασπισμός που έχει δει η χώρα από την ίδρυσή της πριν από 75 χρόνια. Ο συνασπισμός σχηματίστηκε μετά τις εκλογές που διεξήχθησαν τον Νοέμβριο του 2022, μετά από χρόνια ασταθών κυβερνήσεων και πρόωρων εκλογών. Το κόμμα του Μπενιαμίν Νετανιάχου – το Λικούντ – μοιράζεται την εξουσία με άλλα πέντε συντηρητικά και εβραϊκά ρατσιστικά κόμματα: Ενωμένος Ιουδαϊσμός της Τορά, Shas, Θρησκευτικό Σιωνιστικό Κόμμα, Otzma Yehudit και Noam.

Η δικαστική μεταρρύθμιση περιλαμβάνει πολλαπλές αλλαγές. Τον Ιούλιο, η κυβέρνηση ψήφισε ένα νομοσχέδιο που περιορίζει την εξουσία των δικαστηρίων να ανατρέπουν κυβερνητικές αποφάσεις που χαρακτηρίζονται ως «εξαιρετικά παράλογες». Επιπλέον, σχεδιάζουν να δώσουν στους πολιτικούς μεγαλύτερη επιρροή κατά τον διορισμό των δικαστών του Ανώτατου Δικαστηρίου και να δώσουν στους υπουργούς τη δυνατότητα να αγνοούν τις νομικές συμβουλές, μεταξύ άλλων αλλαγών.

Ωστόσο, οι δικαστικές μεταρρυθμίσεις δεν συμβαίνουν στο κενό. Φέτος, οι υποθέσεις της Δυτικής Όχθης μεταφέρθηκαν από στρατιωτική σε πολιτική διακυβέρνηση, γεγονός που θεωρείται νόμιμη προσάρτηση. Η κυβέρνηση πίεσε για περισσότερους ισραηλινούς οικισμούς, προσπάθησε να δώσει μεγαλύτερη εξουσία στα θρησκευτικά δικαστήρια και τη νομοθεσία και δημιούργησε μια νέα παραστρατιωτική Εθνική Φρουρά υπό τον άμεσο έλεγχο του Υπουργού Εθνικής Ασφάλειας, Ιταμάρ Μπεν-Γκβιρ.

Αφηγήσεις

Η πλευρά των διαδηλωτών: «Η σημερινή κυβέρνηση του Ισραήλ μετατρέπει τη χώρα σε δικτατορία»

Οι επικριτές της δικαστικής μεταρρύθμισης είναι ποικίλοι μεταξύ του εβραϊκού πληθυσμού. Η πολιτική αντιπολίτευση (όπως τα κόμματα Yisrael Beiteinu και Yesh Atid) αντιτίθεται σε αυτήν, αλλά και ανώτατοι αξιωματούχοι του ισραηλινού στρατού, έφεδροι, πρώην αρχιδικαστές, Ισραηλινοί νομπελίστες και επιχειρηματίες, ιδίως από την πολύτιμη βιομηχανία τεχνολογίας. 

Οι διαδηλωτές στους δρόμους καλύπτουν όλες τις γενιές σε όλη τη χώρα, αν και το Τελ Αβίβ αποτελεί το σημαντικότερο σημείο εστίασης. Έχουν αντιμετωπιστεί με κανόνια νερού της αστυνομίας και συλλήψεις. Μια ισχυρή αφήγηση μεταξύ των διαδηλωτών είναι: «Θα διαμαρτυρηθούμε μέχρι ο Νετανιάχου να σταματήσει τη δικαστική μεταρρύθμιση».

Οι διαμαρτυρίες αυτές ρίχνουν φως στο χάσμα μεταξύ θρησκευτικών και κοσμικών κινημάτων στην ισραηλινή εβραϊκή κοινωνία. Η νέα κυβέρνηση σχεδιάζει να αυξήσει τον προϋπολογισμό και την παρουσία της συντηρητικής εβραϊκής ζωής στη χώρα, καθώς και τους οικισμούς σε αμφισβητούμενα εδάφη. Ένα παράδειγμα αυτής της έντασης είναι όταν οι άνθρωποι διαμαρτυρήθηκαν πρόσφατα για μια νεοσύστατη γραμμή τραμ, που δεν θα λειτουργούσε από την Παρασκευή έως το Σάββατο προς τιμήν του Σαμπάτ, θεωρώντας ότι αποτελεί διάκριση για ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού.

Το βασικό μήνυμα των διαδηλωτών είναι πατριωτικού χαρακτήρα: αγαπούν το Ισραήλ και επιδιώκουν να το υπερασπιστούν από το «πραξικόπημα» του Νετανιάχου κατά των δημοκρατικών θεσμών. Όπως δήλωσε ο αυτοπροσδιοριζόμενος ως «σιωνιστής πολίτης» νεαρός ακτιβιστής Omri Ronen σε δημόσια ομιλία του: «Παραλάβαμε μια χώρα σε ασημένιο πιάτο από την ιδρυτική γενιά και τώρα είναι καθήκον μας να εκπληρώσουμε τον ρόλο μας».

Τον Ιούλιο, δεκάδες χιλιάδες διαδηλωτές ταξίδευαν επί πέντε ημέρες από το Τελ Αβίβ στην Ιερουσαλήμ μέσα στη ζέστη του καλοκαιριού, προσπαθώντας να εμποδίσουν την κυβέρνηση να περάσει την πρώτη δέσμη μεταρρυθμίσεων. Ήταν η πιο εντυπωσιακή εκδήλωση δυσαρέσκειας του ισραηλινού πληθυσμού, αλλά η κυβέρνηση παρέμεινε αδιάφορη.

Τι γίνεται με τις παλαιστινιακές φωνές;

Από την παλαιστινιακή οπτική γωνία, η ισραηλινή δημοκρατία δεν υπήρξε ποτέ πραγματικά. Η Διεθνής Αμνηστία έχει χαρακτηρίσει το Ισραήλ κράτος «απαρτχάιντ», όπου οι Παλαιστίνιοι αντιμετωπίζουν συστηματικές διακρίσεις και στέρηση δικαιωμάτων. 

Μια κοινή κριτική του ισραηλινού κινήματος διαμαρτυρίας και της κάλυψης από τα ΜΜΕ είναι η συχνή παραμέληση της ισραηλινής εισβολής στα γηγενή παλαιστινιακά εδάφη, με ορισμένους να υποστηρίζουν ότι η γνήσια δημοκρατία στο Ισραήλ δεν μπορεί να συνυπάρξει με τη συνεχιζόμενη κατοχή.

Οι Άραβες πολίτες εντός του Ισραήλ, που αποτελούν περίπου το 20% του πληθυσμού, απέφυγαν σε μεγάλο βαθμό να συμμετάσχουν στις διαμαρτυρίες. 

Σύμφωνα με τον Παλαιστίνιο δικηγόρο και ακτιβιστή Raja Shehadeh, η απουσία επιβολής του νόμου και η καταπίεση στα κατεχόμενα εδάφη διαβρώνουν τον ισραηλινό τρόπο ζωής και το κράτος δικαίου. Το φίδι δαγκώνει την ίδια του την ουρά.

«Νομίζω ότι οι Ισραηλινοί, σε γενικές γραμμές, δεν γνωρίζουν ότι δεν μπορούν να έχουν δημοκρατία στο Ισραήλ, ενώ δεν υπάρχει δημοκρατία για τα εκατομμύρια των Παλαιστινίων που ελέγχουν στη Δυτική Όχθη και τη Λωρίδα της Γάζας», δήλωσε ο Shehadeh στο The New Yorker.

Η υπερ-σιωνιστική κυβέρνηση Νετανιάχου έχει δει αυξημένη βία και εκτοπίσεις εποίκων, και η προτεινόμενη δικαστική μεταρρύθμιση είναι ανησυχητική για τους Παλαιστίνιους, καθώς ένα αποδυναμωμένο Ανώτατο Δικαστήριο μειώνει τη δυνατότητά τους να ζητήσουν νομική προσφυγή.

Η πλευρά της κυβέρνησης: «Όσοι διαμαρτύρονται κατά της κυβέρνησης Νετανιάχου είναι εχθροί του κράτους»

Ιταμάρ Μπεν-Γκβιρ. Φωτογραφία: Wikimedia commons/CC BY-SA 3.0

Πολιτικοί, που κάποτε βρίσκονταν στο περιθώριο, ηγούνται τώρα της κυβέρνησης Νετανιάχου, με προσωπικότητες όπως ο Ιταμάρ Μπεν-Γκβιρ να ασκούν σημαντική πολιτική επιρροή. Ο Μπεν-Γκβιρ έχει ποινικό μητρώο, που περιλαμβάνει καταδίκες για υποκίνηση ρατσισμού κατά των Παλαιστινίων και διασυνδέσεις με το παράνομο κόμμα Καχ, το οποίο υποστήριζε μια εξτρεμιστική θρησκευτική σιωνιστική ιδεολογία.

Το 2022 ορίστηκε υπουργός Εθνικής Ασφάλειας και του ανατέθηκε η εποπτεία του τμήματος της συνοριακής αστυνομίας του Ισραήλ στη Δυτική Όχθη, η οποία τελεί υπό κατοχή. 

Το επιχείρημα του συνασπισμού υπέρ της δικαστικής μεταρρύθμισης είναι ότι αντιλαμβάνεται ότι τα δικαστήρια έχουν «αριστερή και ελιτιστική προκατάληψη», που δίνει προτεραιότητα στα δικαιώματα των μειονοτήτων έναντι των δικαιωμάτων του κράτους του Ισραήλ. Ωστόσο, ορισμένοι εικάζουν ότι ο περιορισμός της εξουσίας των δικαστηρίων είναι ένας βολικός τρόπος για τον πρωθυπουργό Μπενιαμίν Νετανιάχου να αποφύγει τις κατηγορίες για διαφθορά.

Εάν ο Νετανιάχου αντιταχθεί στις επιθυμίες του συνασπισμού του, αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει στην κατάρρευση της κυβέρνησης, προκαλώντας ενδεχομένως ακόμη μία πρόωρη εκλογική αναμέτρηση. Μέλη της κυβέρνησης έχουν χαρακτηρίσει τους διαδηλωτές «τρομοκράτες», που σκοπεύουν να αποσταθεροποιήσουν το έθνος και οι οποίοι αξίζουν αυστηρές τιμωρίες.

Μία ισχυρή αφήγηση προέκυψε, όταν βασικά στελέχη του ισχυρού στρατού του Ισραήλ δήλωσαν ότι δεν θα παρουσιαστούν για υπηρεσία, αν περάσουν οι μεταρρυθμίσεις – ότι «οι άνθρωποι που διαμαρτύρονται στο Ισραήλ υποκινούν πραξικόπημα». Χιλιάδες έφεδροι (η ομάδα στρατιωτών που ενισχύουν τον στρατό σε περιόδους ανάγκης) και το προσωπικό της πολεμικής αεροπορίας άσκησαν κριτική στις μεταρρυθμίσεις. Αυτό αποδυναμώνει τον ισχυρό στρατό του Ισραήλ.

Τα μέλη της κυβέρνησης με επιρροή προωθούν επίσης το αφήγημα ότι αυτές οι διαμαρτυρίες είναι μη αυθεντικές και χρηματοδοτούνται «από τους εχθρούς του Ισραήλ». Αυτοί οι «εχθροί» μπορεί να αναφέρονται σε ισλαμικές χώρες (Ιράν) και ισλαμικές ομάδες (Χεζμπολάχ), αλλά μερικές φορές επικαλούνται επίσης τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ευρωπαϊκή Ένωση και κάθε άλλη «αντισημιτική ομάδα».

Την ώρα της σύνταξης, το Ανώτατο Δικαστήριο διεξάγει ακροάσεις σχετικά με τις δικαστικές αλλαγές. Προς το παρόν, κανείς δεν γνωρίζει προς ποια κατεύθυνση θα ταλαντευτούν οι δικαστές.