Εικόνα του Noran Morsi για το Global Voices.

Του Abdel Kareem Ben Qablan Al Socotri

Αυτό το άρθρο είναι μέρος μιας σειράς, που εξετάζει την ελεύθερη έκφραση και την πρόσβαση σε πληροφορίες σε χώρους πολιτών σε έξι γλωσσικές κοινότητες στην περιοχή Μέσης Ανατολής και Βόρειας Αφρικής. 

Στις ταραγμένες θάλασσες της Υεμένης, η αρχαία σοκοτρική γλώσσα εξασθενεί εν μέσω του κύματος της αραβικής κυριαρχίας, του διαρκούς πολέμου στην Υεμένη από το 2015 και των μεταβαλλόμενων ανέμων ισχύος στην περιοχή.

Το αρχιπέλαγος Σοκότρα έχει ξεπεράσει εδώ και καιρό την παλίρροια του αποκλεισμού και της απομόνωσης εν μέσω μεταβαλλόμενων καθεστώτων στην Υεμένη. Η Σοκότρα εμφανίζεται ως αξιοσημείωτο θύμα πολιτικών τυχερών παιχνιδιών ρίχνοντας σκιές στους ανθρώπους και τη γλώσσα της. Η ομίχλη της περιθωριοποίησης έχει συσκοτίσει την πολιτιστική ταυτότητα της Σοκότρα και έχει εμποδίσει τη γλωσσική της πρόοδο. Μέσα σε αυτές τις προκλήσεις, οι Σοκότριοι παλεύουν με το ξαφνικό τεχνολογικό άνοιγμα.

Παρά τη δέσμευση του λαού στη μητρική τους γλώσσα, η απουσία βασικών τεχνολογικών υπηρεσιών όπως το προσβάσιμο διαδίκτυο περιορίζει την έκφρασή τους, επηρεάζοντας αρνητικά την επιβίωση της σοκοτρικής γλώσσας.

Ωστόσο, η απομόνωση χωρίς Διαδίκτυο έχει διαφυλάξει τη γλωσσική και πολιτιστική κληρονομιά του αρχιπελάγους για χιλιετίες. Το γρήγορο, απρογραμμάτιστο τεχνολογικό άλμα, οδηγούμενο από πολιτικές αλλαγές και την παρουσία των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων (ΗΑΕ) έγινε δίκοπο μαχαίρι για τον λαό της Σοκότρα, καλύπτοντας γλωσσικά και πολιτιστικά ορόσημα.

Τι είναι η σοκοτρική γλώσσα και πού ομιλείται;

Το αρχιπέλαγος Σοκότρα, ένα ζωντανό φυσικό και ιστορικό μουσείο, στέκεται με χάρη σαν ένα κολοσσιαίο πλοίο στον Ινδικό Ωκεανό. Η στρατηγική του θέση συνδέει τη Μέση Ανατολή, την Ασία και την Αφρική, χρησιμεύοντας ως κρίσιμο πέρασμα για τα πετρελαιοφόρα.

Αποτελούμενο από τέσσερα κύρια νησιά στολισμένα με φυσική και σπάνια πανίδα, το αρχιπέλαγος κέρδισε το καθεστώς Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO το 2008. Η κουλτούρα των Σοκότριων είναι πλούσια σε μύθους: είναι η πατρίδα του μυθικού Φοίνικα, που φτιάχνει τη φωλιά του από ξυλάκια κανέλας, κάρδαμο, γαρίφαλο και σαφράν.

Οι Σοκότριοι, μια ιθαγενής εθνοτική ομάδα που συνδέεται με τη φυλή Μάχρα Καχατάνι, μιλούν περήφανα την προγονική τους γλώσσα, τα σοκότρι, μαζί με τα αραβικά. Ο εκτιμώμενος πληθυσμός τους είναι περίπου 71.000 ομιλητές, σύμφωνα με το Ethnologue.

Ο Ahmed Al-Ramli, ερευνητής της κληρονομιάς και της ιστορίας των Σοκότριων, ορίζει τα σοκοτρικά ως «μια άγραφη προφορική σημιτική γλώσσα» τονίζοντας μοναδικά χαρακτηριστικά όπως το «πλευρικό sheen» ή το «τρίτο seen», που απουσιάζει σε πολλές σημιτικές γλώσσες.

Ενώ συχνά λανθασμένα χαρακτηρίζεται ως αραβική διάλεκτος, η σοκοτρική γλώσσα ταξινομείται επίσημα ως αφρο-ασιατική, σημιτική και ανήκει στην οικογένεια των νοτιοαραβικών γλωσσών.

Παρά αυτές τις διακρίσεις, η σοκοτρική στερείται επίσημης αναγνώρισης ως γλώσσας στην Υεμένη, με αποτέλεσμα να ταξινομείται ως διάλεκτος και όχι ως ξεχωριστή γλώσσα.

Σε μια συνομιλία με το Global Voices σχετικά με την αναγνώριση των σοκοτρικών ως γλώσσας και όχι ως διαλέκτου, ο Saleh Al-Hajjar, πρώην πολιτιστικός σύμβουλος στο Κυβερνείο της Σοκότρα, είπε:

Κάθε γλώσσα έχει ουσιαστικά, ρήματα και άρθρα. Τα σοκοτρικά το υπερβαίνουν αυτό, καθώς περιλαμβάνουν συζεύξεις ρημάτων, διάφορους πληθυντικούς, ονομασίες χρόνου, τόπου, υπερβολή, για να μην αναφέρουμε την πλούσια λογοτεχνία τους και εκτενείς ποιητικές συνθέσεις, που συναγωνίζονται τα προ-ισλαμικά Mu'allaqat.

Ποια είναι η τρέχουσα κατάσταση του τεχνολογικού χάσματος στην Υεμένη;

Από το 2015, η Υεμένη βρίσκεται σε έναν καταστροφικό πόλεμο μεταξύ του συνασπισμού υπό την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας και των ΗΑΕ και των ανταρτών Χούθι, που ευθυγραμμίζονται με τον εκλιπόντα πρόεδρο Αλί Αμπντουλάχ Σάλεχ, ο οποίος παραιτήθηκε από την εξουσία μετά τις διαδηλώσεις της Αραβικής Άνοιξης του 2011 και δολοφονήθηκε από τους Χούθι το 2017, επειδή άλλαξε γνώμη και υποστηρίζει τον διάλογο με τη Σαουδική Αραβία.

Ο ΟΗΕ έχει θεωρήσει την κρίση της Υεμένης τη χειρότερη παγκόσμια ανθρωπιστική καταστροφή στον κόσμο, με αποτέλεσμα δεκάδες χιλιάδες θύματα αμάχων, εκτοπισμό 3,3 εκατομμυρίων και το 80% του πληθυσμού σε λιμό, υποσιτισμό και ασθένειες.

Σύμφωνα με την Access Now στις 25 Ιουνίου 2020:

Οι βάναυσες πραγματικότητες του πολέμου αντικατοπτρίζονται στο διαδίκτυο και στις τηλεπικοινωνιακές υποδομές. Έχει γίνει πεδίο μάχης για την άσκηση ελέγχου, με τις Αρχές να συνδέουν ή να αποσυνδέουν τον πληθυσμό για την εξυπηρέτηση ενός στρατιωτικού στόχου. Ως αποτέλεσμα, εκατομμύρια Υεμένιοι/ες έχουν στερηθεί το δικαίωμά τους να επικοινωνούν, να έχουν πρόσβαση και να ανταλλάσσουν πληροφορίες και, κυρίως, να μοιράζονται την πραγματικότητα και τις εμπειρίες τους.

Το Κέντρο Πολιτικής της Υεμένης επιβεβαίωσε ότι πολλοί ιστότοποι έχουν αποκλειστεί και οι υποδομές επικοινωνίας στοχοποιήθηκαν από την έναρξη του πολέμου. Ο αποκλεισμός στην Υεμένη άφησε τις εταιρείες τηλεπικοινωνιών ανίκανες να συντηρήσουν ή να αναβαθμίσουν τις εγκαταστάσεις επικοινωνίας.

Στις αρχές Ιανουαρίου 2022, δολιοφθορές κατέστρεψαν ένα υποβρύχιο καλώδιο, με αποτέλεσμα τη μείωση της χωρητικότητας του Διαδικτύου κατά 80%, επηρεάζοντας 28 εκατομμύρια Υεμένιους/ες. Η δολιοφθορά, η λογοκρισία και οι συνεχείς διακοπές του Διαδικτύου απομονώνουν την Υεμένη από την παγκόσμια κοινότητα.

Πώς επηρεάζει η απουσία Διαδικτύου την τεκμηρίωση και τη διάδοση της σοκοτρικής γλώσσας;

Τα ψηφιακά δικαιώματα είναι ζωτικής σημασίας για τους Σοκότριους, αλλά η απουσία βασικής πρόσβασης στο Διαδίκτυο περιορίζει σοβαρά την ελευθερία της έκφρασης, επηρεάζοντας την ανάπτυξη, την τεκμηρίωση και τη διατήρηση της γλώσσας. Μια διαφαινόμενη απειλή για τη γλώσσα των Σοκότριων έγκειται στην έλλειψη τεκμηριωμένων λογοτεχνικών έργων, που διατηρούνται κυρίως στο μυαλό των πρεσβύτερων Σοκότριων.

Από την αρχή του 2022, το ποσοστό διείσδυσης του Διαδικτύου στην Υεμένη ήταν 26,7%, που σημαίνει ότι 22,59 εκατομμύρια από τα 33 εκατομμύρια άτομα στην Υεμένη δεν έχουν πρόσβαση στο Διαδίκτυο.

Σε μια συνομιλία μεταξύ Σοκότριων διανοουμένων και του Global Voices, ο Skander Mohammed Althani, Γενικός Διευθυντής του Ιδρύματος Πληροφορικής στη Σοκότρα, τόνισε ότι η έλλειψη διαδικτύου δεν είναι το μοναδικό εμπόδιο στη διάδοση της γλώσσας. Τόνισε ότι οι γλώσσες εξαπλώθηκαν πριν από την επανάσταση της πληροφορικής.

Τόνισε τη σημασία της μετάβασης από την προφορική στη γραπτή μορφή σημειώνοντας ότι, μετά από αυτό το κρίσιμο βήμα, η τεχνολογία μπορεί να συμβάλει στην παγκόσμια διάδοση της σοκοτρικής γλώσσας.

Τόνισε επίσης πώς η απουσία προσβάσιμου Διαδικτύου στη Σοκότρα υπονομεύει τα επιχειρήματα των λατρών της γλώσσας και των ειδικών, που υποστηρίζουν την αναγνώριση της σοκοτρικής ως ξεχωριστής γλώσσας και όχι απλώς ως διαλέκτου. Αυτή η απουσία έχει ευρύτερες επιπτώσεις, που εκτείνονται πέρα ​​από τη γλώσσα και μόνο:

Σε αυτήν την εποχή, η τεχνολογία χρησιμεύει ως ο αγωγός για να φτάσουν οι φωνές των ανθρώπων στους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων. Η τρέχουσα κατάσταση της υπηρεσίας σταθερού διαδικτύου στη Σοκότρα, που εισήχθη το 2010, εξυπηρετεί ανεπαρκώς τους Σοκότριους, υστερώντας πολύ στην παγκόσμια επανάσταση της πληροφορίας και της τεχνολογίας.

Πιστεύει ότι το υψηλό κόστος αποδίδεται στη σύνδεση των επικοινωνιών της Σοκότρα με τον κεντρικό κόμβο μέσω δορυφόρων, καθιστώντας την μια εξαιρετικά ακριβή υπηρεσία.

Ο Σοκότριος ακαδημαϊκός Δρ. Ahmed Terbahi υποστηρίζει αυτήν την άποψη τονίζοντας ότι «η απουσία του Διαδικτύου μεταξύ των Σοκότριων εμποδίζει την τεκμηρίωση και τη διατήρηση της γλώσσας, επηρεάζοντας τη μοναδική πολιτιστική κληρονομιά και χρήση της». Προσθέτει:

Η ανεπάρκεια του διαδικτύου, με τα δεδομένα υπηρεσιών που δεν καλύπτουν τις ανάγκες των ανθρώπων, σε συνδυασμό με την έλλειψη υπηρεσιών Διαδικτύου στις περισσότερες περιοχές της Σοκότρα και το δυσανάλογα  υψηλό κόστος σε σύγκριση με το γενικό εισόδημα, είναι οι κύριοι λόγοι για την περιορισμένη διάδοση της σοκοτρικής γλώσσας.

Ο Saleh Al-Hajjar, Σύμβουλος Πολιτιστικών Υποθέσεων της Σοκότρα, πρόσθεσε:

Η απουσία τεχνολογίας εμποδίζει την ικανότητα των Σοκότριων να δημιουργούν περιεχόμενο και να εκτυπώνουν βιβλία, συμβάλλοντας στην έλλειψη θεμελιωδών γνώσεων. Εάν υπάρχει, αυτή η γνώση θα μπορούσε να βοηθήσει στην αξιοποίηση της σύγχρονης τεχνολογίας για τον εντοπισμό των γραμμάτων και την κατανόηση της μοναδικής φωνητικής της σοκοτρικής γλώσσας. Η παρουσία της τεχνολογίας στο αρχιπέλαγος είναι επιτακτική ανάγκη για τη διάδοση της γλώσσας.

Πώς επηρεάζουν οι γλωσσικές προκλήσεις την ελευθερία έκφρασης των Σοκότριων;

Ο χτύπος της καρδιάς της κουλτούρας των Σοκότριων εξακολουθεί να αντηχεί, αλλά βρίσκεται στο χείλος της εξαφάνισης λόγω της συνεχούς παραμέλησης από τις διαδοχικές κυβερνήσεις της Υεμένης. Οι κρίσιμοι πόροι που απαιτούνται για τη συμπερίληψη των γλωσσών μάχρι και σοκοτρικών στα εκπαιδευτικά προγράμματα σπουδών απουσιάζουν εμφανώς. Επιπλέον, υπάρχει μια απτή έλλειψη υποστήριξης για την τεκμηρίωση και τη διατήρηση της καλλιτεχνικής, πολιτιστικής, λογοτεχνικής και γλωσσικής κληρονομιάς των Σοκότριων.

Αυτή η πολιτιστική διάβρωση επιδεινώνεται από την έντονη απουσία πρωτοβουλιών για την προστασία του μοναδικού περιβάλλοντος του αρχιπελάγους. Η ανεξέλεγκτη και απρογραμμάτιστη κατασκευή έχει επιβαρύνει τα νησιά, επιδεινώνοντας περαιτέρω τις απειλές που αντιμετωπίζει ο πολιτισμός των Σοκότριων.

Η γεωγραφική απομόνωση της Σοκότρα και η αυτοτελής φύση της διατήρησαν την προγονική γλώσσα. Τα παιδιά τη μαθαίνουν στο σπίτι πριν μάθουν αραβικά, την επίσημη γλώσσα στο σχολείο.

Ωστόσο, η πρόσφατη αλλαγή στον τρόπο ζωής του αρχιπελάγους, ως συνέπεια των μεταναστεύσεων που προκλήθηκαν από τον πόλεμο και της εισβολής των ΗΑΕ, έχει δημιουργήσει ένα ξόρκι αλλαγής. Αναλαμβάνοντας αμφιλεγόμενο έλεγχο του νησιού το 2018, τα ΗΑΕ συνέδεσαν το νησί με το δίκτυό τους το 2020 αντικαθιστώντας το δίκτυο διαδικτύου της Υεμένης. Το 2023, τα ΗΑΕ διέκοψαν περαιτέρω την υπηρεσία σταθερής τηλεφωνίας και το δίκτυο κινητής τηλεφωνίας της Υεμένης ευνοώντας το δίκτυο τηλεπικοινωνιών των ΗΑΕ.

Οι Σοκότριοι εκφράζουν τις ανησυχίες τους σχετικά με τον αντίκτυπο αυτών των αλλαγών στον πολιτισμό και τη γλώσσα τους.

Ο καθηγητής Omar Suleiman bin Qublan, Γενικός Διευθυντής του Γραφείου Πολιτισμού της Σοκότρα, σε συνομιλία με το Global Voices, εξέφρασε αυτές τις ανησυχίες, δηλώνοντας:

Ανησυχίες διαφαίνονται για τη σοκοτρική γλώσσα, καθώς οι κάτοικοι του νησιού συναναστρέφονται με ξένους, ειδικά με μετανάστες που ταξιδεύουν στην πόλη. Αυτές οι αλλαγές συμβάλλουν στη σταδιακή διάβρωση της ταυτότητας, της κληρονομιάς και του πολιτισμού των Σοκότριων, καθώς οι πολιτισμοί αναμειγνύονται και οι εκφράσεις διαπλέκονται. Οι νεοφερμένοι αντιμετωπίζουν προκλήσεις όταν συνομιλούν στα σοκοτρικά επηρεάζοντας έτσι τη χρήση τους, ειδικά στα βασικά αστικά κέντρα του αρχιπελάγους.

Σε αυτό το πλαίσιο, νέοι διανοούμενοι και ενθουσιώδεις ανταποκρίθηκαν στην αντιληπτή απειλή για τη γλώσσα, την ταυτότητα και τον τρόπο ζωής τους ιδρύοντας το Κέντρο Μελετών και Έρευνας της Σοκοτρικής Γλώσσας στις 9 Μαΐου 2023. Αυτό ακολούθησε τη Νότια Συμβουλευτική Συνάντηση στην πρωτεύουσα, Άντεν, αναγνωρίζοντας επίσημα τις γλώσσες μάχρι και σοκοτρικά στις αντίστοιχες περιοχές τους.

Ο δημοσιογράφος Abdulrahman Jassfi πιστεύει ότι το Κέντρο θα βοηθήσει στη διατήρηση της γλώσσας, ειδικά εάν συμπεριληφθεί ως μάθημα στο δημοτικό σχολείο.

Εν μέσω προκλήσεων, τα σοκοτρικά αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο εξαφάνισης, αλλά ευδοκιμούν με την αποφασιστικότητα των ανθρώπων. Στη λεπτή ισορροπία μεταξύ παράδοσης και νεωτερικότητας, η μοίρα των Σοκότριων είναι αβέβαιη. Η αφήγηση τονίζει την ανάγκη για αναγνώριση, διατήρηση και προσαρμογή απηχώντας το ανθεκτικό πνεύμα μιας κοινότητας, που δεσμεύεται να διασφαλίσει ότι η μοναδική μελωδία της σοκοτρικής γλώσσας θα διαρκέσει στο χρόνο.