Εικονογράφηση: Rex Opara για το Minority Africa. Χρήση με άδεια.

Αυτό το κείμενο δημοσιεύτηκε αρχικά από το Minority Africa και μια συντομευμένη έκδοση δημοσιεύεται εκ νέου στο Global Voices ως μέρος συμφωνίας συνεργασίας για κοινή χρήση περιεχομένου.

Καθώς πλησιάζει στο τέλος της η δεκαετής θητεία της Εθνικής Επιτροπής Ειρήνης και Συμφιλίωσης (NPRC) στη Ζιμπάμπουε με στόχο να φέρει ειρήνη και θεραπεία σε επιζώντα άτομα και οικογένειες, που επλήγησαν από φρικαλεότητες του παρελθόντος, μια διάχυτη αίσθηση απογοήτευσης γεμίζει όσα άτομα είχαν εναποθέσει τις ελπίδες τους σε αυτή τη διαδικασία.

Η Επιτροπή, που ιδρύθηκε το 2013 βάσει νέου συντάγματος, χαιρετίστηκε αρχικά ως φάρος ελπίδας, που υπόσχεται αλήθεια και κάθαρση για τα θύματα και τις οικογένειές τους, αλλά πολλά άτομα δεν πιστεύουν ότι έχει εκπληρώσει αυτή την υπόσχεση.

«Για μένα, η NPRC είναι απλώς ένα τσίρκο», είπε ο 51χρονος Duncan Maseko στο Minority Africa. Ο πατέρας του ήταν ανάμεσα στα απαχθέντα θύματα πριν από 30 χρόνια. «Η μόνη μου επιθυμία είναι να έχω πλήρη ενημέρωση για τα λείψανα των αγαπημένων μας προσώπων».

Γενοκτονία Γκουκουραχούντι

Στις αρχές της δεκαετίας του '80, η Ζιμπάμπουε έγινε μάρτυρας μιας βίαιης ένοπλης σύγκρουσης, που προήλθε από πολιτικές εντάσεις μεταξύ του Πατριωτικού Μετώπου της Αφρικανικής Εθνικής Ένωσης Ζιμπάμπουε (ZANU-PF) και της Αφρικανικής Λαϊκής Ένωσης Ζιμπάμπουε (PF-ZAPU), δύο πρώην απελευθερωτικών κινημάτων, με επικεφαλής τον Ρόμπερτ Μουγκάμπε και τον Τζόσουα Νκόμο αντίστοιχα. Η κυβέρνηση, υπό τον τότε πρωθυπουργό Μουγκάμπε, ανέπτυξε μια εξειδικευμένη στρατιωτική μονάδα γνωστή ως Πέμπτη Ταξιαρχία στα δυτικά τμήματα της χώρας, προπύργια της αντιπολίτευσης PF-ZAPU. Αυτό οδήγησε σε μια καταστροφική γενοκτονία κατά την περίοδο 1982 έως 1987, γνωστή ως Γκουκουραχούντι (όρος στη γλώσσα σόνα, που σημαίνει ευρέως «το πρωτοβρόχι που ξεπλένει το άχυρο πριν από τις ανοιξιάτικες βροχές»). Πάνω από 20.000 άνθρωποι σκοτώθηκαν και πολλοί υπέστησαν φρικαλεότητες, συμπεριλαμβανομένων απαγωγών, βασανιστηρίων και βιασμών.

Ο Sam, πατέρας του Maseko, ήταν πρώην μαχητής στον Λαϊκό Επαναστατικό Στρατό της Ζιμπάμπουε (ZIPRA) κατά τη διάρκεια του ένοπλου αγώνα, που οδήγησε στην ανεξαρτησία της Ζιμπάμπουε το 1980. Απήχθη από το σπίτι του στο Μπουλαουάγιο, τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της χώρας, στις 11 Φεβρουαρίου 1984 από πράκτορες της κρατικής ασφάλειας και, όπως και χιλιάδες άλλοι, δεν τον είδαν ποτέ ξανά τα αγαπημένα του πρόσωπα.

Οι περισσότεροι από αυτούς που συγκεντρώθηκαν κατέληξαν στο Μπαλάγκουε, ένα ναζιστικού τύπου στρατόπεδο κράτησης 100 χιλιόμετρα νότια του Μπουλαουάγιο, όπου βασανίστηκαν φρικτά, πολλοί από αυτούς μέχρι θανάτου.

Μέχρι τη στιγμή που εδραιώθηκε μια ψυχρή ειρήνη μέσω μιας μονόπλευρης Συμφωνίας Ενότητας τον Δεκέμβριο του 1987, είχε λάβει χώρα πλήρης γενοκτονία κατά της φυλετικής μειονότητας των Ντεμπέλε.

Ο αγώνας για κάθαρση

Από την υπογραφή της Συμφωνίας Ενότητας και μετά, οι προσπάθειες των επιζώντων και των οικογενειών των θυμάτων της γενοκτονίας Γκουκουραχούντι για συναισθηματική κάθαρση βρίσκουν αντίσταση για περισσότερες από τρεις δεκαετίες από τις διαδοχικές κυβερνήσεις της Ζιμπάμπουε.

Ο πρώην πρόεδρος Ρόμπερτ Μουγκάμπε αναγνώρισε τις φρικαλεότητες ως «στιγμή τρέλας», αλλά αντιστάθηκε στις εκκλήσεις για μια Επιτροπή Αλήθειας και Συμφιλίωσης παρόμοια με αυτή στη Νότια Αφρική μετά το απαρτχάιντ. Ο Πρόεδρος Έμερσον Μνανγκάγκουα, κατηγορούμενος για συμμετοχή στις φρικαλεότητες, πραγματοποίησε συμβουλευτικές συναντήσεις, αλλά οι υποψίες σχετικά με τη δέσμευση της κυβέρνησης παρέμειναν, ιδιαίτερα λόγω των προσπαθειών εκταφής ομαδικών τάφων χωρίς πλήρη ευθύνη. Ορισμένοι συγγενείς και ομάδες ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατηγόρησαν την κυβέρνηση ότι προσπαθεί να αποτρέψει μια πιο εμπεριστατωμένη ιστορική καταγραφή της γενοκτονίας.

Οργανώσεις όπως η Ibhetshu LikaZulu, που είχαν στήσει τρεις αναμνηστικές πλάκες για τα θύματα της γενοκτονίας Γκουκουραχούντι στο Μπαλάγκουε, οι οποίες ανατινάχτηκαν από ύποπτους πράκτορες ασφαλείας, αντιτίθενται σθεναρά σε οποιαδήποτε κυβερνητική εμπλοκή στη διαδικασία επούλωσης.

Σε δήλωσή του, ο συντονιστής της ομάδας, Mbuso Fuzwayo, ανέφερε: «Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να γίνονται εκταφές και εκ νέου ταφές θυμάτων της γενοκτονίας Γκουκουραχούντι ελεγχόμενες από την κυβέρνηση».

NPRC: Μια ανεκπλήρωτη υπόσχεση

Η NPRC, αν και αρχικά θεωρήθηκε ως μια αχτίδα ελπίδας, αγωνίστηκε καθ’ όλη τη διάρκεια της ύπαρξής της με έλλειψη πόρων και πολιτικής βούλησης. Ο σχηματισμός της ήταν παρατεταμένος και αμφιλεγόμενος και λειτούργησε μόνο πέντε από τα 10 προβλεπόμενα χρόνια. Το 2019, η Concilia Chinanzvavana, νομοθέτις της αντιπολίτευσης, υπέβαλε αίτηση στο Ανώτατο Δικαστήριο της Χαράρε για παράταση της διάρκειας της NPRC έως το 2028 για ανάκτηση των πέντε χαμένων ετών πριν από τη θέσπισή της. Ωστόσο, η κυβέρνηση άσκησε έφεση στο Ανώτατο Δικαστήριο και πήρε την απόφαση να αντιστραφεί, όπως αναφέρεται από την Αφρικανική Επετηρίδα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Η απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου να μην παρατείνει τη θητεία της NPRC έχει αφήσει τα επιζώντα άτομα απογοητευμένα, υποστηρίζοντας ότι ουσιαστικά τίποτα δεν έχει επιτευχθεί όσον αφορά τη θεραπεία και την κάθαρση των θυμάτων της γενοκτονίας Γκουκουραχούντι και άλλων πολιτικών βαρβαροτήτων.

Η αδυναμία της NPRC να φέρει κάθαρση στα θύματα αντικατοπτρίζει ένα μεγαλύτερο ζήτημα έλλειψης πολιτικής βούλησης και αναγνώρισης παλαιότερων φρικαλεοτήτων στη Ζιμπάμπουε. Επιζώντες και συνήγοροι ζητούν διεθνή παρέμβαση και έρευνα για την αντιμετώπιση των ιστορικών αδικιών και να ανοίξει ο δρόμος για πραγματική θεραπεία και συμφιλίωση. Παρά τις τοπικές προσπάθειες, ο αγώνας για την αλήθεια, τη δικαιοσύνη και τη συμφιλίωση στη Ζιμπάμπουε συνεχίζεται και οι πληγές του παρελθόντος παραμένουν ανοιχτές για πολλούς.

Συμπερασματικά, όπως επισημαίνεται στο βιβλίο «Άφατες Αλήθειες: Μεταβατική δικαιοσύνη και η πρόκληση των Επιτροπών Αλήθειας» της καθηγήτριας Priscilla Hayner, ειδικού στη μεταβατική δικαιοσύνη, καμία χώρα στον κόσμο δεν έχει προχωρήσει ποτέ, όταν δεν έχουν αντιμετωπιστεί αληθινά οι αδικίες του παρελθόντος.