Νεαροί κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων στις 2 Ιουνίου 2023 στη Σενεγάλη. Στιγμιότυπο France 24

Τους τελευταίους μήνες, η Σενεγάλη, της οποίας το πολιτικό σύστημα συχνά αποτελεί πρότυπο δημοκρατίας για τις υπόλοιπες χώρες της Οικονομικής Κοινότητας των Κρατών της Δυτικής Αφρικής, διέρχεται μια κοινωνικοπολιτική κρίση μετά την ανεξαρτητοποίησή της από τη Γαλλία το 1960.

Η πρωταρχική αιτία της κρίσης είναι η αβεβαιότητα γύρω από την απόφαση του Μακί Σαλ, Προέδρου της Σενεγάλης από τις 2 Απριλίου 2012, για το αν θα θέσει υποψηφιότητα ή όχι στο τέλος της δεύτερης θητείας του, σε μια προσπάθεια να επανεκλεγεί για τρίτη φορά στις προεδρικές εκλογές του 2024.

Απέναντι του, ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού αποτελούμενο κυρίως από νέους (το 76% των Σενεγαλέζων είναι κάτω από 35 ετών), που διψούν για αλλαγή στην κεφαλή του Κράτους, υποστηρίζει τον αντίπαλο του, Ουσμάνε Σόνκο, που ανακηρύχθηκε υποψήφιος στις προεδρικές εκλογές.

Για να γίνει καλύτερα κατανοητή η πολιτική κατάσταση, το διακύβευμα των επόμενων εκλογών αλλά και η εμπλοκή των νέων, το Global Voices πήρε συνέντευξη από τον Gilles Yabi, πολιτικό αναλυτή, ιδρυτή και εκτελεστικό διευθυντή ενός εργαστηρίου ιδεών, του Citizen Think Tank of West Africa (WATHI). Ο Yabi ομοίως διετέλεσε διευθυντής του Γραφείου Δυτικής Αφρικής της Ομάδας Διεθνών Κρίσεων (International Crisis Group).

Jean Sovon (JS): Πώς αναλύετε την τρέχουσα πολιτική κατάσταση στη Σενεγάλη;

Gilles Yabi (GY) : Je pense que la situation politique au Sénégal s’est détendue après l’annonce du président Macky Sall de son intention de ne pas se présenter pour les prochaines élections de 2024. Cette incertitude était un des facteurs importants de tension dans le pays. Mais l’avenir politique d’Ousmane Sonko, candidat déclaré à la prochaine élection, reste aussi incertain: certes il n’a pas été arrêté mais il est en résidence surveillée depuis plusieurs semaines. La question de sa candidature est toujours posée. Maintenant l’attention se porte sur les conditions d’organisation de ces élections et sur les candidatures qui pourraient être retenues.

Gilles Yabi (GY) : Θεωρώ ότι η πολιτική κατάσταση στη Σενεγάλη έχει ηρεμήσει μετά την ανακοίνωση του Προέδρου Μακί Σαλ ότι δεν προτίθεται να συμμετάσχει στις προσεχείς εκλογές του 2024. Αυτή η αβεβαιότητα ήταν ένας από τους βασικούς παράγοντες έντασης στη χώρα. Αλλά και το πολιτικό μέλλον του Ουσμάνε Σόνκο, ανακηρυγμένου υποψηφίου στις επόμενες εκλογές, παραμένει εξίσου αβέβαιο: σίγουρα δεν συνελήφθη,  αλλά βρίσκεται σε κατ’ οίκον περιορισμό εδώ και πολλές εβδομάδες. Τίθεται διαρκώς το ερώτημα της υποψηφιότητας του. Τώρα η προσοχή είναι στραμμένη στις συνθήκες διεξαγωγής αυτών των εκλογών και στις υποψηφιότητες που θα προταθούν.

JS : Η μη-υποψηφιότητα του Μακί αποτελεί για τον Σόνκο έναν εύκολο δρόμο προς την προεδρία;

GY :  Non, car des procédures judiciaires sont contre Ousmane Sonko dans une affaire d’accusation de viol et de menaces de mort mais aussi dans une affaire de diffamation. Dans ces deux cas, on n’est pas au bout du processus judiciaire.

GY : Καθόλου, γιατί βρίσκονται σε εξέλιξη νομικές διαδικασίες σε βάρος του Σόνκο για υπόθεση, στην οποία βαρύνεται με κατηγορίες βιασμού και απειλές κατά ζωής, αλλά και για μια υπόθεση δυσφήμισης. Και στις δυο περιπτώσεις, δεν βρισκόμαστε στο τέλος της δίκης.

JS : Εκτός από τον Σόνκο, ποιοι είναι οι άλλοι πιθανοί υποψήφιοι;

GY : Il y a une floraison de candidatures: vingt personnalités se sont déclarées candidates mais on s’attend à ce que le nombre qui sera retenu par le conseil constitutionnel soit beaucoup moins élevé que le nombre de candidatures déclarées.

Parmi les candidats les plus prometteurs, il y a Idrissa Seck qui est arrivé deuxième à la dernière élection et qu’on peut considérer comme un opposant même s'il est issu de la collaboration avec le pouvoir en place. On note aussi Khalifa Sall qui peut être une figure consensuelle et représenter une forme d’opposition modérée. Le parti d’Ousmane Sonko peut également proposer un candidat alternatif au cas où ce dernier ne pourrait pas se présenter. Mais il est trop tôt pour savoir qui pourra vraiment incarner l’opposition en l’absence d’une clarification du sort d’Ousmane Sonko.

GY: Υπάρχει μια πλειάδα υποψηφιοτήτων: είκοσι προσωπικότητες ανακηρύχθηκαν υποψήφιοι, αλλά αναμένεται ο αριθμός που θα γίνει αποδεκτός από το συνταγματικό συμβούλιο να είναι κατά πολύ μικρότερος από τον αριθμό των ανακοινωθεισών υποψηφιοτήτων.

Μεταξύ των πιο πολλά υποσχόμενων υποψηφίων βρίσκεται ο Idrissa Seck, ο οποίος ήρθε δεύτερος στις τελευταίες εκλογές και τον οποίο μπορούμε να θεωρήσουμε αντίπαλο παρόλο που προέρχεται από συνεργασία με την κυβερνώσα παράταξη. Σημειώνουμε επίσης τον Khalifa Sall, που θα μπορούσε να είναι ένα πρόσωπο κοινής αποδοχής και αντιπροσωπεύει ένα σχήμα μετριοπαθούς αντιπολίτευσης. Η παράταξη του Σόνκο μπορεί επίσης να προτείνει κάποιον εναλλακτικό υποψήφιο σε περίπτωση που εκείνος δεν θα μπορέσει να κατέβει στις εκλογές. Είναι, όμως, πολύ νωρίς ακόμα για να γνωρίζουμε ποιος θα μπορέσει πραγματικά να αντιπροσωπεύσει την αντιπολίτευση όσο δεν υπάρχει μια ξεκάθαρη εικόνα για την τύχη του Σόνκο.

JS : Η κινητοποίηση της νεολαίας κατά την ημέρα των εκλογών είναι παρόμοια με εκείνη των πρόσφατων διαδηλώσεων στη χώρα;

GY : Il y a un niveau d'engagement relativement important qui est aussi lié à l’histoire politique du pays. Il ne faut pas oublier qu’il y a eu une crise lorsque le président Abdoulaye Wade a voulu solliciter un troisième mandat en 2012. Il a pu participer à l’élection mais il a été battu. A ce moment-là il y avait aussi eu une mobilisation des mouvements citoyens comme Y’en a marre qui avait réussi à recruter beaucoup de jeunes dans la lutte contre le troisième mandat d’Abdoulaye Wade.

La mobilisation électorale des jeunes a donc joué un rôle dans la défaite d’Abdoulaye Wade, et donc le retrait du président Macky Sall donne le sentiment qu’on peut avoir un processus qui soit libre et ouvert où les jeunes vont se mobiliser. Enfin on parle des jeunes mais on a beaucoup d’enfants et de mineurs qui se mobilisent dans les manifestations mais une partie de cette jeunesse n’a même pas l’âge de voter et parmi ceux qui ont l’âge de voter, une partie n'ira pas chercher ses cartes électorales etn’est pas inscrite sur les listes électorales.

GY : Υπάρχει ένα σχετικά υψηλό επίπεδο συμμετοχής, το οποίο επίσης συνδέεται με την πολιτική ιστορία της χώρας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι υπήρξε μια κρίση, όταν ο Πρόεδρος Αμπντουλάγε Γουάντ θέλησε να διεκδικήσει μια τρίτη θητεία το 2012. Κατόρθωσε να συμμετάσχει στις εκλογές, αλλά δεν νίκησε. Τότε υπήρξε επίσης μια κινητοποίηση των κινημάτων των πολιτών όπως το Y’en a marre, το οποίο κατόρθωσε να στρατολογήσει πολλούς νέους στον αγώνα κατά μιας τρίτης θητείας του Γουάντ.

Η εκλογική κινητοποίηση των νέων έχει λοιπόν διαδραματίσει ρόλο στην ήττα του Γουάντ και ως εκ τούτου η απόσυρση του Προέδρου Σαλ δίνει την αίσθηση ότι μπορεί να υπάρξει μια διαδικασία ανεξάρτητη και ανοιχτή όπου οι νέοι θα κινητοποιηθούν. Τέλος, μιλάμε για νέους, όμως, υπάρχουν πολλά παιδιά και ανήλικοι, που παίρνουν μέρος στις διαδηλώσεις. Ένα κομμάτι αυτής της νεολαίας, όμως, δεν έχει ηλικία ψήφου, αλλά και, μεταξύ όσων μπορούν να ψηφίσουν, κάποιοι δεν θα πάνε να παραλάβουν την εκλογική τους ταυτότητα και δεν θα εγγραφούν στους εκλογικούς καταλόγους.

JS : Πώς μπορούν οι νέοι να συμβάλλουν, ώστε η Σενεγάλη να γίνει αυτό το δημοκρατικό μοντέλο στην περιοχή;

GY : On ne clarifie pas toujours de quelle tranche d’âge on parle. Mais ce qui est clair, c’est que les jeunes sont majoritaires dans les pays africains et forcément, ils jouent un rôle très important sur le plan politique. Pas seulement au moment des élections mais en termes de manifestation, de participation.

Le rôle que les jeunes jouent au Sénégal est d’abord celui de veille. Ils demandent une certaine  rupture par rapport à des pratiques politiques, économiques et au type de gouvernance dans le pays. Il y a de vrais enjeux et les victimes les plus importantes sont les jeunes qui ont donc la légitimité pour alimenter les débats et orienter les pré-campagnes et campagnes sur ces questions.

Mais n'oublions pas ce qui reste déterminant: les décisions qui sont prises par les acteurs politiques au plus haut niveau et qui ont la latitude de réellement créer les conditions pour qu’il y ait de vraies campagnes et de vraies élections articulées autour des idées.

GY: Δεν ξεκαθαρίζεται πάντα σε ποια ηλικιακή ομάδα αναφερόμαστε. Αλλά το ξεκάθαρο είναι ότι οι νέοι είναι πλειοψηφία στις αφρικανικές χώρες αναπόφευκτα παίζουν έναν ρόλο πολύ σημαντικό στο πολιτικό σκηνικό. Όχι μόνο τη στιγμή των εκλογών, αλλά και στις διαδηλώσεις και τη συμμετοχή.

Ο ρόλος που οι νέοι παίζουν στη Σενεγάλη είναι πρωτίστως εκείνος του ελέγχου. Απαιτούν συγκεκριμένη ρήξη σε σχέση με τις πολιτικές και οικονομικές πρακτικές και με τον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας. Υπάρχουν σημαντικά διακυβεύματα και τα πιο σημαντικά θύματα είναι οι νέοι, οι οποίοι λοιπόν έχουν τη νομιμοποίηση να τροφοδοτούν τις συζητήσεις και να κατευθύνουν τις προεκλογικές εκστρατείες προς αυτά τα ζητήματα.

Αλλά ας μην ξεχνάμε το πιο ουσιαστικό: τις αποφάσεις που λαμβάνονται από τα πολιτικά πρόσωπα σε υψηλό επίπεδο και οι οποίες έχουν την ευχέρεια πραγματικά να δημιουργήσουν τις συνθήκες εκείνες για πραγματικές προεκλογικές εκστρατείες και πραγματικές εκλογές που εκφράζονται γύρω από ιδέες.

JS :Ποια είναι τα πραγματικά κοινωνικά και οικονομικά διακυβεύματα αυτής της εκλογικής αναμέτρησης;

GY : Comme toutes les élections dans des pays à régime présidentiel, c’est un rendez-vous important parce que le changement à la tête de l’État peut influencer les orientations politiques, économiques et sociales. Aujourd’hui, le Sénégal est dans une situation particulière avec un développement visible et incontestable des infrastructures physiques. Il y a eu des progrès importants dans beaucoup de domaines mais en même temps, on voit bien que cela ne suffit pas à faire reculer le chômage des jeunes.

Un autre élément clef est que le Sénégal devient un pays producteur de pétrole et de gaz et cela suscite beaucoup de passion et d’espoir de la part de beaucoup d’acteurs et de la population. C'est un des enjeux importants pour cette élection parce que la production attendue va commencer en 2024 et donc le futur président est celui qui sera là au moment où l'économie du pays recevra une sortie de stimulation par la production des hydrocarbures.

GY: Όπως όλες οι εκλογές σε χώρες με προεδρικό πολίτευμα, είναι μια σημαντική στιγμή, καθώς η αλλαγή στην κεφαλή του κράτους μπορεί να επηρεάσει τον πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό προσανατολισμό. Σήμερα, η Σενεγάλη βρίσκεται σε μια ιδιάζουσα κατάσταση με ορατή και αδιαμφισβήτητ ανάπτυξη των φυσικών υποδομών. Έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος σε πολλούς τομείς, αλλά ταυτόχρονα μπορεί κανείς να διαπιστώσει ότι αυτό δεν αρκεί για να μειωθεί η ανεργία των νέων.

Ένα άλλο στοιχείο-κλειδί είναι ότι η Σενεγάλη γίνεται μια παραγωγός χώρα  πετρελαίου και φυσικού αερίου και αυτό προκαλεί πολλή ζέση και ελπίδα από πλευράς παραγόντων και του λαού. Είναι ένα από τα σημαντικά διακυβεύματα σε αυτήν την εκλογική διαδικασία, καθώς η αναμενόμενη παραγωγή θα ξεκινήσει το 2024 και έτσι ο μελλοντικός Πρόεδρος είναι εκείνος που θα είναι εκεί τη στιγμή που η οικονομία της χώρας θα τονωθεί από την παραγωγή υδρογονανθράκων.

JS : Πώς εξελίσσεται η εκστρατεία;

GY : Aujourd’hui une partie des campagnes se passe en ligne mais cela ne remplace pas les campagnes traditionnelles parce que même dans les pays qui ont un niveau de connexion assez élevé, seule une minorité de la population a vraiment les moyens de se connecter et de participer à des débats en ligne. Donc une partie se passe en ligne notamment pour atteindre les jeunes qui sont les plus connectés, mais aussi pour que la diaspora participe à l’élection. Il y aura une campagne électorale sur le terrain avec des meetings, un travail de porte à porte de certains candidats. Il y a aussi des parrainages citoyens que les candidats reçoivent auprès des électeurs. Maintenant, il s'agit des parrainages par des élus. C'est en fait une sorte de début de campagne dès cette étape parce que ça oblige les candidats à aller chercher du soutien politique directement auprès des citoyens, des maires ou des députés. Il y aura une campagne sur le terrain et on sait très bien que ces campagnes dépendent beaucoup plus des moyens financiers dont disposent les différents candidats.

GY : Σήμερα, ένα ποσοστό των προεκλογικών εκστρατειών λαμβάνει χώρα στο διαδίκτυο, αλλά αυτό δεν αντικαθιστά τις παραδοσιακές εκστρατείες, καθώς ακόμα και σε χώρες που έχουν υψηλό επίπεδο διαδικτυακών συνδέσεων, μόνο ένα μικρό κομμάτι του πληθυσμού διαθέτει πραγματικά τα μέσα να συνδεθεί και να συμμετάσχει σε διαδικτυακές συζητήσεις. Θα είναι μια εκλογική εκστρατεία στο πεδίο με συναντήσεις, δουλειά πόρτα-πόρτα κάποιων υποψηφίων. Υπάρχουν επίσης και χορηγίες πολιτών, που οι υποψήφιοι λαμβάνουν από τους ψηφοφόρους. Τώρα, πρόκειται για ενισχύσεις από τους αιρετούς. Στην πραγματικότητα, αυτό είναι ένα είδος έναρξης της εκστρατείας σε αυτή τη φάση, γιατί οι υποψήφιοι αναγκάζονται να αναζητήσουν πολιτική στήριξη απευθείας από τους πολίτες, τους δημάρχους ή τους βουλευτές. Θα υπάρξει εκστρατεία στο πεδίο και γνωρίζουμε πολύ καλά ότι αυτές οι εκστρατείες βασίζονται πολύ περισσότερο στα οικονομικά μέσα που διαθέτουν οι διάφοροι υποψήφιοι.

JS :Ποιοι είναι οι ξένοι παράγοντες σε αυτές τις εκλογές; Η Γαλλία, η Κίνα, η Ρωσία, οι Ηνωμένες Πολιτείες; Πώς αντιδρούν;

GY : Beaucoup d’acteurs étrangers seront intéressés par les prochaines élections au Sénégal. Le pays a un positionnement géographique important pour observer le reste de l’Afrique. C’est aussi un point d'ancrage pour la partie francophone de la sous-région. Tous ces acteurs vont observer l’élection et le facteur économique que je soulignais qui est dû au pétrole et au gaz, est aussi important pour les acteurs étrangers, les acteurs publics, les États mais aussi les acteurs privés.

GY : Πολλοί ξένοι παράγοντες θα ενδιαφερθούν για τις επερχόμενες εκλογές στη Σενεγάλη. Η χώρα έχει σημαντική γεωγραφική θέση που της επιτρέπει να επιτηρεί την υπόλοιπη Αφρική. Αποτελεί, επίσης, μία σταθερά για το γαλλόφωνο κόμμα της υπο-περιφέρειας.  Όλοι οι εμπλεκόμενοι θα παρακολουθήσουν τις εκλογές και ο οικονομικός παράγοντας στον οποίο αναφέρθηκα που οφείλεται στο πετρέλαιο και στο αέριο είναι εξίσου σημαντικός για τους ξένους και εγχώριους παράγοντες, τα κράτη, καθώς επίσης και για τους ιδιώτες.

JS : Το συμπέρασμά σας;

GY : Le Sénégal doit continuer à construire des institutions politiques qui soient démocratique et efficaces. Ces deux éléments sont importants. On a besoin d’un État qui ait à sa tête des personnalités qui soient acceptées comme légitimes par les populations et qui soient capables de continuer à consolider les institutions. C’est le défi le plus important pour le Sénégal et en particulier à un moment où il y a beaucoup d’attentes, parfois certes démesurées par rapport aux ressources, qui dans beaucoup d'endroits n’ont pas nécessairement changé la trajectoire économique du pays positivement.

GY: Η Σενεγάλη οφείλει να συνεχίσει να οικοδομεί πολιτικούς θεσμούς, οι οποίοι να είναι δημοκρατικοί και αποτελεσματικοί. Αυτά τα δυο στοιχεία είναι σημαντικά. Χρειαζόμαστε ένα κράτος, που θα έχει επικεφαλής προσωπικότητες νομιμοποιημένες από τους πολίτες και να είναι ικανές να συνεχίζουν να ενδυναμώνουν τους θεσμούς. Αυτή είναι η πιο σημαντική πρόκληση για τη Σενεγάλη και ιδιαίτερα σε μία στιγμή, όπου υπάρχουν πολλές προσδοκίες, κάποιες φορές δυσανάλογες σε σχέση με τα μέσα, οι οποίες σε πολλά σημεία δεν έχουν αλλάξει απαραίτητα την οικονομική τροχιά της χώρας προς μια θετική κατεύθυνση.