Το ανθρωπιστικό πρόγραμμα απομάκρυνσης ναρκών «MASAM» στην Υεμένη. Φωτογραφία: MASAM. Από το πρότζεκτ MASAM, CC BY-SA 4.0. Έννομη χρήση.

Σε ηλικία μόλις εννέα ετών, η Lamis Omar έχασε και τα δύο της πόδια σε μια έκρηξη νάρκης, ενώ έπαιζε με την παρέα της στο Άντεν, την προσωρινή πρωτεύουσα της Υεμένης. Παρά την τραγωδία αυτή, έδειξε αξιοσημείωτη αντοχή με την ίδρυση του Παραρτήματος της Ένωσης Επιζώντων από Νάρκες στο Άντεν της Υεμένης για να καταπολεμήσει αυτό ακριβώς που της είχε αφαιρέσει την ικανότητα να κινείται. Αυτή τη στιγμή, η Lamis είναι διευθύντρια του οργανισμού.

Ενώ θα ήταν αναμενόμενο μια γυναίκα στην Υεμένη περιορισμένη σε αναπηρικό αμαξίδιο να προκαλούσε κατάθλιψη και να κατέστρεφε τη ζωή της, βλέπουμε το αντίθετο αποτέλεσμα για τη Lamis. Τώρα αφιερώνει το χρόνο της στη στήριξη των επιζώντων από νάρκες, ιδιαίτερα των γυναικών, παρέχοντας εκπαίδευση για επιβίωση, για να ενδυναμώσει τα άτομα οικονομικά και να τα βοηθήσει να ξεκινήσουν τα δικά τους έργα.

Τη Διεθνή Ημέρα Ευαισθητοποίησης και Αρωγής κατά των Ναρκών, είναι σημαντικό να δοθεί προσοχή στην επείγουσα πρόκληση των ναρκών στα εδάφη της Υεμένης. Εκτός από την ένοπλη σύγκρουση που μαστίζει τη χώρα από το 2014 και την κατέστησε ως τη χειρότερη ανθρωπιστική κρίση του αιώνα, υπάρχουν και άλλες πτυχές της σύγκρουσης, που απαιτούν επίσης προσοχή.

Κατά τον Ιανουάριο του ίδιου έτους, σημειώθηκαν 41 περιστατικά ναρκοπεδίων που δεν έχουν εκραγεί σε εννέα νομούς της Υεμένης, με αποτέλεσμα τον τραγικό θάνατο 32 αμάχων, συμπεριλαμβανομένων 14 γυναικών και παιδιών, και τον τραυματισμό 42 άλλων ανθρώπων, συμπεριλαμβανομένων 15 γυναικών και παιδιών. Αυτά τα περιστατικά έχουν προκαλέσει μόνιμη αναπηρία σε πολλούς επιζώντες.

Από το 2014, οι επαναστάτες Χούθι έχουν φυτέψει πάνω από ένα εκατομμύριο νάρκες σε όλη τη χώρα σύμφωνα με το MASAM, ένα Σαουδαραβικό πολυμερές ανθρωπιστικό πρόγραμμα, που έχει ως στόχο την απομάκρυνση των ναρκών στην Υεμένη. Σχεδόν 18 από τις 23 επαρχίες της χώρας απειλούνται από νάρκες. Από τα μέσα του 2018, το πρόγραμμα έχει καθαρίσει με επιτυχία σχεδόν 400 χιλιάδες νάρκες σε όλη την Υεμένη.

Καταστροφικές επιπτώσεις των ναρκών στις γυναίκες και τα κορίτσια της Υεμένης

Η εκτεταμένη τοποθέτηση ναρκών στην Υεμένη έχει δυσανάλογα μεγαλύτερη επίδραση στις γυναίκες και τα κορίτσια από ό,τι στους άνδρες. Αυτό επισημαίνει την επείγουσα ανάγκη να ληφθούν μέτρα για τη διασφάλιση της προστασίας και της ευημερίας των γυναικών της Υεμένης.

Δεδομένου ότι οι άνδρες στην Υεμένη είναι συχνά είτε στην πρώτη γραμμή είτε μακριά αναζητώντας εργασία, οι γυναίκες παραμένουν συχνά με την πρωταρχική ευθύνη της φροντίδας των οικογενειών τους. Αυτό είναι ιδιαίτερα δύσκολο για όσες ζουν σε φτωχές αγροτικές περιοχές με περιορισμένη πρόσβαση στην εκπαίδευση και την υγειονομική περίθαλψη. Αυτές οι γυναίκες διατρέχουν, επίσης, μεγαλύτερο κίνδυνο να συναντήσουν νάρκες και πυρομαχικούς μηχανισμούς, που δεν έχουν εκραγεί.

Οι τακτικές μετακινήσεις τους για να φέρουν νερό, καυσόξυλα και κοπάδια ζώων, καθώς και όταν αναγκάζονται να εγκαταλείψουν ασφαλείς περιοχές για να βγάλουν τα προς το ζην, όπως κατά τη συλλογή ανακυκλώσιμων υλικών, αυξάνουν περαιτέρω τον κίνδυνο να συναντήσουν νάρκες.

Στην κουλτούρα της Υεμένης, οι γυναίκες με ειδικές ανάγκες συχνά θεωρούνται βάρος και συχνά δεν λαμβάνονται υπόψη ως πιθανές σύζυγοι επιδεινώνοντας τις δυσκολίες τους. Επομένως, για αυτές τις γυναίκες, μια αναπηρία μπορεί να οδηγήσει όχι μόνο σε σωματικό τραυματισμό, αλλά και σε δια βίου συναισθηματικό τραύμα.

Πώς οι νάρκες και η κλιματική αλλαγή επιδεινώνουν τις ανθρωπιστικές κρίσεις

Οι νάρκες δεν αποτελούν μόνο απειλή για τους ανθρώπους, αλλά και για τα ζώα και το περιβάλλον, καθώς καθιστούν τις γεωργικές εκτάσεις αχρησιμοποίητες και αποκόπτουν την πρόσβαση σε πόρους σε απομακρυσμένες περιοχές. Τα ναρκοπέδια, συχνά, εμποδίζουν την καταλληλότερη πρόσβαση στα χωράφια, στα γειτονικά χωριά, στην ακτή της θάλασσας ή σε άλλα μέρη της κοινότητας.

Ο κίνδυνος που επιφέρουν οι νάρκες έχει αυξηθεί περαιτέρω, λόγω των πλημμυρών και των σποραδικών ισχυρών βροχοπτώσεων που οφείλονται στην κλιματική αλλαγή στην Υεμένη, καθώς τα νερά από τις ξαφνικές πλημμύρες ξεθάβουν νάρκες και τις μεταφέρουν σε κατοικημένες περιοχές.

Οι ζημιές των ναρκών στο περιβάλλον και τις πηγές νερού και γεωργίας απειλούν να επιταχύνουν τον καταστροφικό κίνδυνο της Υεμένης να ξεμείνει εντελώς από καθαρό νερό. Το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ανέφερε ότι οι Χούθι έχουν χρησιμοποιήσει τις νάρκες για να στερήσουν από τους ανθρώπους τους πόρους νερού και τροφίμων.

Ενώ οι αποναρκοθέτες, άνθρωποι που έχουν την αποστολή να αφαιρούν νάρκες, έχουν πέσει θύματα των ναρκών, οι περισσότεροι από τα θύματα είναι άμαχοι. Σύμφωνα με μια μελέτη του Αμερικανικού Κέντρου Δικαιοσύνης, μεταξύ Ιουνίου 2014 και Φεβρουαρίου 2022, 2.526 πολίτες σκοτώθηκαν από τις νάρκες στην Υεμένη.

Παρόλα αυτά, οι τοπικές οργανώσεις στην Υεμένη υποστηρίζουν ότι ο αριθμός ανθρώπων που αναφέρθηκε είναι πολύ μικρός και ο πραγματικός αριθμός των νεκρών είναι πολύ υψηλότερος. Σύμφωνα με την οργάνωση Καταγραφής Ναρκών της Υεμένης, στο Ταΐζ, τον πιο πυκνοκατοικημένο νομό της Υεμένης, 3.263 πολίτες έχουν σκοτωθεί από το 2015, με το 47% των θυμάτων να είναι γυναίκες και παιδιά.

Μικρές προσπάθειες αλλαγής και προόδου

Η κρίση των ναρκών στην Υεμένη συνεχίζεται παρά τις προσπάθειες διεθνών και τοπικών οργανώσεων, όπως η Υπηρεσία Δράσης κατά των Ναρκών του ΟΗΕ, το Εκτελεστικό Κέντρο Δράσης κατά των Ναρκών της Υεμένης και το Δίκτυο Επιζώντων από Νάρκες. Η πρόοδος έχει καθυστερήσει λόγω της αποτυχίας των Χούθι να προωθήσουν χάρτες για την απομάκρυνση ναρκών.

Σύμφωνα με τον Χανς Γκρούντμπεργκ, απεσταλμένο Γενικό Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών στην Υεμένη, αν και η εκεχειρία οδήγησε σε σημαντική μείωση των θυμάτων από την ένοπλη σύγκρουση, «σήμερα, οι απώλειες αμάχων που σχετίζονται με τη σύγκρουση οφείλονται κυρίως σε νάρκες και σε πυρομαχικά, που δεν έχουν εκραγεί».

Τον Σεπτέμβριο του 2022, 30 ανθρωπιστικές οργανώσεις εξέδωσαν κοινή δήλωση στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών ζητώντας άμεση δράση για την αντιμετώπιση της κρίσης και την κατανομή περισσότερων πόρων για την απομάκρυνση των ναρκών και την αποκατάσταση των θυμάτων.

Το Ίδρυμα Carnegie για τη Διεθνή Ειρήνη γνωστοποίησε σε ένα άρθρο τον Σεπτέμβριο του 2022, ότι η Υεμένη, κράτος-μέλος της Συνθήκης για την Απαγόρευση των Ναρκών, πρέπει να αποτρέψει τις απαγορευμένες δραστηριότητες, που σχετίζονται με τη χρήση ναρκών, και να υποβάλει τους χάρτες των υφιστάμενων ναρκών.

Μια συμφωνία ειρήνης πρέπει να περιλαμβάνει γυναίκες και να υποστηρίζει τις γυναίκες θύματα. Τοπικές πρωτοβουλίες όπως ο Φεμινιστικός Χάρτης Ειρήνης μπορούν να βοηθήσουν στην ένταξη των γυναικών στις ειρηνευτικές διαδικασίες και στον εντοπισμό των ναρκών ως σημαντικό μέτρο οικοδόμησης εμπιστοσύνης για την επίτευξη ειρήνης.

Εκτός από όλα αυτά, θα πρέπει επίσης να επιβληθούν κυρώσεις σε όσους τοποθετούν νάρκες σύμφωνα με τη Συνθήκη της Οτάβα, την οποία έχει υπογράψει και η Υεμένη. Χωρίς αυτές τις διατάξεις, ο λαός της Υεμένης θα συνεχίζει να υφίσταται τις συνέπειες αυτού του πολέμου στις επόμενες δεκαετίες.