Ο πρωθυπουργός της Αιθιοπίας Άμπι Αχμέντ κάθεται με την υπουργό Άμυνας Λέμα Μεγκέρσα, 24 Νοεμβρίου 2017. Φωτογραφία από τον Odaw μέσω Wikimedia Commons CC BY 4.0.

Αυτό το κείμενο είναι το δεύτερο μιας διμερούς δημοσίευσης σχετικά με την διαδικτυακή παραπληροφόρηση, τις διακοπές λειτουργίας και τις αυξανόμενες πολιτικές και εθνοτικές εντάσεις στην Αιθιοπία. Μπορείτε να διαβάσετε το πρώτο μέρος εδώ. 

Στις 18 Ιουνίου του περασμένου έτους, στη δεύτερη κοινοβουλευτική του ομιλία, ο μεταρρυθμιστής πρωθυπουργός της Αιθιοπίας Άμπι Αχμέντ ανακοίνωσε ότι η κυβέρνησή του δεν θα μπλοκάρει πλέον τις διαδικτυακές δημοσιεύσεις. Μέσα σε μια μέρα, ο τότε αρχηγός του επιτελείου του, Φιτσούμ Αρέγκα, ακολούθησε με ένα τουίτ, που αναγνώριζε την απεμπλοκή περισσότερων από 250 ιστοσελίδων και ιστολογίων υπέρ της αντιπολίτευσης, που έχουν έδρα σε μεγάλο βαθμό στη διασπορά.

Εκείνη την εποχή, η κίνηση γιορτάστηκε ως ένα σημαντικό βήμα προς την ελευθερία του Διαδικτύου, σε μια χώρα όπου το κυβερνών καθεστώς, το Λαϊκό Επαναστατικό Μέτωπο της Αιθιοπίας (EPRDF), έλεγχε για χρόνια τη ροή των πληροφοριών.

Καθώς το πολιτικό περιβάλλον χαλάρωσε, κωμικοί, δημοσιογράφοι, bloggers και ακτιβιστές της αντιπολίτευσης εξέφρασαν σκέψεις και επικρίσεις, που είχαν παγιδευτεί εδώ και δεκαετίες. Ο εναγκαλισμός των πολιτικών ελευθεριών από την Αιθιοπία, ωστόσο, έχει ξεφουσκώσει, καθώς επανεμφανίστηκαν πολιτικά ρήγματα μεταξύ των μη κυβερνητικών ελίτ των δύο κύριων εθνοτικών ομάδων της Αιθιοπίας: των Αμχάρα και των Ορόμο. Με τις εθνοτικές και πολιτικές εντάσεις μεταξύ των δύο ομάδων να εκδηλώνονται στο διαδίκτυο με τη μορφή ρητορικής μίσους και παραπληροφόρησης, η κυβέρνηση απάντησε — σε πολλές περιπτώσεις — επιβάλλοντας περιορισμούς στην πρόσβαση σε δίκτυα και πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

Πριν από τις πολιτικές μεταρρυθμίσεις που εισήγαγε ο Πρωθυπουργός Αχμέντ,  σημειώθηκαν διακοπές στη σύνδεση στο διαδίκτυο, στις υπηρεσίες κινητής τηλεφωνίας ή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για λόγους, που κυμαίνονταν από τον περιορισμό των μαζικών διαδηλώσεων διαμαρτυρίας έως την πρόληψη της εξαπάτησης κατά τη διάρκεια εξετάσεων.

Αυτή τη φορά, παρόλο που η πολιτική βρίσκεται στο επίκεντρο των τερματισμών του Διαδικτύου, η δυναμική είναι πιο περίπλοκη από ό,τι ήταν πριν από την έναρξη των πολιτικών μεταρρυθμίσεων.

Φονική κοινοτική βία και διακοπή λειτουργίας

Άποψη πάνω από την οδό Churchill στην Αντίς Αμπέμπα, Αιθιοπία. Φωτογραφία από τον Mattias Kiel Nielsen μέσω της Wikipedia .

Τον Σεπτέμβριο του 2018, μόλις δύο μήνες μετά τη δέσμευση της κυβέρνησης να ανοίξει το διαδίκτυο, ξέσπασε θανατηφόρα κοινοτική βία στο Μπουραγιού, μια πόλη που βρίσκεται στα περίχωρα της πρωτεύουσας της Αιθιοπίας, Αντίς Αμπέμπα, μετά την επιστροφή δύο εξόριστων πολιτικών ομάδων που ανταγωνίζονται μεταξύ τους: Patriotic Ginbot 7 και Απελευθερωτικό Μέτωπο Ορόμο (OLF). Σε απάντηση, η κυβέρνηση κατέφυγε σε μεγάλης κλίμακας, σκόπιμες διακοπές της σύνδεσης στο διαδίκτυο, της υπηρεσίας κινητής τηλεφωνίας και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

Οι Αρχές πιστεύουν ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης — ιδιαίτερα το Facebook — έπαιξαν κεντρικό ρόλο στην πυροδότηση της κοινοτικής έντασης και δεν είναι μόνοι τους. Το γεγονός ότι η κοινοτική ένταση έφτασε σε σημείο βρασμού στο Μπουραγιού, τη στιγμή που τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης εισέβαλαν στην περιοχή, ώθησε πολλούς να υποθέσουν ότι η βία πυροδοτήθηκε από μηνύματα κοινοποιημένα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Ωστόσο, μια πιο προσεκτική ματιά στη βία αποκαλύπτει ότι υπάρχουν και άλλοι βαθιά ριζωμένοι παράγοντες.

Τα τελευταία χρόνια, οι κοινοτικές εντάσεις είναι γεγονός στην Αιθιοπία. Μεταξύ των πολλών εθνοτικών εντάσεων που κυριαρχούν στην πολιτική της Αιθιοπίας, ίσως καμία δεν ήταν τόσο καυστική όσο το ζήτημα της Αντίς Αμπέμπα, της πρωτεύουσας της Αιθιοπίας, γύρω από την οποία οι συγκρούσεις και οι εντάσεις χτίζονται εδώ και χρόνια.

Η Αντίς Αμπέμπα, που βρίσκεται γεωγραφικά στην Ορόμια, είναι κυρίως αμχαρόφωνη και συνεχίζει να επεκτείνεται στην Ορόμια, τη μεγαλύτερη διοικητική περιοχή της Αιθιοπίας.

Σε αντίδραση στην επίμονη επέκταση της Αντίς Αμπέμπα στην Ορόμια μέχρι το 2014, ένα κίνημα διαμαρτυρίας ξεκίνησε το 2015. Μετά από χρόνια αγώνα, αυτές οι διαμαρτυρίες επιβράδυναν την επέκταση της μεγάλης πόλης.

Αλλά ο αρχικός ισχυρισμός του κινήματος διαμαρτυρίας για ανάσχεση της απεριόριστης επέκτασης της Αντίς Αμπέμπα σε βάρος των αγροτών του Ορόμο τελικά εξελίχθηκε σε εθνικιστικές διεκδικήσεις, που ορίστηκαν με όρους εθνοτικής ιδιοκτησίας της πόλης.

Τις ημέρες πριν από την κοινοτική βία στο Μπουραγιού, οι υποστηρικτές των δύο αντίπαλων πολιτικών μπλοκ διέδιδαν μια φιλοσοφία «εμείς εναντίον αυτών» μέσω διαφόρων μέσων επικοινωνίας. Ύψωσαν και κυμάτισαν σημαίες και πανό των αντίθετων ομάδων στους δρόμους της Αντίς Αμπέμπα. Υπήρξαν ακόμη και σωματικές αντιπαραθέσεις και μερικές βίαιες συγκρούσεις στην πρωτεύουσα.

Ενώ πολλοί παράγοντες συνέβαλαν στην κοινοτική βία στο Μπουραγιού, όπως οι εθνικές και γλωσσικές διαφορές και η έλλειψη πίστης στην κυβέρνηση, το Διαδίκτυο επισημάνθηκε ως ο κύριος λόγος.

Αυτή ήταν η δεύτερη φορά (σύμφωνα με τις διαθέσιμες πληροφορίες) που οι υπηρεσίες διαδικτύου ανεστάλησαν, αφού οι Αρχές υποσχέθηκαν ότι η κυβέρνηση δεν θα μπλοκάρει πλέον το Διαδίκτυο ούτε θα περιορίζει την πρόσβαση σε συγκεκριμένες εφαρμογές ή ιστότοπους.

Οι Αρχές έκλεισαν επίσης το Διαδίκτυο για λόγους ασφαλείας ή μέτρα δημόσιας τάξης, όταν ξέσπασε εθνοτική βία στην ανατολική Αιθιοπία τον Αύγουστο του 2018. Οι Αρχές ανέστρεψαν την απόφασή τους μόνο μετά από μια βραχύβια θετική στροφή, μετά τις πολιτικές μεταρρυθμίσεις που ξεκίνησαν τον Απρίλιο του 2018 υπό τον Αχμέντ.

Και αυτές οι διακοπές λειτουργίας ήταν σημάδια για όσα θα ακολουθούσαν.

Πολλαπλές διακοπές λειτουργίας τον Ιούνιο

Έκτοτε, καθώς η κοινοτική ένταση και οι εξάρσεις άρχισαν να πολλαπλασιάζονται, το ίδιο έκαναν και οι διακοπές λειτουργίας του Διαδικτύου και οι περιορισμοί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για λόγους ασφάλειας ή δημόσιας τάξης.

Η 13η Ιουνίου 2019 ήταν η έναρξη μιας ανατρεπτικής σειράς τριών μεγάλων τερματισμών, που περιελάμβαναν ένα προληπτικό κλείσιμο λόγω εθνικών εξετάσεων, που διήρκεσαν τρεις ημέρες, ένα ανεξήγητο μπλακ άουτ στο διαδίκτυο, που διήρκεσε για τουλάχιστον 100 ώρες και έναν τερματισμό λόγω πολιτικής βίας στην Πολιτεία Αμχάρα, τη δεύτερη μεγαλύτερη περιοχή της Αιθιοπίας.

Αυτά τα περιστατικά δεν αντικατοπτρίζουν περιπτώσεις περιορισμού του εύρους ζώνης (μείωση της ποιότητας των σημάτων κινητής τηλεφωνίας ή της ταχύτητας διαδικτύου) και περιορισμούς στην πρόσβαση σε ιστότοπους μέσων κοινωνικής δικτύωσης ή σε συγκεκριμένους ιστότοπους, που διήρκεσαν αρκετές ημέρες ή συνεχίζονται.

Η μεγαλύτερη από όλες τις διακοπές λειτουργίας ήρθε, στις 23 Ιουνίου 2019, στον απόηχο των υψηλού προφίλ πολιτικών δολοφονιών ανώτατων στρατιωτικών αξιωματούχων στην Αντίς Αμπέμπα και του προέδρου της περιοχής Αμχάρα, μαζί με τους δύο κορυφαίους συμβούλους του στο Μπαχίρ Νταρ, πρωτεύουσα της περιοχής Αμχάρα. Το Διαδίκτυο ήταν κατά διαστήματα διαθέσιμο τις ημέρες που ακολούθησαν τις δολοφονίες, αλλά ο τερματισμός του δικτύου άρθηκε μόνο μετά από 10 ημέρες.

Οι μεγάλες πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης, που έχουν σχετικά μεγάλες βάσεις χρηστών, όπως το Facebook και το WhatsApp, παρέμειναν αποκλεισμένες μέχρι τις 15 Αυγούστου 2019, σχεδόν δύο εβδομάδες μετά την τελική υποχώρηση των εντάσεων.

Οι κυβερνητικές Αρχές, συμπεριλαμβανομένου του πρωθυπουργού Άμπι Αχμέντ, ισχυρίζονται πάντα ότι αυτές οι σκόπιμες διακοπές στο διαδίκτυο και οι περιορισμοί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι χρήσιμοι για τον έλεγχο της παραπληροφόρησης και της ρητορικής μίσους. Σε μια πρόσφατη συνέντευξη Τύπου, ο Άμπι Αχμέντ εξέθεσε τις σκέψεις του για τις τρεις μεγάλες διακοπές λειτουργίας του Διαδικτύου. Όταν ρωτήθηκε για πόσο καιρό η Αιθιοπία θα συνεχίσει να διαταράσσει τη σύνδεση στο διαδίκτυο, η εξάλεπτη απάντησή του κάλυψε πολύ έδαφος. Τόνισε την ασφάλεια, την ασφάλεια και τη δημόσια τάξη . Υποστήριξε επίσης ότι άλλες χώρες, όπως η Ινδία, το κάνουν επίσης όπως χρειάζεται.

Κυβερνητικοί αξιωματούχοι υποστηρίζουν ότι τέτοια μέτρα συμβάλλουν στην προστασία της εθνικής ασφάλειας, αλλά αυτοί οι ισχυρισμοί συχνά προέρχονται χωρίς στοιχεία. Αυτές οι διακοπές λειτουργίας αντιπροσωπεύουν παραβίαση του δικαιώματος των Αιθίοπων στην πρόσβαση σε πληροφορίες και την ελευθερία της έκφρασης στο διαδίκτυο.

Οι διακοπές λειτουργίας πραγματοποιήθηκαν χωρίς επίσημες ανακοινώσεις, λόγους ή προβλεπόμενη διάρκεια, ούτε πληροφορίες σχετικά με το ποιος τις παρήγγειλε ή ποια δίκτυα και πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης θα επηρεαστούν. Αυτή η έλλειψη διαφάνειας καθιστά αδύνατο για το κοινό της Αιθιοπίας να αμφισβητήσει τις αποφάσεις τερματισμού λειτουργίας.

Whenever there is internet shutdown in #Ethiopia, #Instagram is the last one to be free. Photographers like myself use it as a professional portfolio and gallery. It is an online office. We present our works for potential clients following our page. Fix it #Ethiopia

— Martha T. (@Marthinolly) August 5, 2019

Κάθε φορά που υπάρχει διακοπή λειτουργίας του Διαδικτύου στην #Αιθιοπία, το #Instagram είναι το τελευταίο που θα είναι δωρεάν. Φωτογράφοι σαν εμένα το χρησιμοποιούν ως επαγγελματικό χαρτοφυλάκιο και γκαλερί. Είναι ένα διαδικτυακό γραφείο. Παρουσιάζουμε τα έργα μας για πιθανούς πελάτες που ακολουθούν τη σελίδα μας. Διορθώστε το #Αιθιοπία