Συναυλία με τον Ουιγούρο μουσικό (αυτός που κρατάει την κιθάρα) Perhat Khadiq από το συγκρότημα Qetiq. Στιγμιότυπο οθόνης από βίντεο στο YouTube.

Σε πολλές κοινωνίες υπό καταπίεση και πολιτιστική άρνηση, η μουσική είναι συχνά ο μόνος χώρος και μορφή αντίστασης. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τα 11 εκατομμύρια Ουιγούρους στη Δυτική Κίνα και τους χιλιάδες, που αναγκάζονται τώρα να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους.

Για να καταλάβω πώς η μουσική έχει γίνει μια βασική πηγή ορατότητας, μίλησα με την Elise Anderson, ειδικό στη γλώσσα και τη μουσική των Ουιγούρων, που έζησε χρόνια στην Σιντσιάνγκ και τώρα εργάζεται ως Ανώτερη Υπεύθυνη Προγράμματος με το Πρόγραμμα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Οιγούρων.

Αυτή η συνέντευξη έχει τροποποιηθεί για συντομία.

Filip Noubel (FN): Η μουσική και ο χορός έχουν γίνει πολιτιστικό πεδίο μάχης μεταξύ των Ουιγούρων και του κράτους. Θα μπορούσατε να εξηγήσετε γιατί; 

Elise Anderson (EA): Τις τελευταίες δεκαετίες, η μουσική των Ουιγούρων ήταν ένα μέσο πολιτικής αντίστασης, όσο ήταν επίσης μια μορφή ψυχαγωγίας και καλλιτεχνικής έκφρασης, ένα πηγάδι πνευματικής τροφής και ένα αντικείμενο κρατικής θεσμοθέτησης. Σε κάποιο βαθμό, το κινεζικό κράτος ήταν κεντρικό στη διαμόρφωση της μουσικής των Ουιγούρων: τις τελευταίες επτά δεκαετίες, οι Ουιγούροι καλλιτέχνες και παραγωγοί έπρεπε να εργαστούν εντός των αυστηρών ορίων αυτού που επιτρέπουν οι λογοκριτές.

Ωστόσο, οι Ουιγούροι μουσικοί έχουν χρησιμοποιήσει εδώ και καιρό τη μεταφορά και τον συμβολισμό για να μεταδώσουν πολιτικά μηνύματα μέσω της μουσικής τους. Ενώ αυτά τα μηνύματα ήταν πιο ξεκάθαρα στη δεκαετία του '90, όταν ο Kuresh Kusen τραγούδησε το “Don't sell your land” στους Ουιγούρους αγρότες, οι ολοένα και πιο σκληρές κρατικές αντιδράσεις στην πολιτική διαφωνία από τα τέλη της δεκαετίας του '90 σήμαιναν ότι οι Ουιγούροι καλλιτέχνες έπρεπε να είναι περισσότερο δημιουργικοί. Ακόμη και μόλις το 2015 και το 2016, αυτά τα μηνύματα εμφανίστηκαν στη σκηνή και σε ηχογραφήσεις, όπου οι Ουιγούροι ερμηνευτές τραγούδησαν την “πατρίδα” και τον “λαό μου”. Αυτά τα κωδικοποιημένα μηνύματα φαίνεται να έχουν εξαφανιστεί από το 2016.

Το κινεζικό κράτος έχει εδώ και καιρό προβάλει στερεοτυπικά λαούς που δεν είναι Χαν, όπως οι Ουιγούροι, ως “μουσικούς”. Το θετικό των στερεοτύπων είναι ότι επέτρεψε στους μουσικούς χώρους να ανθίσουν ως φόρουμ έκφρασης, καθιστώντας τις εκδηλώσεις παραστάσεων έναν σπάνιο χώρο, που μοιάζει με την κοινωνία των πολιτών για τους Ουιγούρους. Ένα αρνητικό αποτέλεσμα αυτού του στερεότυπου είναι ότι συχνά έχει χρησιμεύσει για να μειώσει τη μουσική των Ουιγούρων σε επίπεδες, πρόχειρες εκδοχές του εαυτού της και να διαγράψει τους Ουιγούρους από τη δική τους μουσική δημιουργία σε κάποιο βαθμό. Το βλέπουμε πρόσφατα σε βίντεο από κρατικούς λογαριασμούς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, που μοιράζονται βίντεο τραγουδιών και χορών Ουιγούρων – σαν να είναι το τραγούδι και ο χορός εγγενώς ουιγούρικοι ή κατά κάποιο τρόπο διαψεύδουν το γεγονός της καταπίεσης της Κίνας. Πολλοί Ουιγούροι της διασποράς βρίσκουν αυτές τις απεικονίσεις βαθιά προβληματικές και προσβλητικές.

FN: Η εστίασή σας είναι στην ποπ μουσική των Ουιγούρων. Θα μπορούσατε να εξηγήσετε την προέλευσή της και τον τρόπο εκτέλεσης και κυκλοφορίας της;

EA Από την αρχή, η ακαδημαϊκή μου έρευνα και η ερμηνεία επικεντρώθηκαν σε αυτό που θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε ως “παραδοσιακή” ή “κλασική” μουσική, το είδος που είναι γνωστό ως “on ikki muqam” [ Τα δώδεκα μακάμ]. Ωστόσο, από τις πρώτες συναντήσεις μου με τη μουσική των Ουιγούρων, ένιωσα έλξη και από λαϊκά ιδιώματα. Η Ουιγούρια ποπ έχει ποικίλες επιρροές, μερικές από τις οποίες τη συνδέουν με το ευρύτερο σύνολο της ουιγουρικής μουσικής. Για παράδειγμα, το λαϊκό ρεπερτόριο, το οποίο μπορεί να υπερηφανεύεται για χιλιάδες τραγούδια με συχνά παιχνιδιάρικους στίχους και στίχους με ρίμα, παραμένει πηγή περιεχομένου για την ποπ μουσική, που ακούγεται και αγαπιέται σε γιορτές γάμου και νυχτερινά κέντρα. Οι τεχνικές πτυχές και τα μελωδικά χαρακτηριστικά του μακάμ είναι παρόμοια επιρροή στις μελωδικές γραμμές ορισμένων ποπ και υπάρχει πολλή διασταύρωση μεταξύ μουσικών, που ερμηνεύουν σε διάφορα είδη και στυλ.

Αλλά οι “διεθνείς” ποπ μουσικές αποτελούν εδώ και καιρό πηγές έμπνευσης για την ουιγούρικη ποπ, με επιρροές από το Ουζμπεκιστάν, την Τουρκία και άλλες χώρες στα δυτικά της περιοχής των Ουιγούρων. Άλλες πηγές επιρροής είναι ίσως λιγότερο διαισθητικές: φλαμένκο, ρέγκε, μπαλάντες, κορεάτικη ποπ, τζαζ, ραπ. Αυτοί οι δανεισμοί και οι συγχωνεύσεις ξεκίνησαν σοβαρά με την άφιξη των τεχνολογιών κασετών στην περιοχή τη δεκαετία του '90 και στη συνέχεια επιταχύνθηκαν τις δεκαετίες του '00 και του '10, ιδιαίτερα καθώς το Διαδίκτυο βοήθησε τον ήχο και το βίντεο να διαχυθούν σε όλο τον κόσμο με ταχύτητα και ευκολία. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η ουιγούρικη ποπ είναι, τουλάχιστον για κάποιους από τους ασκούμενούς της, μια κοσμοπολίτικη συνήθεια.

Ακολουθεί ένα παράδειγμα ενός Ουιγούρου ροκ τραγουδιστή, του Perhat Khaliq, ο οποίος τραγουδά με το συγκρότημα Qetiq στα ουιγούρικα, αλλά και στα καζακικά, και αναμειγνύει διαφορετικά στυλ στη μουσική:

FN: Μερικοί από τους Ουιγούρους τραγουδιστές και μουσικούς έχουν λατρευτική ιδιότητα. Ενώ ορισμένοι επιτρέπεται να παίζουν και να πουλούν τη μουσική τους επίσημα, άλλοι βρίσκονται στην εξορία, έχουν αυτολογοκριθεί ή έχουν τεθεί υπό κράτηση. Θα μπορούσατε να μας δώσετε μερικά παραδείγματα και τι αντιπροσωπεύουν στα μάτια του κοινού των Ουιγούρων;

EA Αναμφίβολα, ο Abdulla Abdurehim έχει το υψηλότερο βαθμό λατρείας μεταξύ όλων των ερμηνευτών της ουιγούρικης ποπ. Ο Abdulla, ο οποίος είναι δεξιοτέχνης του πουράκ, του μελωδικού διακοσμητικού στοιχείου της μουσικής αισθητικής των Ουιγούρων, παίζει από τη δεκαετία του '90. Αν και δεν φαίνεται να έχει κάνει πολλές εμφανίσεις τα τελευταία χρόνια, κυκλοφόρησε κάποια νέα μουσική και πρόσφατα μάλιστα μετέδωσε ζωντανά μια ολόκληρη συναυλία μέσω του Douyin, της εγχώριας κινεζικής έκδοσης του TikTok.

Ο Abdurehim Heyit, τραγουδιστής-τραγουδοποιός και ερμηνευτής του ντουτάρου (δίχορδου λαούτου με μακρύ λαιμό), δεν είναι τόσο αγαπητός, αλλά ίσως έχει ακόμη μεγαλύτερη εκτίμηση. Ο Abdurehim συνελήφθη από τις Αρχές στις αρχές του 2017. Τον Φεβρουάριο του 2019, μετά τη φήμη που διαδόθηκε από την Τουρκία ότι πέθανε υπό κράτηση, οι κινεζικές Αρχές απάντησαν στη διεθνή κατακραυγή κυκλοφορώντας ένα βίντεο, που αποδείκνυε ότι ζούσε.

Η Sanubar Tursun, επίσης πολύ γνωστή τραγουδίστρια-τραγουδοποιός και κορυφαία ντουταρίστα, εξαφανίστηκε επίσης υπό κράτηση. Σώπασε το 2018, όταν επρόκειτο να πραγματοποιήσει μια σειρά από συναυλίες στην Ευρώπη. Ωστόσο, οι Αρχές στην Κίνα ούτε επιβεβαίωσαν ούτε διέψευσαν την κράτησή της, παρά τις διεθνείς πιέσεις. Η Sanubar, η οποία σπούδασε στο Ωδείο της Σανγκάης και συνεργάστηκε ευρέως με Κινέζους και διεθνείς καλλιτέχνες, επανεμφανίστηκε σε δημόσιες παραστάσεις στο Ουρούμτσι στα τέλη του 2019. Αμέτρητοι άλλοι αγαπημένοι μουσικοί, συμπεριλαμβανομένων, ενδεικτικά, των Parida Mamut, Rashida Dawut και Ablajan Awut Ayup, έχουν εξαφανιστεί εδώ κι εκεί.

Η αυτολογοκρισία ήταν συγκλονιστική. Έχω δει παραδείγματα Ουιγούρων μουσικών, που “δείχνουν πίστη” βάζοντας πολιτικούς στίχους στην κινεζική γλώσσα σε μελωδίες τύπου Ουιγούρων, τραγουδώντας ολόκληρα τραγούδια προς εξύμνηση του Σι Τζινπίνγκ και γράφοντας δοκίμια υπέρ του κόμματος. Οι ζωντανές συναυλίες, που είχαν ήδη μειωθεί δραστικά σε συχνότητα μετά το 2014, εμφανίζονται σχεδόν ανύπαρκτες.

Φυσικά, οι Ουιγούροι μουσικοί της διασποράς έχουν εδώ και καιρό εμφανίσεις εκτός Κίνας. Εξέχοντα παραδείγματα περιλαμβάνουν τον Kuresh Kusen, ο οποίος έζησε στη Σουηδία, και τον Sultan Memet, έναν Ουιγούρο που μεγάλωσε στο Ουζμπεκιστάν και μετακόμισε στις Ηνωμένες Πολιτείες. Τα τελευταία χρόνια, μουσικοί έχουν σχηματίσει μουσικά σύνολα στην Αυστραλία και την Ευρώπη, και οι νέοι των Ουιγούρων παίζουν ραπ και άλλα στυλ μουσικής σε όλο τον κόσμο. Οι ερμηνευτές δραστηριοποιούνται επίσης στην Κεντρική Ασία, όπου υπήρχαν από καιρό μεγάλες κοινότητες Ουιγούρων: οι Saniyam Ismail (Καζακστάν) και Nazugum Ayupova (Ουζμπεκιστάν) μου έρχονται αμέσως στο μυαλό.

FN: Καθώς η κουλτούρα και η γλώσσα των Ουιγούρων υφίστανται συστηματική επίθεση από το κινεζικό κράτος, ποιο ρόλο μπορεί να παίξει η ποπ μουσική των Ουιγούρων σήμερα;

EA:Η ουιγούρικη ποπ μπορεί να παίξει πολλούς ρόλους, καθώς η κουλτούρα συνεχίζει να δέχεται επίθεση: ως όχημα έκφρασης και παραγωγής στην ουιγούρικη γλώσσα. Ενώ ο χώρος για τη γλώσσα των Ουιγούρων στην επίσημη εκπαίδευση έχει μειωθεί τόσο δραστικά, που παραμένει μόνο ως συμβολική χειρονομία, οι μουσικοί φαίνεται ότι συνέχισαν να παράγουν μουσική στα ουιγούρικα. Το περιβάλλον, όπου φτιάχνουν αυτή τη μουσική, έχει αλλάξει και οι προαναφερθείσες συνθήκες λογοκρισίας, που αναφέρω παραπάνω, δημιουργούν δυσκολίες, ωστόσο η γλώσσα παραμένει ζωντανή.

Η ποπ μπορεί επίσης να συνεχίσει να παίζει ρόλους ως πηγή ψυχαγωγίας και πλούσιας εσωτερικής ζωής. Αυτά είναι βαθιά σημαντικά για τα εκατομμύρια των Ουιγούρων, που βιώνουν αφάνταστο τραύμα. Και αυτό το σημείο ισχύει τόσο για τους Ουιγούρους της διασποράς όσο και για τους Ουιγούρους της πατρίδας.

Ένας άλλος ρόλος που μπορεί να παίξει η ποπ μουσική είναι να εξανθρωπίζει και να ενισχύει τις ελπίδες, τις φιλοδοξίες και τις ζωές των Ουιγούρων. Όλο και περισσότερο, είμαι πεπεισμένη ότι παγιδευόμαστε τόσο πολύ στη διαμάχη για τον ακριβή αριθμό των κρατουμένων, που ξεχνάμε τις ανθρώπινες ζωές, που καταστρέφονται σε αυτήν την κρίση. Η ποπ μουσική μπορεί να μας δώσει τρόπους να κατανοήσουμε αυτές τις ζωές, να δούμε ποιοι είναι οι Ουιγούροι και πώς φιλοδοξούν να γίνουν μέρος του κόσμου. Ομοίως, η ποπ μπορεί επίσης να μας βοηθήσει να καταλάβουμε ότι οι Ουιγούροι είναι πολύ περισσότερα από τους χαρούμενους τραγουδιστές και χορευτικούς ανθρώπους των κινεζικών στερεοτύπων. Το να είσαι Ουιγούρος μπορεί να σημαίνει πολλά διαφορετικά πράγματα και οι διαφορετικές επιρροές και το περιεχόμενο της ουιγούρικης ποπ δίνουν φωνή σε μερικές από αυτές τις διαφορές.

Διαβάστε περισσότερες δημοσιεύσεις σχετικά με τις διώξεις των μειονοτήτων στην περιοχή Σιντσιάνγκ της Κίνας