Καθώς η πρωτεύουσα της Αιθιοπίας Αντίς Αμπέμπα αναπτύσσεται, το ίδιο συμβαίνει και με τα κατασκευαστικά έργα και τα έργα υποδομής. Πηγή εικόνας: Simon Davis/DFID άδεια υπό CC BY 2.0

Το επίσημο κινεζικό αφήγημα για τις σινοαιθιοπικές σχέσεις παρουσιάζει την Κίνα ως έναν ενθαρρυντικό συνεργάτη βοηθώντας την Αιθιοπία να επιτύχει πολύπλευρους αναπτυξιακούς στόχους. Η ομάδα κοινωνικής δικτύωσης της κινεζικής πρεσβείας στην Αιθιοπία προωθεί τακτικά μηνύματα σχετικά με την παροχή εμβολίων από την κυβέρνηση της Κίνας στην Αιθιοπία, την έναρξη νέων σινοαιθιοπιακών έργων υποδομής και προγράμματα ανάπτηξης ικανοτήτων υπό την ηγεσία της Κίνας. Ωστόσο, δεν συμμερίζονται όλοι στην Αιθιοπία αυτόν τον έπαινο και η κοινή γνώμη μπορεί να είναι πολύ πιο επικριτική απέναντι στην παρουσία της Κίνας στην Αιθιοπία, συμπεριλαμβανομένης της πρωτοβουλίας «Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος» του Πεκίνου (BRI). 

Οι δημοφιλείς αφηγήσεις για τη συνεργασία της Κίνας με την Αιθιοπία, ωστόσο, περιπλέκουν και αμφισβητούν τις επίσημες. Αν και τα αιθιοπικά ΜΜΕ απολαμβάνουν σχετική ανεξαρτησία από το κράτος, η κριτική κάλυψη της Κίνας παραμένει σπάνια στα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης και ο πιο δυναμικός χώρος για συζητήσεις σχετικά με την Κίνα παραμένει το διαδίκτυο.

Μια πιο διαφοροποιημένη κοινή γνώμη: Η Κίνα ως αντίδοτο στην επιρροή των ΗΠΑ

Ενώ ορισμένα διαδικτυακά σχόλια εξυμνούν τη βοήθεια και τη συμβολή της Κίνας στην Αιθιοπία, άλλες συζητήσεις σχετικά με τα κινεζικά σχέδια τείνουν να τονίζουν τα εκμεταλλευτικά χαρακτηριστικά τους: οι κινεζικές επιχειρήσεις χαρακτηρίζονται ως επιχειρήσεις, που κάνουν διακρίσεις όσον αφορά την πρόσληψη αιθιοπικής εργασίας, που εκμεταλλεύονται τους φυσικούς πόρους της Αιθιοπίας και δεσμεύουν την Αιθιοπία σε μακροχρόνια οικονομική εξάρτηση. Δεν κατηγορούνται αποκλειστικά οι κινεζικοί φορείς για αυτή την αθέμιτη συνεργασία. Ορισμένα σχόλια εμπλέκουν επίσης Αιθίοπες πολιτικούς. 

Οι θετικές απεικονίσεις της Κίνας στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης της Αιθιοπίας είτε πλαισιώνουν την Κίνα ως βέλτιστη επιλογή εταίρου, σε αντίθεση με τις Ηνωμένες Πολιτείες, είτε επαινούν συγκεκριμένα έργα, που έχει υλοποιήσει η Κίνα στην Αιθιοπία. 

Όσον αφορά την πρώτη, μια ανάρτηση στο Facebook αντιδρά στην κριτική των ΗΠΑ προς την κυβέρνηση του Άμπιι όσον αφορά τον χειρισμό των συγκρούσεων στο Τιγκράι και υποστηρίζει ότι η Αιθιοπία θα πρέπει τώρα να αποσυνδεθεί από τις Ηνωμένες Πολιτείες και να συνεργαστεί κυρίως με την Κίνα, που βοήθησε στη διάσωση της οικονομίας της Αιθιοπίας και στη μετατόπιση της κυρίαρχης νοοτροπίας από την εξάρτηση από τις δυτικές δωρεές. «Δεν χρειαζόμαστε το σιτάρι και τα δολάρια της Αμερικής», αναφέρει. 

Μια άλλη ανάρτηση στο Facebook επαινεί την εισαγωγή της τεχνολογίας ηλιακής ενέργειας από την Κίνα στην Αιθιοπία. Μιλάει για την πρόκληση να ζει κανείς με ελλείψεις ρεύματος και ρωτάει:

Ποια θα ήταν η μοίρα μας, αν η Κίνα δεν μας εισήγαγε την ηλιακή ενέργεια;

Η Αιθιοπία πάσχει από σοβαρές περικοπές στην ηλεκτρική ενέργεια, με μόνο το 30% της χώρας να έχει πρόσβαση σε ηλεκτρικό ρεύμα, σύμφωνα με ορισμένες αναφορές. Οι κινεζικές εταιρείες έχουν πρόσφατα εμπλακεί πιο ενεργά στον τομέα της ηλιακής ενέργειας στην Αιθιοπία. Το 2020 τέσσερις σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής εκτός δικτύου με φωτοβολταϊκά καλώδια ολοκληρώθηκαν από μια κινεζική εταιρεία. 

Κριτικές φωνές στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης 

Ταυτόχρονα, τα παράπονα για τα κινεζικά έργα κυριαρχούν στις αφηγήσεις των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Μία από τις ανησυχίες που εκφράζονται είναι ότι οι κινεζικές εταιρείες φέρνουν τα δικά τους εργατικά χέρια, ακόμη και τα δικά τους υλικά. Η απεικόνιση της εισροής Κινέζων εργατών συνδέεται με την αντίληψη της Κίνας και των κινεζικών εταιρειών ως ιδιοτελών. Ένα κύριο άρθρο στη μεγάλη αιθιοπική εφημερίδα «Ethiopian Reporter» σημειώνει ότι η εισροή κινεζικού εργατικού δυναμικού δεν βοηθά στην κατάσταση της ανεργίας στην Αιθιοπία και ότι, ακόμη και αν οι Αιθίοπες εργαζόμενοι βρίσκουν δουλειά σε κινεζικές εταιρείες, τείνουν να αμείβονται χαμηλά, ενώ οι Αιθίοπες δεν αντιμετωπίζονται καλά από τους Κινέζους διευθυντές τους.

Μια άλλη ανάρτηση, που αφορά ειδικά την κατασκευή του βιομηχανικού πάρκου Adama, σημειώνει ότι μια έκθεση της Επιτροπής Επενδύσεων της Αιθιοπίας διαπίστωσε ότι Κινέζοι εργάτες απασχολούνται παράνομα σε κατασκευαστικές εργασίες (σύμφωνα με τον νόμο δεν επιτρέπεται να εργάζονται σε τομείς, όπου οι Αιθίοπες δεν μπορούν να βρουν εργασία). Ορισμένα διαδικτυακά σχόλια φτάνουν στο σημείο να υποκινούν βία κατά των Κινέζων εργατών. 

Η εξόρυξη των φυσικών πόρων της Αιθιοπίας από την Κίνα είναι μια άλλη πηγή ανησυχίας. Η παρούσα ανάρτηση αφορά τις φερόμενες παράνομες εξαγωγές πέτρας οπάλ στην Κίνα (καθώς και στην Ινδία). Ο σχολιαστής, ωστόσο, κατηγορεί πρωτίστως το TPLF (Λαϊκό Απελευθερωτικό Μέτωπο Τιγκράι) ότι χρησιμοποιεί την κινεζική βιομηχανική ζώνη στο Ντούκεν ως κάλυψη για παράνομες εξαγωγές και ότι υποαμείβει την τοπική εργατική δύναμη που εμπλέκεται στην εξόρυξη οπάλων. Σε αυτή τη θέση, οι αξιωματούχοι του Τιγκράι παρουσιάζονται ως συνεργαζόμενοι με τις κινεζικές εταιρείες σε βάρος του αιθιοπικού λαού. 

Τέλος, η οφειλή προς την Κίνα αποτελεί θέμα σοβαρής ανησυχίας. Η Κίνα παρουσιάζεται να επωφελείται δυσανάλογα από τα έργα υποδομής στην Αιθιοπία και σε ολόκληρη την Πρωτοβουλία Μία Ζώνη Ένας Δρόμος και η Αιθιοπία επιβαρύνεται με ανυπέρβλητα χρέη. Μια δημοφιλής έκθεση από το Wiki-Leaks της Αιθιοπίας αναφέρει:

Οι υποδομές που θα κατασκευαστούν στο πλαίσιο της Πρωτοβουλίας Μία Ζώνη Ένας Δρόμος θα ενισχύσουν το εξωτερικό εμπόριο της Κίνας και όχι τη διευκόλυνση των οικονομικών δραστηριοτήτων της χώρας. Ως αποτέλεσμα, τα επιτόκια των χωρών αυξάνονται και θα επιβαρύνονται με δάνεια.

Ορισμένες συζητήσεις αναλύουν επίσης κριτικά τις υποσχέσεις της Κίνας για διαγραφή των δανείων. Αυτή η ανάρτηση αναλύει την υποσχόμενη διαγραφή χρέους μετά την επίσκεψη του Άμπιι Αχμέτ στο Πεκίνο το 2018 και υποστηρίζει ότι η Κίνα διέγραψε μόνο τους τόκους για μερικά αναπτυξιακά έργα, με το συνολικό ποσό να ανέρχεται σε 25 εκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ, πενιχρός αριθμός στο πλαίσιο του χρέους της Αιθιοπίας προς την Κίνα ύψους σχεδόν 14 δισεκατομμυρίων δολαρίων ΗΠΑ.

Όπως και με τη συζήτηση για την εξόρυξη φυσικών πόρων, οι επικρίσεις για το χρέος προς την Κίνα εμπλέκουν και Αιθίοπες αξιωματούχους. Στην ανάρτηση που παρουσιάστηκε παραπάνω, ο συγγραφέας καταλήγει προτρέποντας την αιθιοπική κυβέρνηση να σταματήσει να διαδίδει παραπληροφόρηση σχετικά με τη διαγραφή των δανείων υπονοώντας ότι είναι συνένοχη στην παραποίηση των προθέσεων της κινεζικής κυβέρνησης.

Οι αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης καταδικάζουν επίσης την υποτιθέμενη διαφθορά για την ανάθεση έργων σε κινεζικές εταιρείες εξ αρχής. Μια συζήτηση σχετικά με μια προσφορά για την κατασκευή δρόμου στο Μπαχίρ Νταρ, στην περιοχή Αμάρα της Βόρειας Αιθιοπίας, υποδηλώνει ότι το έργο δόθηκε σε κινεζική εταιρεία χωρίς προσφορά. Η προτεινόμενη εξήγηση πίσω από αυτή την ευνοϊκή μεταχείριση της κινεζικής εταιρείας είναι ότι οι αξιωματούχοι της πόλης πιθανότατα λαμβάνουν προμήθεια και ότι οι κινεζικές κατασκευαστικές εταιρείες μπορούν να χρηματοδοτήσουν τα έργα τους μέσω κινεζικών δανείων. Ορισμένοι σχολιαστές αναφέρουν ότι οι αξιωματούχοι του TPLF είναι ιδιαίτερα διεφθαρμένοι όταν πρόκειται για αθέμιτες συμφωνίες με κινεζικές εταιρείες. 

Άλλες διαδικτυακές συζητήσεις σχετικά με το χρέος προς την Κίνα θίγουν την απειλή που συνιστά η Κίνα για την αιθιοπική κυριαρχία. Μια πρόσφατη ανάρτηση στον ιστότοπο Wazema Radio, μια διαδικτυακή πλατφόρμα μέσων ενημέρωσης που εγκαινίασαν δύο Αιθίοπες δημοσιογράφοι με έδρα τις Ηνωμένες Πολιτείες επικαλείται άμεσα το ενδεχόμενο εισβολής. Εδώ η κατασκευή της κινεζικής στρατιωτικής βάσης στο Τζιμπουτί χρησιμοποιείται ως απόδειξη των πιθανών στρατιωτικών στόχων της Κίνας για ολόκληρη την Αφρική, όχι μόνο για τη γειτονική Αιθιοπία.

Ορισμένες αναρτήσεις συνδέουν επίσης σκωπτικά τη μεγάλης κλίμακας παρουσία της κινεζικής κοινότητας στην Αιθιοπία με πολιτική επιρροή. «Θα ζητούσαν θέσεις στο αιθιοπικό κοινοβούλιο», υπονοεί μία από αυτές τις αναρτήσεις. Άλλοι φοβούνται ότι ορισμένα έργα υποδομής που κατασκευάστηκαν από την Κίνα, αν δεν αποπληρωθούν, θα αναληφθούν τελικά από τους Κινέζους. Μια ανάρτηση, για παράδειγμα, σημειώνει ότι το Διεθνές Αεροδρόμιο της Ζάμπια έχει ήδη καταληφθεί από την Κίνα λόγω μη αποπληρωμής του δανείου και ότι ο αιθιοπικός σιδηρόδρομος είναι πιθανό να αντιμετωπίσει παρόμοια μοίρα. 

Τα περισσότερα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν αντικατοπτρίζουν την οικονομική πραγματικότητα

Αυτές οι δημοφιλείς απεικονίσεις της Κίνας ως εσκεμμένα δημιουργούσας εξαρτήσεις και ακόμη και ως σχεδιάζουσας μια πιθανή εξαγορά της Αιθιοπίας δεν υποστηρίζονται από την υπάρχουσα έρευνα. Μια πρόσφατη μελέτη από μελετητές της Σχολής Ανατολικών και Ασιατικών Σπουδών του Λονδίνου, η οποία βασίζεται σε τετραετή επιτόπια έρευνα στην Αιθιοπία και την Αγκόλα, για παράδειγμα, διαπιστώνει ότι οι κινεζικές εταιρείες στην πραγματικότητα απασχολούν ευρέως τοπικό εργατικό δυναμικό. Στην περίπτωση της Αιθιοπίας, το 90% των εργαζομένων στις εταιρείες που συμμετείχαν στην έρευνα ήταν ντόπιοι. Επιπλέον, η μελέτη διαπιστώνει ότι πολλές κινεζικές εταιρείες, ιδίως στον τομέα της παραγωγής, πραγματοποίησαν εκτεταμένη εκπαίδευση δεξιοτήτων στην Αιθιοπία. 

Όσον αφορά το κινεζικό χρέος, οι Κινέζοι δανειστές προσέφεραν ταχύτερη και ουσιαστικότερη ελάφρυνση χρέους στις αφρικανικές χώρες από ό,τι οι δυτικοί δανειστές, ιδίως κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Ακόμη και πριν από την πανδημία (μεταξύ 2010 και 2019) έχουν καταγραφεί 16 περιπτώσεις αναδιάρθρωσης κινεζικού χρέους αξίας 7,8 δισεκατομμυρίων δολαρίων ΗΠΑ για 10 αφρικανικές χώρες. Στην Αιθιοπία, πέρα από την ανάληψη σημαντικών υποδομών, όπως ο σιδηρόδρομος του Τζιμπουτί, η κινεζική κυβέρνηση έχει επίσης αναδιαρθρώσει μέρος του χρέους. Η αποπληρωμή για τον σιδηρόδρομο του Τζιμπουτί, για παράδειγμα, παρατάθηκε κατά 20 χρόνια το 2018. Μια άλλη ανάρτηση υπονοεί ότι το σύστημα ελαφρών σιδηροδρόμων της Αντίς Αμπέμπα (ένα υπέργειο μετρό που κατασκευάστηκε από την Κίνα) είναι ένας άλλος στόχος μελλοντικής εξαγοράς. 

Τα επιστημονικά πορίσματα των προσπαθειών εντοπισμού των κινεζικών εταιρειών και οι σχετικά ευέλικτες ρυθμίσεις χρέους των κινεζικών δανειστών, ωστόσο, μέχρι στιγμής, δεν φαίνεται να διαχέονται στις λαϊκές αντιλήψεις για την Κίνα επί τόπου. Η Κίνα και τα κεφάλαιά της εξακολουθούν να θεωρούνται ότι οδηγούνται κυρίως προς όφελος της Κίνας, αφήνοντας στους Αιθίοπες νέες υποδομές, αλλά λίγες νέες θέσεις εργασίας και επικίνδυνα τρωτά σημεία μακροπρόθεσμων οικονομικών υποχρεώσεων, που η κυβέρνηση ενδέχεται να μην είναι σε θέση να εκπληρώσει.

Αυτό το κείμενο είναι μέρος έρευνας του Παρατηρητηρίου Μέσων των Πολιτών σχετικά με τις ανταγωνιστικές αφηγήσεις για την Πρωτοβουλία Mια Ζώνη Ένας Δρόμος της Κίνας και εξερευνά πώς οι κοινωνίες και οι κοινότητες έχουν διαφορετικές αντιλήψεις πιθανών προνομίων και ζημιών της ανάπτυξης υπό την ηγεσία της Κίνας. Για να μάθετε περισσότερα για αυτό το εγχείρημα και τις μεθόδους του, πατήστε εδώ.