Εικόνα από την Arzu Geybullayeva

Η Aisha, μια 32χρονη με αναπηρία από το Αζερμπαϊτζάν, περνά τις μέρες της αδρανής, παρακολουθώντας βίντεο TikTok στο tablet της, σε αντίθεση με τους συνομηλίκους της, που πηγαίνουν στη δουλειά. Ζει με τη μητέρα της σε ένα διαμέρισμα στούντιο σε μια μειονεκτική περιοχή της πρωτεύουσας, Μπακού. Οι οικονομικές δυσκολίες και οι περιορισμένες ευκαιρίες ελλοχεύουν, καθώς η μητέρα της Aisha γερνάει και γίνεται ανίκανη να εργαστεί, αφήνοντάς την σε ακραία φτώχεια.

Η Aisha είναι μόνο ένα από τα περισσότερο από 560.000 άτομα με αναπηρία στο Αζερμπαϊτζάν, που αντιμετωπίζουν πολυάριθμες προκλήσεις σχετικά με την προσβασιμότητα, την ένταξη και την αναπηρία. Η έλλειψη μακροπρόθεσμων επιλογών υποστήριξης και διαθέσιμων ευκαιριών εμποδίζει την προσωπική και επαγγελματική τους ανάπτυξη, επηρεάζοντας σημαντικά τη ζωή των γυναικών όπως η Aisha.

Η πραγματικότητα της Aisha

Μια έρευνα τον Ιανουαρίου 2023, που επικεντρώθηκε στις συνθήκες διαβίωσης των ατόμων με αναπηρίες στο Αζερμπαϊτζάν, που διεξήχθη από την KEKA, έναν τοπικό οργανισμό βιώσιμης ανάπτυξης με επικεφαλής τον συγγραφέα, βρήκε ότι το εντυπωσιακό 80% των ερωτηθέντων ήταν άνεργοι τη στιγμή της έρευνας και αναζητούσαν ενεργά εργασία από τον Ιανουάριο του 2023. Ένα στα 10 άτομα με αναπηρία δεν είχε καν προσπαθήσει ποτέ να κάνει αίτηση για δουλειά.

Η έρευνα, που διεξήχθη μεταξύ 100 ερωτηθέντων με διάφορους τύπους και σοβαρότητα αναπηριών, αξιολόγησε επίσης την ακαδημαϊκή και επαγγελματική εκπαίδευση των ερωτηθέντων και τη συσχέτισή της με το εισόδημα. Ενώ το 67% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι είχε ολοκληρώσει το γυμνάσιο, μόνο το 20% είπε ότι αυτοί ήταν σε θέση να αποφοιτήσουν με πτυχίο.

Ένα συντριπτικό 90% των ερωτηθέντων ανέφερε ότι λάμβανε κοινωνικές πληρωμές από τον κρατικό προϋπολογισμό, που ανέρχεται κατά μέσο όρο σε 298 μανάτ (175 δολάρια) ανά άτομο ανά μήνα. Οι πρόσθετες πηγές εισοδήματος περιελάμβαναν επιδόματα από μέλη της οικογένειας και δωρεές από συμπονετικούς αγνώστους, έναν κοινό τρόπο υποστήριξης των ατόμων με αναπηρία στο Αζερμπαϊτζάν.

Εκτός από τα νομικά κενά, η έλλειψη προσβάσιμων υποδομών και η περιορισμένη εκπαίδευση χωρίς αποκλεισμούς δημιουργούν σημαντικά εμπόδια για τα άτομα με αναπηρία. Ως αποτέλεσμα, τα άτομα με αναπηρία περιορίζονται στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση και ως εκ τούτου δεν διαθέτουν τις πρακτικές γνώσεις και δεξιότητες, που απαιτούνται για προχωρημένη απασχόληση.

Η περίπτωση της Aisha αποτελεί παράδειγμα αυτού του ζητήματος. Η αναπηρία της δεν εμποδίζει τις μαθησιακές της δυνατότητες. Ωστόσο, της λείπει η ευκαιρία να αποκτήσει τις κατάλληλες δεξιότητες, που θα μπορούσαν να της εξασφαλίσουν μια δουλειά σε ένα κατάλληλο περιβάλλον.

Άτομα με αναπηρία όπως η Aisha, η οποία βασίζεται σε αναπηρικό αμαξίδιο, δικαιούνται να ζουν σε μια προσβάσιμη κοινωνία σύμφωνα με το νόμο του Αζερμπαϊτζάν για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία. Ωστόσο, η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Δυσπρόσιτα κτίρια την εμποδίζουν να πάει στο σχολείο, αφήνοντάς την με περιορισμένες γνώσεις, που απέκτησε από την εκπαίδευση στο σπίτι και τα αμφισβητήσιμα βίντεο TikTok. Η Aisha δεν μπορούσε να παρακολουθήσει πανεπιστήμιο λόγω της περιορισμένης πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, και ακόμη και με πρόσβαση σε καλύτερη πρωτοβάθμια εκπαίδευση, οι πιθανότητες να πάει η Aisha σε ένα πανεπιστήμιο θα ήταν ακόμα περιορισμένες λόγω των απρόσιτων πανεπιστημιακών κτιρίων. Ως αποτέλεσμα, καθηλώθηκε στο αναπηρικό αμαξίδιό της στο διαμέρισμα, όπου έζησε όλη της τη ζωή περνώντας τις μέρες της άσκοπα σερφάροντας στο διαδίκτυο.

Λύσεις

Επί του παρόντος, η Aisha παραμένει άνεργη και χιλιάδες άλλα άτομα με αναπηρία μοιράζονται τον αγώνα της, που οφείλεται στην ανεπαρκή υποδομή και στις περιορισμένες ευκαιρίες εργασίας χωρίς αποκλεισμούς.

Αλλά υπάρχει ένας τρόπος να διορθωθεί, όπως με την αλλαγή της υπάρχουσας νομοθεσίας. Η κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν θα πρέπει να δημιουργήσει έναν ισχυρό μηχανισμό παρακολούθησης για να διασφαλίσει τη συμμόρφωση της εταιρείας με συγκεκριμένες απαιτήσεις απασχόλησης αναπηρίας. Η Ιαπωνία, για παράδειγμα, διανέμει τα κεφάλαια, που συλλέγονται ως πρόστιμα από επιχειρήσεις, που παραβιάζουν τις ποσοστώσεις απασχόλησης αναπηρίας, ως επιδοτήσεις για όσους συμμορφώνονται πλήρως με τον κανονισμό ως κίνητρο για να προσλάβουν περισσότερο προσωπικό με αναπηρία.

Το Αζερμπαϊτζάν έχει ήδη ένα διάταγμα του Υπουργικού Συμβουλίου για την προσβασιμότητα στις υποδομές, το οποίο ζητά την αντιμετώπιση των αναγκών των ατόμων με αναπηρία κατά το σχεδιασμό και την κατασκευή εγκαταστάσεων και κτιρίων κατοικιών. Χρησιμοποιώντας αυτό το διάταγμα ως ιδρυτικό στοιχείο, η κυβέρνηση θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα σύστημα παρακολούθησης επιβάλλοντας πρόστιμα για μη συμμόρφωση και να υποχρεώσει τις εταιρείες να προσλαμβάνουν και να αναφέρουν τον αριθμό των ατόμων με αναπηρία που απασχολούν.

Αυτές οι εταιρείες θα πρέπει επίσης να ενθαρρυνθούν να δημιουργήσουν θέσεις κατάλληλες για το μέσο άτομο με αναπηρία στο Αζερμπαϊτζάν. Για παράδειγμα, η Aisha θα μπορούσε να χειριστεί κάμερες ασφαλείας ή να δεχτεί παραγγελίες πελατών σε ένα τοπικό εστιατόριο γρήγορου φαγητού. Επιπλέον, αυτά τα νεοαπασχοληθέντα άτομα, συμπεριλαμβανομένης της Aisha, θα πρέπει να λάβουν εκπαίδευση στην εργασία για θέσεις υψηλότερου επιπέδου, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να κάνουν πιο σημαντικές συνεισφορές στους τόπους απασχόλησής τους.

Μια άλλη λύση μπορεί να είναι η δημιουργία αποτελεσματικών προγραμμάτων κατάρτισης. Τα κρατικά ιδρύματα αρμόδια για την επαγγελματική εκπαίδευση και την ένταξη των ατόμων με αναπηρία πρέπει να θεσπίσουν ολοκληρωμένες πρωτοβουλίες κατάρτισης και επανεκπαίδευσης που στοχεύουν ειδικά τα άτομα με αναπηρία. Αυτά τα προγράμματα δεν χρειάζεται να είναι μακρά τετραετή ακαδημαϊκά μαθήματα αλλά μάλλον εντατικά μαθήματα έξι έως εννέα μηνών που παρέχουν στα άτομα με αναπηρίες απαιτούμενες δεξιότητες, ενισχύοντας την απασχολησιμότητά τους. Η Aisha δεν χρειάζεται να αντιμετωπίσει πολύπλοκα μαθηματικά προβλήματα ή να ερμηνεύσει φιλοσοφικά γραπτά. Αντίθετα, η εστίαση θα πρέπει να είναι στον εξοπλισμό της με πρακτικές δεξιότητες όπως η επεξεργασία βίντεο, ο προγραμματισμός ή ο ψηφιακός σχεδιασμός. Αυτές οι δεξιότητες θα μπορούσαν να της ανοίξουν ευκαιρίες για ανεξάρτητες εργασίες σε όλο τον κόσμο. 

Το 2008, ένα πρόγραμμα Leonard Cheshire με τίτλο «Access to Livelihoods» που επικεντρώνεται στην παροχή επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης (ΕΕΚ) σε άτομα με αναπηρίες στη Νότια Ασία αποδείχθηκε αποτελεσματικό, φτάνοντας τελικά το ποσοστό επιτυχίας 66% στην παροχή απασχόλησης ή αυτοαπασχόλησης για τα άτομα που συμμετέχουν. με αναπηρίες μετά τα προγράμματα επαγγελματικής τους κατάρτισης. Μια δεκαετία αργότερα, το 88% όλων των συμμετεχόντων στο πρόγραμμα ανέφεραν ότι είχαν αυξήσει τα κέρδη τους ως αποτέλεσμα.

Προκλήσεις και πρόοδος

Μία από τις προκλήσεις είναι το κόστος εκπαίδευσης και πρόσληψης ατόμων με αναπηρία. Επί του παρόντος, ένα σημαντικό ποσό του κρατικού προϋπολογισμού διατίθεται για άτομα με αναπηρίες στο Αζερμπαϊτζάν. Η έρευνά μας αποκάλυψε ότι κατά μέσο όρο 298 μανάτ (175 δολάρια) καταβάλλονται σε διάφορες μορφές κοινωνικών πληρωμών κάθε μήνα, με σχεδόν 471 χιλιάδες παραλήπτες, οι οποίοι λαμβάνουν συνολικά πάνω από 2 δισεκατομμύρια μανάτ (περίπου 1,2 δισεκατομμύρια δολάρια). Το ποσό αυτό αποτελεί σημαντικό μέρος του κρατικού προϋπολογισμού, όπως αποδεικνύεται από τα 4,4 δισεκατομμύρια μανάτ (περίπου 2,6 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ) για κοινωνικές πληρωμές το 2023. Δίνοντας τη δυνατότητα στα άτομα με αναπηρία να εισέλθουν στην αγορά εργασίας και να μην βασίζονται αποκλειστικά στις κοινωνικές πληρωμές, η οικονομική επιβάρυνση μπορεί να μειωθεί. Αντίθετα, μπορούν να γίνουν συνεισφέροντα μέλη της κοινωνίας πληρώνοντας φόρους και απαιτώντας λιγότερα κρατικά κεφάλαια.

Μια άλλη πρόκληση είναι το κόστος της προσβασιμότητας. Η δημιουργία προσβάσιμων περιβαλλόντων και επιλογών μεταφοράς για άτομα με αναπηρία θα απαιτήσει χρηματοδότηση. Ο κρατικός προϋπολογισμός έχει διαθέσει 5,6 δισεκατομμύρια μανάτ (περίπου 3,3 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ) για «κατασκευές και πολεοδομικό σχεδιασμό» το 2023. Βάσει του νόμου για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, αυτός ο προϋπολογισμός μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την προσαρμογή των κτιρίων και των συστημάτων μεταφοράς σε όλο το Αζερμπαϊτζάν σε καλύπτουν τις ειδικές ανάγκες ατόμων με διαφορετική ικανότητα, όπως οι χρήστες αναπηρικών αμαξιδίων και τα άτομα με προβλήματα όρασης.

Η εφαρμογή αυτών των αλλαγών θα έχει ως αποτέλεσμα η Aisha και πάνω από 560.000 άλλα άτομα να βιώσουν σημαντική βελτίωση στις οικονομικές τους συνθήκες. Θα αρθούν από το χείλος της φτώχειας και θα έχουν την ευκαιρία να ζήσουν ικανοποιητικές ζωές σε μια προσβάσιμη κοινωνία, ενώ παράλληλα θα συνεισφέρουν ουσιαστικά στην οικονομία. Η κυβέρνηση θα επωφεληθεί από τις μειωμένες άμεσες πληρωμές και μπορεί να ανακατευθύνει αυτά τα κονδύλια προς την ενίσχυση των συστημάτων υγειονομικής περίθαλψης και εκπαίδευσης για τα άτομα με αναπηρία. Ο μετασχηματισμός σε μια δίκαιη αγορά εργασίας για τα άτομα με αναπηρία θα οδηγήσει σε πολλές δυνατότητες και οφέλη για ολόκληρη την κοινωνία.