Ένα τμήμα καλαμποκιού που μόλις συγκομίστηκε αποθηκεύεται με μια τοπική μέθοδο, όπου ξηραίνεται με θερμό αέρα. Φωτογραφία από Goodhope Amani, χρήση με άδεια.

Οι αφλατοξίνες, μια ομάδα τοξικών ενώσεων, που παράγονται από ορισμένους μύκητες, αποτελούν σοβαρή απειλή για τις γεωργικές καλλιέργειες στην Ανατολική Αφρική.

Οι τοξίνες αυτές βρίσκονται συνήθως σε καλλιέργειες όπως ο αραβόσιτος (καλαμπόκι), τα φιστίκια, οι βαμβακόσποροι και οι ξηροί καρποί. Οι κύριοι μύκητες που παράγουν αφλατοξίνες είναι οι Aspergillus flavus και Aspergillus parasiticus, οι οποίοι ευδοκιμούν σε θερμές και υγρές περιοχές. Οι μύκητες, που παράγουν αφλατοξίνες, μπορούν να μολύνουν τις καλλιέργειες σε οποιοδήποτε στάδιο, από την καλλιέργεια μέχρι την αποθήκευση.

Το πρόβλημα της αφλατοξίνης είναι ιδιαίτερα εμφανές σε τροπικές περιοχές με ήπιο κλίμα, όπως η Τανζανία, η Κένυα και η Ουγκάντα. Το 2016, η κυβέρνηση της Τανζανίας ανέφερε περίπου 14 θανάτους, που συνδέονται με την κατανάλωση τροφίμων μολυσμένων με αφλατοξίνη.

Το Global Voices πήρε συνέντευξη από τον Δρ Masolwa Ng'wanasayi, γαστρεντερολόγο από το νοσοκομείο Aga Khan του Νταρ ες Σαλάμ, ο οποίος εξήγησε πώς η αφλατοξίνη σκοτώνει αργά τους ανθρώπους. Είπε ότι τα πιο ευάλωτα άτομα είναι όσα ζουν σε αγροτικές περιοχές:

Στις αστικές περιοχές, η κατάσταση είναι κάπως καλύτερη, ιδίως αν αγοράζεις τρόφιμα πιστοποιημένα από το Γραφείο Προτύπων της Τανζανίας (TBS), το οποίο εξασφαλίζει προϊόντα απαλλαγμένα από αφλατοξίνες. Η βλάβη της αφλατοξίνης δεν είναι άμεση, χρειάζεται 10-15 χρόνια για να εκδηλωθεί. Η παρατεταμένη έκθεση βλάπτει τα ηπατικά κύτταρα, μειώνοντας την ικανότητά τους να αναγεννώνται και να επιδιορθώνονται, οδηγώντας τελικά στην εμφάνιση καρκίνου. Προηγούμενες έρευνες, που πραγματοποιήθηκαν στην Αφρική, αποκαλύπτουν ότι τουλάχιστον το 40% των καρκίνων του ήπατος αποδίδονται στην έκθεση στην αφλατοξίνη.

Ο Δρ Masolwa Ng'wanasayi στο νοσοκομείο Aga Khan του Νταρ ες Σαλάμ μιλάει στο Global Voices. Φωτογραφία από Goodhope Amani, χρήση με άδεια.

Ο Δρ Ng'wanasayi εξήγησε ότι η αφλατοξίνη δεν επηρεάζει μόνο τους ανθρώπους, αλλά μπορεί επίσης να επηρεάσει ζώα όπως οι κατσίκες και οι αγελάδες. Η κατανάλωση ζωικών προϊόντων μολυσμένων από την τοξίνη μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την ανθρώπινη υγεία. Συνέστησε τακτικές εξετάσεις για έγκαιρη ανίχνευση και θεραπεία.

Σε μια συζήτηση με το Global Voices στο Νταρ ες Σαλάμ, ο Δρ George Mahuku, ανώτερος φυτοπαθολόγος του Διεθνούς Ινστιτούτου Τροπικής Γεωργίας (IITA) για την Ανατολική, Νότια και Κεντρική Αφρική, επεσήμανε τον αντίκτυπο της κλιματικής αλλαγής στη μόλυνση από αφλατοξίνη:

Η αφλατοξίνη αποτελεί μείζονα ανησυχία, ιδίως στις τροπικές περιοχές, καθώς οι περιβαλλοντικές συνθήκες ευνοούν την ανάπτυξη αυτού του μύκητα. Σήμερα παρατηρούμε αύξηση των αναφορών για μόλυνση από αφλατοξίνη λόγω της κλιματικής αλλαγής. Ο μύκητας αυτός ευδοκιμεί σε συνθήκες ξηρασίας ή υψηλής θερμοκρασίας και ευδοκιμεί ιδιαίτερα, όταν τα φυτά βρίσκονται σε κατάσταση πίεσης. Αυτό είναι ένα σημαντικό ζήτημα στην Ανατολική Αφρική.

Ο Δρ George Mahuku μετά από συνέντευξη με το Global Voices στο γραφείο του στο Νταρ ες Σαλάμ. Φωτογραφία από Goodhope Amani, χρήση με άδεια.

Ο Δρ Mahuku προσθέτει ότι το πρόβλημα ξεκινά από τα χωράφια, καθώς ο μύκητας βρίσκεται στο έδαφος. Για τον μετριασμό της μόλυνσης από αφλατοξίνη, είναι ζωτικής σημασίας η προστασία των καλλιεργειών στον αγρό. Αυτό περιλαμβάνει τη χρήση βελτιωμένων ποικιλιών καλλιεργειών, την προστασία των σπόρων από ζημιές εντόμων, τη διασφάλιση καλά στραγγισμένης συγκομιδής και την απομάκρυνση των κατεστραμμένων σπόρων. Τα μέτρα αυτά μπορούν να μειώσουν σημαντικά τη μόλυνση. Επιπλέον, οι γεωργικοί ερευνητές έχουν αναπτύξει μια μέθοδο βιοελέγχου ονόματι Aflasafe, την οποία οι αγρότες μπορούν να χρησιμοποιήσουν κατά τη διάρκεια της φύτευσης των καλλιεργειών. Το Aflasafe εκτοπίζει τους μύκητες που παράγουν τοξίνες, οδηγώντας σε εντυπωσιακή μείωση της μόλυνσης κατά 80-100%, με 100% αποτελεσματικότητα εάν εφαρμοστεί εγκαίρως.

Ο Δρ Mahuku σημείωσε επίσης ότι η σημαντική πρόκληση για την καταπολέμηση της αφλατοξίνης στην περιοχή είναι η περιορισμένη ευαισθητοποίηση των αγροτών, μια επικίνδυνη κατάσταση που επιδεινώνεται από τις συνεχιζόμενες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.

Το ουσιαστικότερο πρόβλημα με την αφλατοξίνη είναι ότι η ζημία που προκαλεί είναι αόρατη: είναι άγευστη και άοσμη. Ουσιαστικά καταπολεμούμε έναν αόρατο αντίπαλο. Το να πείσουμε τους αγρότες να υιοθετήσουν μέτρα βιοελέγχου για ένα πρόβλημα, που δεν μπορούν εύκολα να παρατηρήσουν, αποτελεί σημαντικό εμπόδιο.

Ο Eliamani Singo, μετά από μια κουραστική μέρα στο αγρόκτημα. Φωτογραφία από Goodhope Amani, χρήση με άδεια.

Ο Eliamani Singo, κάτοικος του χωριού Καμπούκου στην περιοχή Τάνγκα της ανατολικής Τανζανίας, καλλιεργεί αραβόσιτο για πάνω από 20 χρόνια. Ενώ έχει λάβει προσεκτικά μέτρα, από την επιλογή των σπόρων μέχρι τη μετασυλλεκτική επεξεργασία, δεν γνωρίζει το θέμα της αφλατοξίνης και τις επιπτώσεις της στην ανθρώπινη υγεία. Δήλωσε στο Global Voices:

Κατά τη διάρκεια της συγκομιδής, φροντίζω να στεγνώσει καλά ο αραβόσιτος και στη συνέχεια τον αποθηκεύω σε υπερυψωμένη θέση για να συνεχιστεί η διαδικασία ξήρανσης. Σχετικά με το θέμα της αφλατοξίνης, δεν έχω ιδέα, επομένως οι ειδικοί της γεωργίας θα πρέπει να επισκέπτονται τους αγρότες για να διαδώσουν τη γνώση.

Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), περίπου 500 εκατομμύρια άνθρωποι εκτίθενται σε μη ασφαλή επίπεδα μυκοτοξινών, με την πλειονότητά τους να ζει στην υποσαχάρια Αφρική. Ο αραβόσιτος και οι αραχίδες, μεταξύ άλλων βασικών ειδών διατροφής στην Αφρική, είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στη μόλυνση με αφλατοξίνη. Αυτό υπογραμμίζει την ανάγκη οι κυβερνήσεις να δώσουν προτεραιότητα στις προσπάθειες για την ασφάλεια των τροφίμων στην περιοχή.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η αφλατοξίνη αποτελεί σημαντική απειλή όχι μόνο για την ανθρώπινη υγεία αλλά και για την επισιτιστική ασφάλεια στην περιοχή. Ινστιτούτα γεωργικής έρευνας, όπως το Διεθνές Ινστιτούτο Τροπικής Γεωργίας (IITA) εργάζονται για την ανακάλυψη αποτελεσματικότερων τρόπων αντιμετώπισης αυτού του ζητήματος. Η κυβέρνηση της Τανζανίας έχει επίσης λάβει μέτρα για την εκπαίδευση των αγροτών σχετικά με τις ορθές γεωργικές πρακτικές, την επιλογή σπόρων και τις μεθόδους ασφαλούς αποθήκευσης.

Πρωτοβουλίες όπως το έργο TANIPAC επικεντρώνονται στην κατασκευή σύγχρονων εγκαταστάσεων αποθήκευσης γεωργικών καλλιεργειών και στη διδασκαλία βέλτιστων πρακτικών στους αγρότες, με σχέδια για πανεθνική επέκταση. Ωστόσο, η αντιμετώπιση του προβλήματος της αφλατοξίνης απαιτεί συλλογική προσπάθεια, καθώς είναι υπεράνω συνόρων.