Ο πρώην πρόεδρος Γκουρμπανγκούλι Μπερντιμουχαμέντοφ κάθεται σε ένα άλογο, ενώ ο γιος του, Σερντάρ, ο σημερινός πρόεδρος, κρατά τα ηνία. Στιγμιότυπο οθόνης από το βίντεο του Azatlyk Radiosy στο YouTube.

Ένα χρόνο μετά την πρόσφατη μετάβαση της εξουσίας, το Τουρκμενιστάν φαίνεται να έχει χάσει μια σπάνια ευκαιρία για κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές. Μπορεί επίσης να είναι καιρός να εγκαταλείψουμε τις ελπίδες για βελτίωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη χώρα.

Η πολιτική ηγεσία σπάνια αλλάζει στο Τουρκμενιστάν. Υπήρξαν μόνο δύο μεταβάσεις εξουσίας τα τελευταία 30 χρόνια της ανεξαρτησίας της. Η πρώτη έγινε το 2006, όταν πέθανε ο πρώτος πρόεδρος, Σαπαρμουράτ Νιγιαζόφ. Ο Γκουρμπανγκούλι Μπερντιμουχαμέντοφ τον διαδέχθηκε και κυβέρνησε μέχρι το 2022. Στις 12 Μαρτίου 2022 παρέδωσε την προεδρία στον γιο του, Σερντάρ, σε πρόωρες προεδρικές εκλογές, που δεν ήταν ούτε ελεύθερες ούτε δίκαιες.

Στην εναρκτήρια ομιλία του, ο Σερντάρ Μπερντιμουχαμέντοφ υποσχέθηκε: «Θα συνεχίσουμε να διασφαλίζουμε μια ανθρώπινη πολιτική του κράτους στον τομέα της προστασίας των δικαιωμάτων και των ελευθεριών». Αν και μικρή, παρέμεινε μια κάποια ελπίδα ότι ο νέος ηγέτης του Τουρκμενιστάν θα ξεπερνούσε τον πατέρα του, όσον αφορά τη διασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ωστόσο, το ιστορικό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων παραμένει θλιβερό. Στον Δείκτη Freedom in the World 2023, το Τουρκμενιστάν κατατάχθηκε στην τελευταία τριάδα, μπροστά από τη Βόρεια Κορέα και πίσω από τη Συρία και το Νότιο Σουδάν.

Ένας από τους κύριους λόγους για αυτό είναι το γεγονός ότι ο Γκουρμπανγκούλι Μπερντιμουχαμέντοφ παραμένει μια προσωπικότητα με μεγάλη επιρροή, που εξακολουθεί να είναι επικεφαλής της χώρας. Τον Ιανουάριο, το κοινοβούλιο της χώρας ψήφισε για να τον επαναβεβαιώσει ως επικεφαλής του πρόσφατα μετασχηματισμένου Λαϊκού Συμβουλίου, του ανώτερου σχηματισμού του κοινοβουλίου.

Ο Farid Tukhbatullin, επικεφαλής της Τουρκμενικής Πρωτοβουλίας για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, σχολίασε αυτό μέσω Facebook, λέγοντας ότι «ο Μπερντιμουχαμέντοφ [πρεσβύτερος] έχει ήδη κουραστεί να μην είναι νούμερο ένα».

Οι τελευταίες εξελίξεις έχουν υπονομεύσει περαιτέρω την πεποίθηση ότι ο Serdar Berdymukhamedov θα επιδιώξει να ξεφύγει από την κληρονομιά του πατέρα του και να ακολουθήσει μια πιο ανθρώπινη κρατική πολιτική.

Μακροχρόνιες δικτατορίες, τεράστιος πλούτος και οξεία ανισότητα

Το Τουρκμενιστάν είναι μια σχετικά μικρή χώρα της Κεντρικής Ασίας με επίσημο πληθυσμό άνω των έξι εκατομμυρίων ανθρώπων. Είναι σχετικά άγνωστο στους περισσότερους ανθρώπους, καθώς είναι μια από τις πιο απομονωμένες χώρες στον κόσμο. Το Τουρκμενιστάν κέρδισε την ανεξαρτησία του από τη Σοβιετική Ένωση το 1991. Ο πρώτος του πρόεδρος, Σαπαρμουράτ Νιγιαζόφ, ένας εκκεντρικός δικτάτορας, κυβέρνησε μέχρι τον θάνατό του το 2006. Εκτός Τουρκμενιστάν, είναι πιο διάσημος για την ακραία προσωπολατρία του, η οποία κορυφώθηκε με την κατασκευή ενός χρυσού αγάλματος του εαυτού του αξίας 12 εκατομμυρίων δολαρίων.

Από το 2006 έως το 2022 ηγήθηκε ο Γκουρμπανγκούλι Μπερντιμουχαμέντοφ, ο οποίος συνέχισε την αυταρχική διακυβέρνηση και έχτισε μια δική του προσωπολατρία. Ονομάζεται επίσημα με τον τίτλο Geroi Arkadag (ήρωας προστάτης) και τον Ιανουάριο το κοινοβούλιο του απένειμε τον τίτλο «Εθνικός Ηγέτης του Τουρκμενικού Λαού».

Ο Γκουρμπανγκούλι Μπερντιμουχαμέντοφ εμφανίζεται τακτικά στην τηλεόραση σε σκηνές, όπου πυροβολεί, τραγουδά και γυμνάζεται.

Ο Σερντάρ Μπερντιμουχαμέντοφ ήρθε στην εξουσία εν μέσω περιφερειακών και παγκόσμιων πολιτικών αναταραχών. Τον Ιανουάριο του 2022, το γειτονικό Καζακστάν βίωσε κύμα διαμαρτυριών και αναταραχών σε ολόκληρη τη χώρα, το οποίο είχε ως αποτέλεσμα τουλάχιστον 238 νεκρούς (κυρίως άμαχους) και σχεδόν 10.000 συλλήψεις διαδηλωτών. Το Τουρκμενιστάν ήταν πάντα διαβόητο για τον περιορισμό του διαδικτύου του, το οποίο κατατάσσεται ως το πιο αργό παγκοσμίως. Σε απάντηση στα γεγονότα στο Καζακστάν, οι Αρχές του Τουρκμενιστάν περιόρισαν περαιτέρω την πρόσβαση στο Διαδίκτυο στη χώρα. Η αστυνομία άρχισε να ελέγχει τυχαία τα τηλέφωνα των ανθρώπων και να διαλύει ακόμη και τις πιο μικρές συγκεντρώσεις στο δρόμο. Ένα μήνα αργότερα, η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία, βάζοντας όλες τις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες σε λεπτή πολιτική και οικονομική θέση. Στο Τουρκμενιστάν, αυτό σήμαινε περαιτέρω καταστολή και αυξημένες δυσκολίες για τους πολίτες. Έτσι, η αλλαγή της προεδρίας δεν οδήγησε σε αλλαγή εξουσίας ή στη συνολική κατάσταση στη χώρα.

Οι Αρχές λογοκρίνουν σε μεγάλο βαθμό την πρόσβαση στο Διαδίκτυο, χρησιμοποιούν εθνικά ΜΜΕ ελεγχόμενα από το κράτος για να προκαλέσουν κυβερνητική προπαγάνδα και να καταστείλουν συστηματικά τη διαφωνία. Δημοσιογράφοι, ακτιβιστές και άλλοι, που συνεργάζονται με ΜΜΕ και οργανώσεις, που εδρεύουν στην εξορία, έχουν υποστεί σκληρές τιμωρίες. Το CIVICUS Monitor, το οποίο παρακολουθεί και αξιολογεί το περιβάλλον για τις θεμελιώδεις ελευθερίες σε όλο τον κόσμο, αξιολογεί την κατάσταση στο Τουρκμενιστάν ως «κλειστή», παρόμοια με αυτή σε χώρες όπως η Λευκορωσία, η Κίνα, η Βόρεια Κορέα, το Ιράν και η Σαουδική Αραβία. Η καταστολή είναι τόσο αυστηρή, που οι γυναίκες λαμβάνουν οδηγίες τι να φορούν δημόσια.

Για την αξιολόγησή του στο Τουρκμενιστάν, το CIVICUS βασίζεται στις πληροφορίες από τη Διεθνή Συνεργασία για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (IPHR) και την Τουρκμενική Πρωτοβουλία για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (TIHR).

Η σημασία του Τουρκμενιστάν στην περιοχή και πέρα ​​από αυτήν εξαρτάται από τα τεράστια αποθέματα φυσικού αερίου του, τα οποία είναι τα έκτα μεγαλύτερα στον κόσμο. Οι εξαγωγές ενέργειας συνεχίζουν να παρέχουν πλούτο στη μικρή ελίτ του Τουρκμενιστάν. Λαμπρές επιδείξεις κρατικού πλούτου είναι αισθητές στην πρωτεύουσα Ασγκαμπάτ, με άφθονα λευκά μάρμαρα και παλάτια. Ταυτόχρονα, οι πολίτες σε όλο το Τουρκμενιστάν αγωνίζονται να επιβιώσουν λόγω της εντεινόμενης οικονομικής κρίσης και της έλλειψης πρόσβασης σε οικονομικά προσιτά τρόφιμα.

Μίλα και πήγαινε φυλακή

Το να μιλάς εναντίον των Αρχών έχει υψηλό τίμημα στο Τουρκμενιστάν. Οποιαδήποτε πράξη εκλαμβάνεται ως διαφωνία από τους έχοντες την εξουσία θα μπορούσε να οδηγήσει σε ποινή φυλάκισης. Μια περίπτωση, που καταδεικνύει αυτόν τον κίνδυνο, είναι αυτή της παιδιάτρου Khursanay Ismatullaeva. Απολύθηκε παράνομα από την εργασία της το 2017, επειδή επέκρινε ανήθικες πρακτικές και αρνήθηκε να συμμετάσχει σε μαζικές εκδηλώσεις, που οργανώθηκαν από το κράτος κατά τη διάρκεια του χρόνου εργασίας. Πήγε την υπόθεσή της στο δικαστήριο και έκανε σειρά από καταγγελίες σε διάφορα κρατικά όργανα. Όταν όλες οι προσπάθειές της να αποδώσει δικαιοσύνη στη χώρα απέτυχαν, στράφηκε στο εξωτερικό για βοήθεια.

Ένας εξόριστος ειδησεογραφικός ιστότοπος δημοσίευσε την ιστορία της στα τέλη του 2020. Τον Ιούλιο του 2021, αφού η υπόθεσή της συζητήθηκε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η Ismatullaeva εξαφανίστηκε για σχεδόν δύο εβδομάδες μετά την απαγωγή της από το σπίτι της από αστυνομικούς. Τον Νοέμβριο του 2020, καταδικάστηκε σε εννέα χρόνια φυλάκιση με τις κατηγορίες της απάτης, της πλαστογραφίας και της κακοποίησης εξαρτώμενου ατόμου, όλα κατασκευασμένα ως αντίποινα, επειδή υπερασπίστηκε τα δικαιώματά της. Αφού πέρασε περισσότερα από δύο χρόνια πίσω από τα κάγκελα, η Ismatullaeva αφέθηκε ελεύθερη κατά τη διάρκεια μιας μαζικής χάρης τον Δεκέμβριο του 2022. Αυτή η πρόσφατη εξέλιξη ήταν μεγάλη ανακούφιση, αν και δεν έπρεπε ποτέ να είχε φυλακιστεί.

Άλλοι που στοχοποιούνται στο πλαίσιο της κυβερνητικής καταστολής των «εσωτερικών εχθρών» συνεχίζουν να παραμένουν πίσω από τα κάγκελα. Δεκάδες έχουν εξαφανιστεί μέσα στο σωφρονιστικό σύστημα του Τουρκμενιστάν, αφού καταδικάστηκαν σε δίκες με πολιτικά κίνητρα. Ένας από αυτούς που είναι αυτή τη στιγμή φυλακισμένος είναι ο Nurgeldy Khalykov. Εκτίει ποινή τεσσάρων ετών μετά από καταδίκη, που πιστεύεται ότι εκδόθηκε λόγω των επαφών και της συνεργασίας του με μια εξόριστη ανεξάρτητη οργάνωση μέσων ενημέρωσης. ΜΚΟ για τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν επανειλημμένα ζητήσει την απελευθέρωση του Khalykov.

Ακόμη και όσοι μιλούν για την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο Τουρκμενιστάν εκτός της χώρας βρίσκονται σε κίνδυνο. Σε μια ιδιαίτερα ανησυχητική τάση, οι Αρχές ασκούν συχνά πίεση στους επικριτές, που εδρεύουν στο εξωτερικό μέσω των αγαπημένων τους προσώπων εντός της χώρας, με συγγενείς εξόριστων ακτιβιστών να υφίστανται εκφοβισμό και παρενόχληση. Αυτή η τάση συνεχίζεται επίσης, παρά τις αλλαγές, που υποσχέθηκε ο νέος πρόεδρος.

Οι ευρωπαϊκές χώρες θα πρέπει να συνεχίσουν να πιέζουν για συγκεκριμένες βελτιώσεις στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο Τουρκμενιστάν και για την απελευθέρωση όσων έχουν εγκλωβιστεί για άδικους λόγους. Θα πρέπει να χρησιμοποιήσουν κάθε μόχλευση που διαθέτουν για να κάνουν την κυβέρνηση του Τουρκμενιστάν να τηρήσει τις διακηρυγμένες δεσμεύσεις της για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ο Σερντάρ Μπερντιμουχαμέντοφ θα πρέπει να ανταποκριθεί στις υποσχέσεις που έδωσε στην εναρκτήρια ομιλία του.