Ρομά από την Kineshma (Περιφέρεια Ιβάνοβο, Κεντρική Ρωσία): Ruska Roma ή Vlach Romaю Nikolay Omonov, CC BY-SA 4.0 , μέσω Wikimedia Commons

Σύμφωνα με την τελευταία αξιόπιστη απογραφή της Ρωσίας το 2010, οι Ρομά της διασποράς (μεταξύ των ρωσόφωνων, η λέξη цыгане – τσιγγάνοι – εξακολουθεί να χρησιμοποιείται ευρέως, συμπεριλαμβανομένων των ΜΜΕ και μεταξύ ακαδημαϊκών) αποτελούσαν περίπου 220.000 άτομα. Ο συνολικός πληθυσμός της Ρωσίας, σύμφωνα με την ίδια απογραφή, ήταν περίπου 143 εκατομμύρια. Εκπρόσωποι των Ρομά της διασποράς ισχυρίζονται ότι ο αριθμός πλησίαζε το ένα εκατομμύριο άτομα, αλλά οι ερευνητές πιστεύουν ότι ο αριθμός είναι κάπου στο ενδιάμεσο. 

Η ιστορία των Ρομά της διασποράς στη Ρωσία χρονολογείται από τον 17ο αιώνα. Όπως πολλές άλλες εθνοτικές ομάδες, βίωσαν απελάσεις κατά τις δεκαετίες του '30 και του '40 και κατασταλτικές νομοθετικές πράξεις, που απαγόρευαν τον παραδοσιακό νομαδικό τρόπο ζωής τους (π.χ. νόμος εποικισμού του 1956). Ωστόσο, ο πληθυσμός των Ρομά ήταν σχετικά καλά προσαρμοσμένος στην οικονομία της ΕΣΣΔ, όπου βρήκαν μια θέση ως έμποροι στην οικονομία, όπου τα καταναλωτικά αγαθά ήταν σπάνια. Μερικοί Ρομά εργάζονταν σε κρατικές κτηνοτροφικές φάρμες ή εργάζονταν στη βιομηχανική παραγωγή μετάλλων.

Όταν διαλύθηκε η ΕΣΣΔ και εισήχθησαν φιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις στην αγορά, οι πληθυσμοί αυτοί έχασαν αυτές τις θέσεις. Οι ερευνητές αποκάλεσαν την κατάσταση «αναβληθείσα κρίση», λόγω της απουσίας πολιτιστικά κατάλληλα εκπαιδευτικών και κοινωνικών προγραμμάτων για τους Ρομά στην ΕΣΣΔ και αργότερα στη Ρωσία.

Σήμερα, με το ρωσικό καθεστώς να έχει μετατραπεί σε προσωπική αυτοκρατορία και ένα μεγάλο μέρος του εθνικού προϋπολογισμού να πηγαίνει προς τον απρόκλητο πόλεμο με την Ουκρανία, υπάρχει ελάχιστη ελπίδα ότι θα εισαχθούν προγράμματα στήριξης των Ρομά στο εγγύς μέλλον. Εν τω μεταξύ, οι περιοχές όπου ζουν Ρομά σε ρωσικές πόλεις περιθωριοποιούνται και οι άνθρωποι υφίστανται διακρίσεις. 

Οι χαμηλές κατοικίες, που καταλαμβάνονται από Ρομά, συχνά είναι μακριά από τις Αρχές ή από κατασκευαστικές εταιρείες. Για παράδειγμα, στην περιοχή Περμ στα Ουράλια, όπως ανέφερε το 59.ru, η γη όπου οι Ρομά έχουν χτίσει τα σπίτια τους δεν τους ανήκει. Και επειδή δεν γνωρίζουν τα δικαιώματά τους και δεν μπορούν να εκπροσωπηθούν στο δικαστήριο, υπάρχουν περιπτώσεις όπου σπίτια Ρομά καταστρέφονται και η γη δίνεται σε άλλους ανθρώπους. Όπως ανέφεραν περιφερειακοί δημοσιογράφοι, ορισμένοι Ρομά αφήνουν τις στέγες των σπιτιών τους ημιτελείς, επειδή το σπίτι μπορεί να καταστραφεί ανά πάσα στιγμή και θα πρέπει να μετακομίσουν γρήγορα σε άλλο οικόπεδο και να χτίσουν ένα νέο. 

Ένα άλλο παράδειγμα είναι από την πόλη Τιουμέν της Σιβηρίας, όπου μια κατασκευαστική εταιρεία κατέστρεψε σπίτια Ρομά στην κεντρική συνοικία της πόλης και μετέφερε τους ανθρώπους σε ένα χωριό, όπου υποτίθεται ότι τους έχτισαν «καλύτερα» σπίτια το 2013. Ωστόσο, όπως ανέφερε το περιφερειακό 72.ru τον Φεβρουάριο του 2024, τα σπίτια εξακολουθούν να μην έχουν θέρμανση με νερό ή φυσικό αέριο, οι δρόμοι είναι πρακτικά κατεστραμμένοι και δεν υπάρχει σχολείο στο χωριό. 

Συχνά, υπάρχουν διαμάχες και συγκρούσεις μεταξύ των Ρομά και του ρωσικού πληθυσμού. Μαζικές μάχες έχουν λάβει χώρα στις περιοχές Νοβοσιμπίρσκ και Πένζα τα τελευταία χρόνια.  

Επιπλέον, λόγω της εκτεταμένης διαφθοράς και της ποινικοποίησης από το κράτος, υπάρχουν περιπτώσεις όπου η αστυνομία υποστηρίζει, ακόμη και επιβάλλει, εγκληματικές δραστηριότητες σε Ρομά της διασποράς. Όπως επισημαίνουν οι ερευνητές, η μακροχρόνια εγκληματική δραστηριότητα από άτομα που έχουν μόνιμη κατοικία είναι αδύνατη χωρίς την αιγίδα των υπηρεσιών επιβολής του νόμου. Υπάρχουν γνωστές περιπτώσεις αξιωματικών επιβολής του νόμου, που προστατεύουν το τοπικό εμπόριο ναρκωτικών και απόπειρες εμπλοκής πολιτών εθνοτικής καταγωγής Ρομά σε αυτές τις δραστηριότητες. Ένα παράδειγμα είναι η συνοικία των Ρομά στο Γεκατερίνμπουργκ, η οποία είχε φημολογηθεί ότι ήταν τόπος εμπορίου ναρκωτικών και άλλων παράνομων δραστηριοτήτων στην πόλη. Έτσι, προσέλκυσε πολυάριθμες επιθέσεις από «ομάδες πολιτών», που δεν τιμωρήθηκαν ποτέ και, στην πραγματικότητα, υποστηρίχθηκαν ακόμη και από τις αρχές επιβολής του νόμου.

Τα τελευταία χρόνια, η αστυνομία στο Γεκατερίνμπουργκ πραγματοποιεί επίσης τακτικά έρευνες και ελέγχους σε όλους τους κατοίκους των περιοχών των Ρομά για κανέναν άλλο λόγο εκτός από την εθνικότητα των κατοίκων τους. 

Μία από τις τελευταίες περιπτώσεις που αναφέρθηκαν από τα περιφερειακά ρωσικά ΜΜΕ αφορούσε νεοναζί, που ανέλαβαν την ευθύνη για την πυρπόληση ενός ερημωμένου σπιτιού Ρομά στην πόλη του Βόλγκογκραντ. Σύμφωνα με ανώνυμους χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης που δημοσίευσαν ένα βίντεο, με αυτόν τον τρόπο «λύνεται το εθνικό πρόβλημα». Η αστυνομία αρνήθηκε ότι το βίντεο ήταν γνήσιο και εξήγησε τη φωτιά ως ατύχημα.

Τον Φεβρουάριο του 2024, η αστυνομία ερεύνησε καταυλισμούς Ρομά στην περιοχή της Αγίας Πετρούπολης. Έδωσαν στρατιωτικές ειδοποιήσεις σε 35 άνδρες, οι οποίοι θα αναγκάζονταν «να εγκαταλείψουν τον νομαδικό τρόπο ζωής τους και να συμμετάσχουν στην Ειδική Επιχείρηση [πόλεμο με την Ουκρανία]», όπως ανέφερε περήφανα ο εκπρόσωπος της αστυνομίας . 

Πριν ξεκινήσει η καταστολή του ρωσικού καθεστώτος στα τέλη της δεκαετίας του 2010, υπήρχαν ομάδες ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που μιλούσαν υπέρ των δικαιωμάτων των Ρομά στη Ρωσία. Η ρωσική οργάνωση ανθρωπίνων δικαιωμάτων Memorial δημοσίευσε ένα ντοκιμαντέρ για τις περιοχές των Ρομά στη Ρωσία τονίζοντας ότι οι Ρομά στη Ρωσία:

Ζουν μια πολύ σκληρή ζωή, χωρίς να λαμβάνουν αξιοπρεπή εκπαίδευση, χωρίς δουλειά, χωρίς να ξέρουν τι θα συμβεί αύριο – κατεδάφιση, απέλαση ή ειδική επιχείρηση. Το ντοκιμαντέρ είναι για το πρόβλημα των μη καταγεγραμμένων κατοικιών σε οικισμούς, για την αδυναμία σωστής εγγραφής ιδιοκτησίας κατοικιών και γης και πρόσβασης σε θέρμανση, νερό, φως, εκπαίδευση και εργασία. Η βάση όλων είναι ο ρατσισμός, οι εκτεταμένες διακρίσεις και οι διώξεις των Ρομά στη Ρωσία.

Το Memorial Center ανακηρύχθηκε ξένος παράγοντας και εκκαθαρίστηκε ως οντότητα με απόφαση του ρωσικού δικαστηρίου το 2021. Ο διευθυντής του, ο γνωστός υπερασπιστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων Oleg OIrlov, ο οποίος είναι 71 ετών, είχε μόλις καταδικαστεί σε 5 χρόνια φυλάκιση για την αντιπολεμική του στάση.