Ανατολικό Τιμόρ: Χτίζοντας μια χώρα με διαφορετικές γλώσσες

Το άρθρο αυτό αποτελεί τμήμα του ειδικού μας αφιερώματος Γλώσσες και Διαδίκτυο.

Στις 28 Νοεμβρίου 1975, το Τιμόρ Λέστε κήρυξε μονομερώς την ανεξαρτησία του, έπειτα από σχεδόν τέσσερις αιώνες πορτογαλικής αποικιοκρατίας [en]. Αν και η διακήρυξη ήταν στα πορτογαλικά, μόλις λίγες ημέρες αργότερα εισέβαλε στη χώρα η Ινδονησία και η χρήση της γλώσσας αυτής απαγορεύτηκε για 24 ολόκληρα χρόνια που κράτησε η κατοχή [en] αυτή (1975-1999).

Όταν το Ανατολικό Τιμόρ έγινε ανεξάρτητη [en] χώρα το 2002, και η tetum και τα πορτογαλικά επιλέχθηκαν ως επίσημες γλώσσες του νεογέννητου κράτους. Παρόλ’ αυτά, ο αριθμός των εθνικών γλωσσών [en] φτάνουν τις 16 και δεκάδες άλλοι διάλεκτοι χρησιμοποιούνται σε καθημερινή βάση από τους πολίτες του Τιμόρ.

Ταυτότητα και ιδιώματα

Hau nia lian, hau nia rain (My language my homeland). Photo by Sapo Noticias Timor Leste (public domain).

Hau nia lian, hau nia rain (Η γλώσσα μου, η πατρίδα μου). Φωτογραφία: Sapo Noticias Timor Leste (public domain).

Στην πράξη, η tetum,  lingua franca του Ανατολικού Τιμόρ, είναι η πιο διαδεδομένη γλώσσα σε όλη τη χώρα. Από την άλλη πλευρά, “τα πορτογαλικά δεν είναι η γλώσσα της ενότητας, αλλά της ταυτότητας”, ανέφερε ο Mari Alkatiri, ηγέτης του κόμματος της αντιπολίτευσης Fretilin, σε ένα άρθρο [pt] από το 2007 από τον Πορτογάλο δημοσιογράφο Paulo Moura, αναδημοσιευμένο στο blog Ciberdúvidas da Língua Portuguesa (Κυβερνο-αμφιβολίες της πορτογαλικής γλώσσας).

Ο Moura εξηγεί περαιτέρω γιατί μετά την ανεξαρτησία υπάρχει “μια τεράστια πλειοψηφία του πληθυσμού” που δε μιλά πορτογαλικά:

Aprendeu bahasa Indonésia e inglês como segunda língua e fala tétum em casa, além de alguma outra língua timorense, como o fataluco ou o baiqueno. É a chamada geração “Tim-Tim”, do nome Timor-Timur, que os indonésios davam à sua 27.ª província. Muitos estudaram na Indonésia ou na Austrália, e é difícil explicar-lhes, hoje, a importância do português. Pior ainda, como vêem que as elites políticas, privilegiadas, falam português, e como lhes é vedado o acesso aos empregos na administração pública, por não falarem a língua agora oficial, estes jovens criaram alguma hostilidade em relação a Portugal e à língua portuguesa.

Έμαθαν ινδονησιακά μπαχάσα και αγγλικά ως δεύτερες γλώσσες και στο σπίτι μιλούν τέτουμ, πέρα από κάποια άλλη γλώσσα του Τιμόρ, όπως οι Fataluku και Baikeno. Είναι η λεγόμενη γενιά “Tim-Tim”, από την ονομασία Timor-Timur, όπως αποκαλούσαν την 27η επαρχία τους οι Ινδονήσιοι. Πολλοί έχουν σπουδάσει στην Ινδονησία ή την Αυστραλία και είναι δύσκολο να τους εξηγήσει κανείς στις μέρες μας τη σημασία των πορτογαλικών. Ακόμη χειρότερα, καθώς βλέπουν ότι η προνομιούχος ελίτ των πολιτικών μιλούν πορτογαλικά και καθώς η πρόσβασή τους σε εργασία στο δημόσιο τομέα εμποδίζεται, καθώς δε μιλούν την τωρινή επίσημη γλώσσα, η νεολαία αυτή έχει αναπτύξει εχθρότητα απέναντι στην Πορτογαλία και τα πορτογαλικά.

Η αναφορά του 2011 της Παγκόσμιας Τράπεζας για την πρόοδο της χώρας την τελευταία δεκαετία δείχνει [en] πως “τα πορτογαλικά ομιλούνται μόνο από το 5% του πληθυσμού” και προσθέτει πως “μέχρι το 2009, περισσότερο από το 70% των μαθητών σε διαγωνίσματα στο τέλος της πρώτης τάξης δεν μπορούσαν να διαβάσουν ούτε μια λέξη ενός απλού κειμένου στα πορτογαλικά. Πρόκειται για θλιβερό ρεκόρ μετά από 10 χρόνια προσπάθειας (…). Ένα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού ίσως είναι λειτουργικά αναλφάβητοι.”

Διαδικτυακή καταγραφή των γλωσσών

Σύμφωνα με τον Άτλαντα των υπό εξαφάνιση γλωσσών στον Πλανήτη [en] της UNESCO, έξι γλώσσες του Τιμόρ απειλούνται με εξαφάνιση.

Languages of East Timor. Map from the website Fataluku Language Project.

Γλώσσες του Ανατολικού Τιμόρ. Χάρτης από την ιστοσελίδα Fataluku Language Project.

Στο γράφημα που δίνεται, ως ευάλωτες θεωρούνται οι γλώσσες Adabe (από το νησί Atauro), Habu (από την επαρχία Manatuto) και οι Kairiu-Midiki και Naueti (από την επαρχία Viqueque), καθώς “τα περισσότερα παιδιά των περιοχών αυτών μιλούν τις γλώσσες, αλλά η χρήση τους περιορίζεται σε ορισμένους τομείς”, όπως το σπίτι και η παραδοσιακή ζωή.

Ένα επίπεδο παραπάνω βρίσκεται η Waima'a, η οποία θεωρείται άκρως απειλούμενη – “τα παιδιά δεν μαθαίνουν τη γλώσσα πλέον σαν μητρική τους στο σπίτι”. Στο βορειοανατολικό άκρο του νησιού, η γλώσσα Maku'a, η οποία σύμφωνα με τον Άτλαντα είχε μόνο 50 ομιλητές το 1981, είναι άκρως απειλούμενη και ίσως μπορεί να έχει ήδη εξαφανιστεί. Μόνο ένα φυλλάδιο [en] έχει δημοσιευτεί σε αυτή τη γλώσσα.

Κάποιες ωστόσο από τις γλώσσες του Ανατολικού Τιμόρ έχουν βρει το δρόμο τους στα νέα ΜΜΕ και διαδικτυακές πλατφόρμες, κάτι που μπορεί να εξασφαλίσει τη συνέχειά τους.

Τέτοια είναι η περίπτωση της Fataluku, γλώσσας Παπούα που ομιλείται από 350.000 άτομα στο ανατολικότερο τμήμα του Τιμόρ, η οποία έχει καταγραφεί αρκετά εκτενώς στις ιστοσελίδες Fataluku Language Project and Fataluku Community. Μια ομάδα νεαρών καλλιτεχνών από την περιοχή Lospalos τη χρησιμοποιούν για τις μουσικές και άλλες τους παραστάσεις:

Ένα ερευνητικό πρόγραμμα καταγραφής γλωσσών από το Πανεπιστήμιο της Χαβάης έχει προωθήσει αρκετές γλώσσες του Τιμόρ με τη βοήθεια φοιτητών σε προγράμματα ανταλλαγής, όπως τις διαλέκτους Osoroa και Fatumaka της γλώσσας Makasae, της “κύριας γλώσσας στο ανατολικό τμήμα του Τιμόρ Λέστε”, καθώς και τις Waima'a, Fataluku, Mambae και Tokodede. Η τελευταία χρησιμοποιείται συχνά από τον Πορτογάλο γλωσσολόγο και μεταφραστή João Paulo Esperança στο blog του Hanoin Oin-oin (Ποικίλες σκέψεις) [tet].

An East Timorese girl speaking (from clockwise) Bunak, Tetum, Fataluku and Portuguese. Translation: "In Bunak/Tetum/Fataluku/Portuguese, we say: I am in Dili. I have some money. I do not have any money." Image by Joao Paulo Esperança (public domain).

Κορίτσι από το Ανατολικό Τιμόρ μιλά (δεξιά προς αριστερά) Bunak, Tetum, Fataluku και πορτογαλικά. Μετάφραση: "Στα Bunak/Tetum/Fataluku/πορτογαλικά, λέμε: Είμαι στο Dili. Έχω κάποια χρήματα. Δεν έχω καθόλου χρήματα." Φωτογραφία: Joao Paulo Esperança (public domain).

Άλλος ένας blogger σε υπο-εκπροσωπούμενες γλώσσες είναι ο Abe Barreto Soares, που το 2009 παρουσίασε συνέντευξή του [en] το Global Voices: πέρα από το ότι γράφει σε αγγλικά, τέτουμ και ινδονησιακά μπαχάσα, διατηρεί επίσης ένα blog ποίησης στη γλώσσα Galole από την επαρχία Limusan (Manatuto).

Λίγο πιο μακριά στο Νότο, η γλώσσα Idaté λαμβάνει κυρίαρχη θέση στο blog του Ildefonso Pereira. Το Facebook χρησιμοποιείται επίσης για επικοινωνία στις γλώσσες του Τιμόρ, όπως για παράδειγμα σε αυτή την ομάδα στο Naueti.

Πέρυσι, έγινε μια πρόταση [en] για τη χρήση πρώτα των μητρικών γλωσσών στο εθνικό εκπαιδευτικό σύστημα, όπως υπογραμμίζει η ταινία μικρού μήκους με τίτλο Lian Inan (Μητρική Γλώσσα) [tet], τονίζοντας “τη σημασία της πρώτης γλώσσας για ένα παιδί στο να το βοηθήσει να μάθει να διαβάζει και να γράφει, να σέβεται την κουλτούρα των γονιών του και της κοινότητας και να αποκτήσει αργότερα επάρκεια στις επίσημες γλώσσες του Τιμόρ Λέστε”:

To Rising Voices – πρόγραμμα του Global Voices – φιλοξενεί έναν διαδικτυακό διάλογο με τίτλο “Χρησιμοποιώντας τα εργαλεία των μέσων των πολιτών για την προώθηση υπο-εκπροσωπούμενων γλωσσών” μαζί με tweets εκ των New Tactics και Indigenous Tweets. Όλοι όσοι από το Τιμόρ Λέστε εισέρχονται στον κόσμο των μέσων των πολιτών για την προώθηση της διαδικτυακής επικοινωνίας μέσω υπο-εκπροσωπούμενων γλωσσών είναι ευπρόσδεκτοι να μοιραστούν τις στρατηγικές, τα επιτεύγματα και τις προκλήσεις τους στο διαδικτυακό φόρουμ.

Το άρθρο αυτό αποτελεί τμήμα του ειδικού μας αφιερώματος Γλώσσες και Διαδίκτυο.

1 σχόλιο

Συμμετέχετε στη συζήτηση

Συντάκτες, παρακαλώ σύνδεση »

Οδηγίες

  • Όλα τα σχόλια ελέγχονται. Μην καταχωρείτε το σχόλιο σας πάνω από μία φορά γιατί θα θεωρηθεί spam.
  • Παρακαλούμε, δείξτε σεβασμό στους άλλους. Σχόλια τα οποία περιέχουν ρητορική μίσους, προσβολές ή προσωπικές επιθέσεις δεν θα καταχωρούνται.