Αυτό το άρθρο αποτελεί τμήμα του ειδικού μας αφιερώματος Γλώσσες και Διαδίκτυο.

Αυτή την εβδομάδα οι Χριστιανοί (εκτός από όσους ακολουθούν το Ιουλιανό ημερολόγιο) θα γιορτάσουν τη γέννηση του Ιησού. Ο Χριστιανισμός εμφανίζεται με πολλές μορφές σε όλο τον κόσμο και έχει περίπου 2,2 δισεκατομμύρια οπαδούς. Σε αυτήν την ανάρτηση ρίχνουμε μια ματιά σε ιστολόγια ανθρώπων, που προσπαθούν να βεβαιωθούν ότι η χριστιανική γραφή μπορεί να γίνει κατανοητή σε όσο το δυνατόν περισσότερες γλώσσες: μεταφραστές της Βίβλου.

Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρέχονται από μια μεγάλη εταιρική σχέση μετάφρασης της Βίβλου, υπάρχουν περίπου 350 εκατομμύρια άνθρωποι που δεν έχουν κανένα τμήμα της Βίβλου διαθέσιμο στη γλώσσα τους και σήμερα υπάρχουν περισσότερα από 1.900 ενεργά μεταφραστικά έργα. Μια «ηχητική διακονία της Βίβλου» έχει ηχογραφήσει την Καινή Διαθήκη σε 500 γλώσσες – όπως τσαμακόκο στην Παραγουάη, πανγκασινάν στις Φιλιππίνες, μπόντο στην Ινδία και κουπσαμπίνι στην Ουγκάντα. Στην Περουβιανή Αμαζονία, μια ομάδα φυλετικών εκκλησιών εργάζεται για τη μετάφραση της Βίβλου σε ιθαγενείς γλώσσες. Στην Αιθιοπία, μια τοπική εκκλησία συμμετέχει σε προγράμματα μετάφρασης της Βίβλου εντός της χώρας και στην αποστολή ιεραποστόλων στην Ασία και σε άλλα μέρη της Αφρικής.

Απάντηση σε μια ανάγκη

Πέρυσι ο David Roberts, ο οποίος ασχολείται με τη συγγραφή ιστολογίου ως Cornish Man στην Αφρική, έμαθε με χαρά ότι ένα εγχείρημα, που βοήθησε να δημιουργηθεί, είχε μόλις δημοσιεύσει την Γένεσι στα λάμα, μια γλώσσα που ομιλείται στο Τόγκο, στο Μπενίν και στην Γκάνα. Παρέθεσε έναν άνθρωπο που ενθουσιάστηκε από το βιβλίο:

Δεν κατάφερα να φτάσω στην αφιέρωση του βιβλίου της Γένεσης το περασμένο Σάββατο, αλλά πέρασα όλη την επόμενη μέρα διαβάζοντας το αντίτυπο που είχε αγοράσει ο γείτονάς μου. Αργότερα μέσα στην εβδομάδα, πήγα με το ποδήλατο από το χωριό μου στο Καντέ, ένα ταξίδι μετ’ επιστροφής περίπου δώδεκα μιλίων, μόνο και μόνο για να μπορέσω να αγοράσω το δικό μου αντίγραφο. Είμαι πολύ εντυπωσιασμένος με αυτό. Τα γαλλικά είναι δύσκολα για μένα, αλλά είναι πολύ ξεκάθαρα στα λάμα. Ακόμα κι αν πεθάνω σήμερα, μπορώ να πω ότι μπόρεσα να διαβάσω το πρώτο μεταφρασμένο βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης στα λάμα. Είμαι ευγνώμων στον Θεό για αυτό.

Ο David Ringer αναφέρει τον Novethan Shanui, έναν πάστορα στο χωριό Μπαμπαλάνγκ στο Καμερούν, όπου ομιλείται μια γλώσσα που ονομάζεται τσιράμπο:

Οι άνθρωποι θα ξέρουν και θα πιστέψουν ότι ο Χριστιανισμός είναι κάτι δικό τους, όταν τον δουν στη γλώσσα τους. Στο παρελθόν —και νομίζω ακόμη τώρα— πολλοί πιστεύουν ότι ο Χριστιανισμός είναι η θρησκεία των λευκών. Και νομίζω ότι μέρος του είναι ότι δεν το έχουν στη γλώσσα τους. Και νομίζω ότι, αλήθεια, αν ήταν και δικό τους θέμα, γιατί δεν είναι στη δική τους γλώσσα; Γιατί ο Θεός δεν μίλησε και στη γλώσσα τους; Έτσι, νομίζω ότι το να έχουν τη Βίβλο στη γλώσσα τους θα τους κάνει να αισθάνονται ότι ο Χριστιανισμός είναι επίσης κάτι δικό τους.

Προκλήσεις

Ωστόσο, η μετάφραση της Βίβλου δεν είναι απλή υπόθεση. Ο David Frank έγραψε πρόσφατα στο Better Bibles Blog για την εμπειρία του από την επίβλεψη ενός μεταφραστικού έργου σε μια αφρικανική χώρα (το όνομα της οποίας δεν αναφέρει):

Πρόσφατα επέστρεψα από την Αφρική, όπου δούλευα με μια μετάφραση του Ευαγγελίου του Λουκά σε μια γλώσσα, που δεν είχε προηγούμενη μετάφραση της Βίβλου, και σε μια κουλτούρα, που είχε πολύ μικρή επαφή με τον Χριστιανισμό. Δεν ήμουν υπεύθυνος για την παραγωγή της μετάφρασης σε αυτή τη γλώσσα, αλλά ήμουν υπεύθυνος για την αξιολόγηση της μετάφρασης. Ήταν μια πολύ απομονωμένη γλωσσική ομάδα, γεωγραφικά και πολιτισμικά. […] Όπως ήταν αναμενόμενο, υπήρχαν κάποιες μεταφραστικές προκλήσεις, όσον αφορά ορισμένους όρους για τη χλωρίδα και την πανίδα και τη γεωγραφία. Αν και υπάρχουν πρόβατα και αγελάδες, αυτή η ομάδα δεν έχει γαϊδούρια ή καμήλες και δεν έχει λέξεις γι’ αυτά. […] Αυτό μας φέρνει στο εδάφιο του Λουκά που λέει, σε αυτή τη γλώσσα: “Διότι είναι ευκολότερο να περάσει ιπποπόταμος από την μικρή τρύπα που ανοίγει ένα βελόνι, παρά ένας πλούσιος να εισέλθει εις την βασιλείαν του Θεού” (Κατά Λουκάν, 18:25). Ενδιαφέρον! Είναι θεμιτό αυτό ή, για λόγους ακρίβειας, πρέπει να επιμείνεις να δανειστείς μια λέξη για την «καμήλα» στη γλώσσα για τη μετάφραση αυτού του στίχου; Δυσκολεύομαι να πω ότι η μετάφραση δεν είναι ακριβής και νόμιμη. Μου αρέσει κάπως, πραγματικά. Τώρα, προφανώς, αν αναζητούσες ένα ταίριασμα για την ελληνική λέξη κάμηλος, αυτή η λέξη-στόχος που μεταφράζεται ως «ιπποπόταμος» δεν θα φαινόταν να ταιριάζει. Αλλά αν διευρύνεις λίγο την προοπτική σου και δεν κοιτάξεις μόνο τις λέξεις αλλά μάλλον τις έννοιες στο πλαίσιο, τότε σε αυτό το συγκεκριμένο πλαίσιο, μια λέξη στη γλώσσα στόχο για τον «ιπποπόταμο» είναι αναμφισβήτητα μια καλή μετάφραση του ελληνικού “κάμηλος”.

Ο Philip Hewer συνεργάζεται με μια ομάδα μεταφραστών για τη μετάφραση της Βίβλου στα κασέμ, μια γλώσσα της Γκάνας :

Στο εδάφιο Ιερεμίας 48:17 έχουμε το επιφώνημα:
«πως συνετρίβη η ένδοξος βακτηρία, η ισχυρά αυτή ράβδος;» ( Νέα αναθεωρημένη τυπική έκδοση )
[…] Φυσικά, η μετάφραση της «βακτηρίας» στα κασέμ δεν είναι απλή, αλλά ένας αρχηγός έχει ένα τελετουργικό μπαστούνι που είναι σύμβολο του αξιώματος. Αυτό πλησιάζει την «ισχυρά ράβδο» της δεύτερης γραμμής, το οποίο είναι παράλληλο σε σημασία με το «σκήπτρο». Επιπλέον, το «σκήπτρο» και το «μπαστούνι» είναι από μόνα τους σύμβολα εξουσίας και ορισμένες αγγλικές εκδόσεις εκφράζουν αυτό το νόημα, παρά τον συμβολισμό: «Η ισχυρή του εξουσία έχει καταρρεύσει. Η δόξα και η δύναμή του δεν υπάρχουν πια». (Good News Bible)
Στα κασέμ, για να διατηρήσουμε τον δίγραμμο παραλληλισμό της εβραϊκής ποίησης και επίσης για να συμπληρώσουμε τον συμβολισμό με τη σημασία του, έχουμε αυτή τη στιγμή:

“Δείτε (πώς) το μπαστούνι του αρχηγού είναι τώρα σπασμένο! Ο Μωάβ δεν έχει πλέον δύναμη!”.

Στο παρακάτω βίντεο , βλέπουμε μεταφραστές της Βίβλου στα μπαμπάνκι (ομιλείται στο Καμερούν) να χρησιμοποιούν λογισμικό, που ονομάζεται Adapt It :

Μια διαδικασία μάθησης

Στο Kouya Chronicle , ο Eddie Arthur (Διευθυντής της Wycliffe Bible Translators UK) σκέφτεται τι κερδίζει ένας μεταφραστής:

Είναι μια θεμελιώδης αλήθεια, που σημειώνεται από πολλούς συγγραφείς, ότι η διαδικασία της μετάδοσης του Ευαγγελίου μεταξύ των πολιτισμών αλλάζει αναπόφευκτα το άτομο, που μεταφέρει το μήνυμα. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τους μεταφραστές. Ο αγώνας για την έκφραση της αλήθειας, η αποκάλυψη του Θεού εντός των ορίων μιας νέας γλώσσας και πολιτισμού ανοίγει αναπόφευκτα τον μεταφραστή σε νέες ιδέες και κατανοήσεις σχετικά με τη φύση και τον χαρακτήρα του Θεού. […] Ένα παράδειγμα αυτού μπορεί να είναι οι εμπειρίες μου προσπαθώντας να κατανοήσω τη φύση της εξιλέωσης στον πολιτισμό Κούγια [της Ακτής Ελεφαντοστού]. Οι Κούγια βλέπουν τη σωτηρία ως πρωτίστως μια απελευθέρωση από πνευματικές δυνάμεις, μια μεταφορά πίστης από το βασίλειο του σκότους στο Βασίλειο του Θεού. Η κατανόησή τους για την εξιλέωση δεν αρνείται την ποινική υποκατάσταση, αλλά προσθέτει ένα βάθος και ένα εύρος κατανόησης, που απουσιάζει από πολλά δυτικά σχόλια.

Είναι η μετάφραση καταστροφική;

Σε μια άλλη ανάρτηση, ο Eddie Arthur εγείρει το ερώτημα για την επίδραση της χριστιανικής ιεραποστολής στον τοπικό πολιτισμό απαντώντας σε αυτό το άρθρο σχετικά με τη μετάφραση της Βίβλου στη γλώσσα ντόγκον του Μάλι . Οι κριτικοί υποστηρίζουν ότι οι αυτόχθονες πολιτισμοί και γλώσσες αλλάζουν με την εισαγωγή του Χριστιανισμού – ενώ πολλοί που εμπλέκονται στη μετάφραση της Βίβλου θα υποστήριζαν ότι βοηθούν τη διατήρηση των τοπικών πολιτισμών κάνοντας τις κοινότητες εγγράμματες. Ο Eddie αναρωτιέται: «Άρα η μετάφραση της Βίβλου αλλάζει τον πολιτισμό ή τον διατηρεί;»

Υπάρχουν τρία πράγματα που πρέπει να ληφθούν υπόψη όταν σκεφτόμαστε το Ευαγγέλιο και τον Πολιτισμό. Πρώτον , το Ευαγγέλιο δεν ανήκει σε κανένα πολιτισμό. Μπορείς να είσαι Βρετανός Χριστιανός και να μείνεις Βρετανός ή Χριστιανός Ντόγκον και να μείνεις Ντόγκον. […] Δεύτερον, το Ευαγγέλιο θα αλλάξει τους πολιτισμούς, με τους οποίους έρχεται σε επαφή. Κανένας πολιτισμός δεν είναι τέλειος και το Ευαγγέλιο θα αντιμετωπίσει εκείνες τις πτυχές του πολιτισμού, που δεν ευθυγραμμίζονται με αυτό που θέλει ο Θεός: π.χ. ο αχαλίνωτος υλισμός της Δυτικής Κοινωνίας ή οι θυσίες αίματος των Ντόγκον. […] Τρίτον, ο πολιτισμός δεν είναι κάτι στατικό, ούτως ή άλλως. Όλοι οι πολιτισμοί αλλάζουν συνεχώς. Υπάρχει μια λανθασμένη ιδέα ότι ορισμένοι πολιτισμοί είναι παρθένοι και αμετάβλητοι και οι Χριστιανοί νευριάζουν με τις κατηγορίες ότι αλλάζουν πολιτισμό. Αλλά ακόμη και οι πιο απομονωμένοι πολιτισμοί εξελίσσονται με την πάροδο του χρόνου και η έκθεση σε πολύ διαφορετικούς πολιτισμούς τους κάνει να αλλάζουν πιο γρήγορα.
Με όλα αυτά τα λόγια, είναι αλήθεια ότι η μετάφραση της Βίβλου και η εργασία για τον γραμματισμό μπορούν να είναι ένα θαυμάσιο εργαλείο για να βοηθήσουμε στη διατήρηση πτυχών του πολιτισμού.

Κάτι παραπάνω από μετάφραση

Μερικοί μεταφραστές της Βίβλου προσπαθούν να ενθαρρύνουν την πολιτιστική ανάπτυξη. Ο David Ker γράφει :

Τι είναι η «Ανάπτυξη της δημοτικής λογοτεχνίας»; Πρόκειται για την ανάπτυξη «λογοτεχνίας» στη «δημοτική», δηλαδή τοπικές γλώσσες. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με τη μετάφραση υλικού από άλλους πολιτισμούς, συμπεριλαμβανομένης της μετάφρασης της Βίβλου. Η μετάφραση της Βίβλου είναι καλή. Καμιά αμφιβολία γι ‘αυτό. Αλλά με ενδιαφέρουν οι συγγραφείς, οι εκδότες και οι εκπαιδευτικοί που κάνουν δυνατή μια ακμάζουσα δημοτική γλώσσα.

Σε ποιον απευθύνεται η μετάφραση;

Ένα ερώτημα που πρέπει να εξετάσουν όλοι οι μεταφραστές είναι ποιο είναι το κοινό τους. Μεταφράζουν οι μεταφραστές της Βίβλου κείμενα για υπάρχουσες εκκλησίες ή για άτομα, που δεν είναι ακόμη εξοικειωμένα με τη χριστιανική γραφή; Οι Ενωμένες Βιβλικές Εταιρείες έχουν επικεντρωθεί στη μετάφραση για εκκλησιαστικές ομάδες, ενώ οι Μεταφραστές της Βίβλου του Wycliffe έχουν ιεραποστολική εστίαση. Ο Eddie Arthur εξετάζει το θέμα :

Η χριστιανική πίστη δεν γνωρίζει τίποτα για μονολιθική συμμόρφωση – ξεκίνησε με μια χαρούμενη έκρηξη ποικιλίας και διαφορετικότητας και συνεχίζει να διαφοροποιείται καθώς εξαπλώνεται σε ολόκληρο τον πλανήτη. Ένα κομμάτι από αυτή την έκρηξη ποικιλίας είναι ότι οι άνθρωποι (είτε σε εκκλησίες, είτε σε ομάδες ανθρώπων που δεν έχουν πρόσβαση) είναι σε θέση να κατανοήσουν το Ευαγγέλιο καθαρά επειδή εκφράζεται στη δική τους γλώσσα. […] Όπου οι πόροι είναι περιορισμένοι, όλοι οι μεταφραστικοί οργανισμοί πρέπει να κάνουν επιλογές σχετικά με τις κοινότητες που μπορούν να εξυπηρετήσουν καλύτερα. Ωστόσο, είτε εργαζόμαστε με καθιερωμένες Εκκλησίες είτε με ομάδες απρόσιτων ανθρώπων, η μετάφραση της Βίβλου έχει να κάνει με την ένωση με τον Θεό στη μεγάλη αποστολή του να καλέσει έναν ετερόκλητο πολύγλωσσο, πολυπολιτισμικό λαό να τον υπηρετήσει και να τον λατρέψει σε αυτόν τον κόσμο και στον άλλο. Κάνουμε μετάφραση της Βίβλου γιατί αυτό είναι το είδος του Θεού που υπηρετούμε .

Αυτό το άρθρο αποτελεί τμήμα του ειδικού μας αφιερώματος Γλώσσες και Διαδίκτυο.