Οι συμμετέχοντες στη μίνι διαδήλωση για την υποστήριξη των κρατουμένων της Πλατείας Μπολότναγια στην Αγία Πετρούπολη κρατούν πανό, που μοιάζουν με κάγκελα φυλακών. Φωτογραφία του Denis Tarasov για το Demotix.

Αυτό το κείμενο εμφανίστηκε αρχικά στους Moscow Times στις 21 Αυγούστου 2014.

Στις 21 Αυγούστου, η ρωσική αστυνομία αναβάθμισε από «βανδαλισμό» σε «χουλιγκανισμό» ένα πρόσφατο συμβάν, στο οποίο τέσσερις ακτιβιστές ύψωσαν μια ουκρανική σημαία σε έναν ουρανοξύστη της Μόσχας. Σύμφωνα με αυτή τη νέα κατηγορία, οι τέσσερις μπορεί να καταδικαστούν σε έως και επτά χρόνια φυλάκιση.

Εάν καταδικαστούν, η κίνηση αυτή σίγουρα θα στείλει ένα αιχμηρό μήνυμα σε όλους τους Ρώσους ακτιβιστές. Ωστόσο, ο φόβος της τιμωρίας, όχι η ίδια η τιμωρία, μπορεί να αποδειχθεί η μεγαλύτερη τροχοπέδη για τη διαφωνία στη Ρωσία. Μια σειρά από πρόσφατες νομοθεσίες στο Διαδίκτυο, ειδικά ο λεγόμενος νόμος περί bloggers, ενθαρρύνει πολλούς να αστυνομεύονται.

Ο νυν γνωστός ως νόμος περί Ρώσων bloggers υπογράφηκε στις 5 Μαΐου 2014, ως μέρος μιας δέσμης νόμων που προωθήθηκαν στο κοινοβούλιο μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις στην πόλη του Βόλγκογκραντ το 2013. Ο νόμος περί bloggers τέθηκε σε ισχύ την 1η Αυγούστου 2014 δημιουργώντας ένα νέο μητρώο ειδικά για τα μέσα ενημέρωσης πολιτών με καθημερινό κοινό μεγαλύτερο από 3.000 άτομα. Οι bloggers, που προστέθηκαν σε αυτό το μητρώο, αντιμετωπίζουν μια σειρά νέων κανονισμών, που αυξάνουν την ευπάθειά τους στην ποινική δίωξη.

Μέχρι στιγμής ο νόμος φαίνεται να εφαρμόζεται τυχαία. Κατά τη διάρκεια της πρώτης εβδομάδας από την έναρξη ισχύος του νόμου περί bloggers, 486 χρήστες του Διαδικτύου υπέβαλαν αίτηση εγγραφής στην κυβέρνηση και μόνο 11 λογαριασμοί καταχωρήθηκαν. Η πρώτη που εγγράφηκε ήταν μια δημοφιλής αστική κοινότητα του Εκατερίνμπουργκ στο Vkontakte. Οι διαχειριστές της έμειναν έκπληκτοι, όταν έλαβαν ειδοποίηση, καθώς δεν έκαναν αίτηση εγγραφής: κάποιος το έκανε για αυτούς, αυτόκλητα.

Οι υψηλού προφίλ bloggers, όπως είναι κατανοητό, δεν ζητούν θέση στο μητρώο. Εάν εγγραφούν, τα ιστολόγιά τους ουσιαστικά γίνονται ΜΜΕ, με όλους τους περιορισμούς και τις ευθύνες που εμπεριέχονται. Αποκαλύπτεται το όνομα και η διεύθυνσή σου, περιορίζεις αισχρότητες, ελέγχεις τα πάντα ή αντιμετωπίζεις ποινική δίωξη για συκοφαντική δυσφήμιση. Τίποτα στον νέο νόμο δεν υπάρχει για να τον προτείνεις σε όσους είτε εκφράζουν την αλήθεια ενάντια στην εξουσία είτε απλώς μοιράζονται θεωρίες συνωμοσίας.

Η αρχική αντίδραση του RuNet στο νόμο ήταν χαλαρή και εστίασε στο πόσο ασαφής και ατελής είναι. Πολλοί έχουν επισημάνει ότι δεν υπάρχει εγκεκριμένος από την κυβέρνηση μηχανισμός για την κατάταξη των bloggers. Δεν είναι επίσης πολύ σαφές πόσο γρήγορα μπορεί η κυβέρνηση να ενημερώσει όσους καταλήγουν στη λίστα της. Και αυτό είναι σημαντικό, γιατί, μέχρι να λάβεις ειδοποίηση, δεν χρειάζεται να μπεις στον κόπο να αλλάξεις τίποτα.

Το σύνθημα «δεν φοβόμαστε τον αποκλεισμό γιατί ξέρουμε πώς να το ξεπεράσουμε» ακούγεται επίσης όλο και πιο συχνά στο RuNet, καθώς οι χρήστες έπρεπε να βρουν εφευρετικούς τρόπους πρόσβασης σε ιστότοπους, που έχουν ήδη αποκλειστεί μέσω μαύρων λιστών, ή άλλα μέσα.

Το ιστολόγιο του ακτιβιστή της αντιπολίτευσης Αλεξέι Ναβάλνι, για παράδειγμα, έχει μεταπηδήσει από τον έναν ιστότοπο-καθρέφτη στον άλλο. Οδηγίες VPN σχετικά με τον τρόπο απόκρυψης της διεύθυνσης IP σου για να ξεπεράσεις το μπλοκάρισμα, ειδικά για τη Ρωσία, είναι άμεσα διαθέσιμες. Όταν ο λογαριασμός Twitter της συλλογικότητας whistleblowers Shaltay Boltay αποκλείστηκε γεωγραφικά στη Ρωσία, οι χρήστες αναδημοσίευσαν συμβουλές για το πώς να ξεπεράσεις το γεωγραφικό μπλοκάρισμα αλλάζοντας τη χώρα διαμονής στο προφίλ σου.

Φυσικά, η χρήση αυτών των τεχνασμάτων απαιτεί κάποια γνώση του Διαδικτύου και δεν θα μπουν όλοι σε τέτοιο κόπο. Το ζήτημα, όμως, εδώ δεν είναι η πρόσβαση. Διακυβεύεται κάτι πολύ μεγαλύτερο.

Ο νόμος της Ρωσίας περί bloggers είναι μια ατελής, σπασμωδική απάντηση στον τρόμο, αλλά και ένα σημάδι της νευρικότητας του Κρεμλίνου για την αδυναμία του να αποκτήσει τον πλήρη έλεγχο του Διαδικτύου. Ο νόμος μπορεί να είναι ασαφής και ελαττωματικός και το Κρεμλίνο μπορεί να μην έχει πραγματικούς μηχανισμούς επιβολής του, αλλά από πολιτική άποψη εξακολουθεί να είναι μια δήλωση και μια δικαιολογία για τη δίωξη ανθρώπων, που κάνουν την κυβέρνηση να νιώθει άβολα.

Στην πραγματικότητα, η ασάφεια του νόμου τον καθιστά ένα εξαιρετικά ισχυρό εργαλείο για τον έλεγχο της διαφωνίας, επειδή κανείς δεν μπορεί πραγματικά να πει ποιες θα είναι οι συνέπειές του. Αυτό μπορεί κάλλιστα να οδηγήσει σε αυτοαμφιβολία και αυτολογοκρισία, η οποία είναι πάντα, πάντα χειρότερη από τα χονδροειδή αυτοματοποιημένα φίλτρα και τις μαύρες λίστες, επειδή σκοτώνει την ιδέα πριν καν ειπωθεί.

Επομένως, ο μεγαλύτερος κίνδυνος του νόμου περί bloggers είναι ότι μπορεί να αλλάξει την ίδια την έννοια του τι σημαίνει να είσαι blogger στη Ρωσία, καθώς οι άνθρωποι συνειδητοποιούν ότι δεν μπορούν απλώς να γράφουν ό,τι θέλουν και να έχουν την πολυτέλεια να μην σκέφτονται τις συνέπειες. Αν γίνεις πολύ δημοφιλής, θα σε αστυνομεύουν και, αν δεν συμπεριφερθείς σωστά, μπορεί να υποστείς απροσδιόριστες επιπτώσεις.

Μερικοί πολίτες μπορεί να σταματήσουν να θεωρούν δεδομένο το Διαδίκτυο και την ελευθερία που το συνοδεύει, ενώ άλλοι μπορεί να αποφασίσουν ότι είναι απλώς πολύ ενοχλητικό για να θυμούνται όλα τα VPN και τα «παραθυράκια». Θα διαβάσουν ό,τι είναι διαθέσιμο και θα κρατήσουν τις απόψεις τους για τον εαυτό τους, επειδή οι Αρχές τους είπαν ότι αυτό πρέπει να κάνουν.

Ωστόσο, είναι πολύ νωρίς για να πούμε σε ποια κατεύθυνση θα γείρει η ζυγαριά. Ο Vadim Yelistratov, συντάκτης του δημοφιλούς ρωσικού διαδικτυακού ιστότοπου ειδήσεων TJournal, πιστεύει μάλιστα ότι η πίεση, σε συνδυασμό με την απαγόρευση των ξένων τροφίμων και άλλη περιοριστική νομοθεσία, μπορεί τελικά να οδηγήσει σε μεγαλύτερη αναταραχή για τις πολιτικές ελευθερίες.

Αυτό θα γινόταν ακόμη πιο πιθανό εάν εφαρμοστεί ο νόμος περί bloggers όπως τον ερμηνεύει ο Ρώσος γκουρού των ΜΜΕ και blogger Anton Nossik.

Σύμφωνα με τον Nossik, ο αποκλεισμός ιστολογίων, που αποτυγχάνουν να εγγραφούν μόλις ειδοποιηθούν, θα συμβεί όχι σε ατομικό επίπεδο αλλά σε επίπεδο πλατφόρμας, καθώς ο νόμος λέει ρητά ότι οποιοσδήποτε περιορισμός πρόσβασης ισχύει μόνο για «διοργανωτές διανομής πληροφοριών στο Διαδίκτυο».

Σύμφωνα με αυτήν την ερμηνεία, ολόκληρο το LiveJournal και το Facebook μπορεί να καταλήξουν να αποκλειστούν στη Ρωσία εξαιτίας ενός ή περισσότερων μη εγγεγραμμένων ιστολογίων, λέει ο Nossik.

Το θεμελιώδες ερώτημα, ωστόσο, δεν είναι πώς επιβάλλεται ο νόμος, αλλά πόσο σημαντικό είναι ένα δωρεάν Διαδίκτυο για τους Ρώσους. Εάν οι νόμοι που τερματίζουν την ανωνυμία και την ελεύθερη έκφραση στο Διαδίκτυο είναι αρκετή ταλαιπωρία για τους πολίτες, μπορεί να επαναστατήσουν. Εάν όχι, μια μειοψηφία θα περιηγηθεί αθόρυβα στη νομοθεσία, ενώ η πλειοψηφία θα παίζει με τους νέους κανόνες.