Η Golnaz Esfandiari, με έδρα την Ουάσινγκτον, είναι ανταποκρίτρια στο Radio Free Europe/Radio Liberty και μια από τους λίγες δημοσιογράφους, που εδρεύουν εκτός του Ιράν γράφοντας στα αγγλικά για τις αποχρώσεις και τις πολυπλοκότητες της ιρανικής κοινωνίας και πολιτικής. Εάν είσαι παρατηρητής του Ιράν, πιθανότατα ακολουθείς ήδη την Golnaz στο Twitter. Μπορεί επίσης να γνωρίζεις το ιστολόγιό της Persian Letters, μία από τις λίγες αγγλόφωνες πηγές ειδήσεων για το Ιράν από την οπτική εκ των έσω. Αφού εργάστηκε στην περσική υπηρεσία του RFE/RL, καθώς και στην αγγλόφωνη αίθουσα σύνταξης, η Golnaz σκέφτεται ότι αποτελεί «γέφυρα» μεταξύ των δύο υπηρεσιών.
Ο συν-ιδρυτής του Global Voices Ethan Zuckerman έχει ορίσει ως “φυσιογνωμίες-γέφυρες” τους ανθρώπους, που είναι παθιασμένοι με την εξήγηση των πολιτισμών τους σε ανθρώπους από άλλες κοινωνίες. Καθώς το έργο της Golnaz συνάδει με το ήθος του Global Voices, μιλήσαμε μαζί της για το μοναδικό ρόλο της ως γέφυρα μεταξύ του Ιράν και του αγγλόφωνου κόσμου.
Global Voices: Ο λογαριασμός σας στο Twitter έχει καταταχθεί από τον Guardian ως ένας από τους δέκα κορυφαίους λογαριασμούς, που μπορεί να ακολουθήσει κανείς σχετικά με το Ιράν. Το ιστολόγιό σας Persian Letters είναι φιναλίστ για το Βραβείο Ηλεκτρονικής Δημοσιογραφίας. Μπορείτε να μου πείτε λίγο για την εμπειρία σας σε αυτό το τοπίο των μέσων ενημέρωσης;
Golnaz Esfandiari: Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μου επέτρεψαν να έχω πρόσβαση σε μοναδικές πληροφορίες σχετικά με το Ιράν και τους Ιρανούς. Μου επιτρέπουν να έχω πρόσβαση σε ένα ευρύτερο κοινό και να φέρω περισσότερες φωνές στα ρεπορτάζ μου. Οι ιστότοποι και οι εφαρμογές κοινωνικής δικτύωσης με έχουν διευκολύνει πολύ να προσεγγίσω επί τόπου ανθρώπους, να μιλήσω στις πηγές μου. Έχω επίσης αποκτήσει νέες πηγές και μπόρεσα να κατανοήσω καλύτερα, για παράδειγμα, σκληροπυρηνικούς, που συνήθως δεν είναι ανοικτοί σε συνέντευξη μαζί μας. Έχω καταφέρει να γράψω κείμενα όλα αυτά τα χρόνια μόνο με προσεκτική ανάγνωση και επαλήθευση πληροφοριών σε ιστολόγια και περιεχόμενο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
GV: Ήσαστε ένας από τους πρώτους ανθρώπους, που επέκριναν την ιδέα μιας “επανάστασης στο Twitter” το 2009, όταν πολλοί επικαλέσθηκαν το Twitter ως εργαλείο για την κινητοποίηση και την συγκέντρωση των διαδηλωτών ενάντια στα χαλκευμένα αποτελέσματα των εκλογών. Εξηγήσατε σε ένα άρθρο ότι “καταστρέψατε το όνειρο των φίλων σας” για μια “Επανάσταση του Twitter”, όταν επισημάνατε ότι οι περισσότεροι χρήστες που κάλυπταν τη διαμαρτυρία ήταν στην πραγματικότητα εκτός της χώρας. Κοιτάζοντας πίσω, χρόνια αργότερα, ποιος πιστεύετε ότι είναι ο ρόλος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στο Ιράν;
GE: Νομίζω ότι η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στο Ιράν και η σημασία τους αυξάνονται. Κυβερνητικοί αξιωματούχοι το παραδέχονται και βλέπω επίσης περισσότερους ανθρώπους στη χώρα να χρησιμοποιούν ιστότοπους κοινωνικής δικτύωσης και εφαρμογές. Πιστεύω πραγματικά ότι από το 2009 η χρήση των κοινωνικών μέσων έχει αυξηθεί σημαντικά. Κάποιοι Ιρανοί μου είπαν ότι μπήκαν στο Twitter, αφότου διάβασαν ισχυρισμούς για μια “επανάσταση του Twitter” στο Ιράν. Οι ιστότοποι κοινωνικής δικτύωσης έχουν διευκολύνει τη συνομιλία και την κοινή χρήση περιεχομένου, που έχει απαγορευτεί ή θεωρηθεί ευαίσθητο, οι άνθρωποι μπορούν να συζητήσουν θέματα ταμπού σχετικά ανοιχτά. Παράλληλα, αμφισβητούν τις κρατικές πολιτικές και θέσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αρκετά τακτικά.
Η τελευταία περίπτωση είναι η εξής. Όταν μια κρατική απαγόρευση των ΜΜΕ για τον πρώην πρόεδρο Μοχάμαντ Χαταμί ανακοινώθηκε δημόσια, πολλοί άρχισαν να κοινοποιούν τις φωτογραφίες του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ή ακόμα βλέπω τους ανθρώπους να μοιράζονται την ανησυχία τους για την κατ’ οίκον σύλληψη των ηγετών της αντιπολίτευσης Mir Hossein Mousavi, Zahra Rahnavard και Mehdi Karroubi στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τέσσερα χρόνια μετά τη σύλληψή τους και τον περιορισμό των επαφών τους με τον έξω κόσμο. Υπάρχουν πολλά τέτοια παραδείγματα. Όπως γνωρίζετε, υπάρχουν λίγες πλατφόρμες, όπου οι Ιρανοί μπορούν να εκφραστούν ελεύθερα. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επιτρέπουν σχετικά ελεύθερες συζητήσεις και ανταλλαγές απόψεων για άτομα εντός της χώρας. Έχει επίσης δημιουργήσει περισσότερους δεσμούς μεταξύ Ιρανών εντός και εκτός της χώρας.
Δεν είναι όμως όλα καλά κι όλα ωραία. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης διευκολύνουν τη διάδοση θεωριών παραπληροφόρησης και συνωμοσίας, οι οποίες είναι αρκετά δημοφιλείς σε ορισμένα τμήματα της κοινωνίας. Και φυσικά, το ιρανικό καθεστώς χρησιμοποιεί επίσης τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης εκτενώς για προπαγάνδα. Υπάρχει ένας αυξανόμενος αριθμός Ιρανών αξιωματούχων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, καθώς και αναλυτών του Ιράν, που σχολιάζουν τακτικά το ζήτημα των πυρηνικών, μερικοί από τους οποίους έχουν δεσμούς με την κυβέρνηση και επαναλαμβάνουν ουσιαστικά την επίσημη γραμμή.
GV: Γράφετε κυρίως στα αγγλικά, ξεκινήσατε όμως τη σταδιοδρομία σας στην περσόφωνη δημοσιογραφία. Υπάρχει λόγος για τη μετάβαση αυτή; Και μπορείτε να περιγράψετε αν οι εμπειρίες αυτές είναι διαφορετικές μεταξύ τους, καλώς ή κακώς;
GE: Έχω περάσει στο RFE/RL περισσότερα από δέκα χρόνια και στο παρελθόν έχω περάσει εναλλάξ και από την περσική μας υπηρεσία και την αίθουσα σύνταξης, όπου εργάζομαι τώρα. Μερικές φορές δουλεύω ως γέφυρα μεταξύ των δύο, προσπαθώντας να ενσωματώσω ρεπορτάζ από τους συναδέλφους του Radio Farda στην κάλυψή μας για την αγγλική ιστοσελίδα και άλλες υπηρεσίες. Η δουλειά στην αίθουσα σύνταξης ήταν πολύ διαφορετική από την επαγγελματική μου εμπειρία στην περσική υπηρεσία. Ενώ έχω απολαύσει τη δουλειά μου και στις δύο υπηρεσίες, αισθάνομαι ότι έμαθα περισσότερα στην αίθουσα σύνταξης και αναπτύχθηκα επαγγελματικά. Είχα το προνόμιο να δουλεύω με πολύ επαγγελματίες και έμπειρους δημοσιογράφους, που με δίδαξαν πολλά.
GV: Πολλά περσόφωνα μέσα ενημέρωσης τα διαχειρίζονται και γράφουν σε αυτά από τη διασπορά για φορείς όπως το RFE/RL και το BBC Persian. Αυτές οι υπηρεσίες μεταδίδουν ειδήσεις για το Ιράν στην περσική γλώσσα και για τα δύο ακροατήρια εντός και εκτός Ιράν, ενώ όταν γράφετε στα αγγλικά, καλύπτετε το Ιράν κυρίως για δυτικό ακροατήριο. Έχετε παρατηρήσει διαφορά στα δημοσιογραφικά στυλ; Και είναι εύκολο να κάνετε εναλλαγές μεταξύ των δύο;
GE: Μερικές φορές τα άρθρα για ιρανικές ειδησεογραφικές ιστοσελίδες είναι μεγαλύτερα και λιγότερο εστιασμένα, οι πληροφορίες δεν παρέχονται συνοπτικά. Λείπει μια αρχική ευκρινής εισαγωγή με το κυρίως θέμα, η αναφορά πηγών μπορεί να είναι ισχνή. Δεν υπάρχει πολλή αφήγηση. Όσον αφορά το κοινό μου, έχω παρατηρήσει ότι έχω επίσης αναγνώστες μέσα στη χώρα και βεβαίως απόδημους, οπότε δεν είναι απλά δυτικό το ακροατήριο. Δεν είχα πρόβλημα στην εναλλαγή μεταξύ των δυο γραφείων, αν και για ένα αυστηρά ιρανικό ακροατήριο γράφω λίγο διαφορετικά όσον αφορά το υπόβαθρο που δίνω.
GV: Το Ιράν είναι μια από αυτές τις περίπλοκες χώρες με πολλές αντιφάσεις και επίπεδα, που συχνά είναι δύσκολο για έναν ξένο να τα αντιληφθεί εύκολα. Πιστεύετε ότι με περισσότερους επαγγελματίες δημοσιογράφους σαν τον εαυτό σας στον τομέα, το Ιράν γίνεται λιγότερο ξένη οντότητα στη Δύση;
GE: Σίγουρα το ελπίζω, αν και συχνά-πυκνά εξακολουθούν να υπάρχουν παραπλανητικά ρεπορτάζ, που βασίζονται στην έλλειψη κατανόησης του Ιράν και του ιρανικού λαού: εξακολουθούν να υπάρχουν πολλές απλουστεύσεις, υπερβολές ή εσφαλμένες αντιλήψεις. Η γνώση της γλώσσας είναι το κλειδί για ένα καλό ρεπορτάζ. Είναι σημαντικό να μπορείς να διαβάσεις τον ιρανικό Τύπο – όχι μόνο τα ρεπορτάζ των δυτικών ΜΜΕ – και να μιλήσεις με τους ανθρώπους στη δική τους γλώσσα. Νομίζω ότι οι Ιρανοί στα κοινωνικά μέσα διαδραματίζουν επίσης ρόλο εξηγώντας στον κόσμο ότι η χώρα τους είναι κάτι περισσότερο από μια σειρά πυρηνικών εγκαταστάσεων και κακών κληρικών, που κάνουν αμφιλεγόμενες δηλώσεις.
GV: Μια τελευταία ερώτηση. Aν δεν ήσαστε δημοσιογράφος που γράφει για το Ιράν, με τι θα ασχολιόσαστε;
GE: Αυτή είναι μια ερώτηση, που την κάνω συχνά στον εαυτό μου…Θα χρησιμοποιούσα πιθανώς το πτυχίο μου στην ψυχολογία και θα εργαζόμουν με πρόσφυγες από τη Συρία ή άλλες χώρες. Με τα χρόνια, ο σεβασμός και ο θαυμασμός μου για τους ιατρούς εργαζόμενους έχει αυξηθεί σημαντικά. Έτσι σε μια άλλη ζωή, θα μπορούσε να ήταν η σταδιοδρομία που θα είχα επιδιώξει.