Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού του 2017, πέρασα μερικούς μήνες στην Ουλάν Μπατόρ, την πρωτεύουσα της Μογγολίας. Εκεί, γνώρισα μια νεαρή γυναίκα στο δεύτερο έτος των πανεπιστημιακών της σπουδών, η οποία μου είπε για τις δυσκολίες του να είναι κανείς ΛΟΑΤΚΙ+ στη χώρα. Μου έκανε αμέσως εντύπωση η σοβαρότητα ορισμένων από τις καταστάσεις, που απεικόνισε. Αν και ήταν μόλις 19 ετών, είχε ήδη αντιμετωπίσει τέτοιες διακρίσεις η ίδια. Ήξερα ότι θα είχε πολύτιμη εικόνα για το τι περνούσαν τα νεότερα μέλη της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας της χώρας.
Η Μογγολία είναι μια χώρα με ιστορικό διακρίσεων εις βάρος των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων. Ακόμα κι αν υπάρχουν νόμοι για την προστασία τους, δεν είναι ασυνήθιστο να διαβάσετε κείμενα για αμφιφυλόφιλους και ομοφυλόφιλους ανθρώπους, που έχουν ξυλοκοπηθεί, βιαστεί ή ακόμη και απαχθεί από ομάδες μίσους. Υπάρχουν κάποιες προσεκτικές ενδείξεις αλλαγής. Στα τέλη του περασμένου έτους, η αστυνομία άσκησε κατηγορίες εναντίον μιας ακροδεξιάς ομάδας μετά από επίθεση σε τρανσέξουαλ εργαζόμενη του σεξ, σε μια σπάνια περίπτωση, όπου οι Αρχές ερεύνησαν ένα έγκλημα μίσους κατά των ΛΟΑΤΚΙ+.
Έτσι, όταν της πρότεινα να της πάρω συνέντευξη, απάντησε ότι έπρεπε να το σκεφτεί. Φοβόταν ότι το να εκθέσει το όνομά της δημόσια θα μπορούσε να θέσει αυτήν και τους συγγενείς της σε κίνδυνο, είπε. Τελικά, δέχτηκε: η σιωπή έπρεπε να σπάσει. Είχε μόνο δύο αιτήματα: να κρύψω την πραγματική της ταυτότητα και να άφηνα να περάσει λίγος χρόνος, προτού δημοσιεύσω τα λόγια της.
Το 2020, αποφασίσαμε ότι τρία χρόνια ήταν μια περίοδος αρκετά μεγάλη. Και για να τιμήσω το αίτημά της σχετικά με την ταυτότητά της, αποφάσισα να της δώσω το ψευδώνυμο Erdene, που σημαίνει “κόσμημα” στα μογγολικά. Η συνέντευξη έχει υποστεί επεξεργασία για λόγους συντομίας και ύφους.
“Είχα πολλά προβλήματα σχετικά με τον σεξουαλικό προσανατολισμό μου”, άρχισε η Erdene.
Στη Μογγολία, συνέχισε, οι σεξουαλικές διακρίσεις δεν σε πλήττουν πάντα άμεσα. “Οι άνθρωποι δεν καταλαβαίνουν πραγματικά όταν μιλάς για ‘σεξουαλικό προσανατολισμό’. Αν έπρεπε να πω στον μέσο Μογγόλο ότι είμαι αμφιφυλόφιλη, θα ήταν σαν: “Ω… Εντάξει”. Δεν θα αντιδρούσαν ούτε θετικά ούτε αρνητικά. Γιατί δεν θα καταλάβαιναν. Αλλά αν το έδειχνα με τις πράξεις μου – αυτό θα τους εξέπληττε”, συνέχισε.
Amedeo Bastiano: Πώς θα αντιδρούσαν;
Erdene: Αν είσαι κορίτσι και περπατάς χέρι-χέρι με ένα άλλο κορίτσι, ο κόσμος νομίζει ότι είστε φίλες. Κανείς δεν θα υποψιαζόταν ότι είστε ζευγάρι. Αλλά ποτέ δε θα φιλούσες ένα άλλο κορίτσι δημοσίως. Αν το έκανες, ο κόσμος θα σε προσέβαλλε και θα σου φώναζε. Ειδικά οι ηλικιωμένοι και οι συντηρητικοί. Πιθανότατα, κάποιος θα σε πλησίαζε και θα σε ανάγκαζε να σταματήσεις.
Συνέβη σε μία φίλη μου. Αυτή και ένα άλλο κορίτσι έβγαιναν. Μια φορά, πήγαν σε ένα πάρκο και άρχισαν να φιλιούνται. Δύο τύποι τις προσέγγισαν, λέγοντας: “Γεια σας, τι κάνετε;! Και οι δύο θα έπρεπε να φιλάτε άντρες. Γιατί φιλιέστε; Μετά ανάγκασαν την φίλη μου και το άλλο κορίτσι να σταματήσουν”.
Οι άνθρωποι αντιδρούν πιο έντονα στους άνδρες. Αν δύο άντρες κρατούσαν ο ένας το χέρι του άλλου, οι άλλοι άνθρωποι θα τους έδερναν. Αυτό δεν είναι ασυνήθιστο.
AB: Υπάρχει κάποια κοινότητα που παρέχει υποστήριξη σε ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα στη Μογγολία;
E: Ναι, υπάρχει μια μικρή κοινότητα, ένα μικρό ΛΟΑΤ κέντρο, και προσπαθεί να κάνει τη φωνή του να ακουστεί. Μπήκα κι εγώ. Έχουμε μια πορεία υπερηφάνειας, μια εβδομάδα υπερηφάνειας και ούτω καθεξής… Αλλά μόνο λίγοι άνθρωποι συμμετέχουν. Την τελευταία φορά [το 2017], στην πορεία υπερηφάνειας, ήμασταν λιγότεροι από 50. Δεν υπάρχει κάλυψη από τα μέσα ενημέρωσης. Σχεδόν κανείς δεν γνωρίζει ότι τέτοια γεγονότα λαμβάνουν χώρα. Και όταν οι άνθρωποι δεν μιλούν για τις δραστηριότητές μας, ο αντίκτυπος αυτού που κάνουμε εξασθενίζει γρήγορα. Πολλοί δεν γνωρίζουν καν ότι υπάρχει ένα πραγματικό ΛΟΑΤΚΙ+ κέντρο. Οι άνθρωποι που “εργάζονται” εκεί είναι όλοι εθελοντές. Παίρνουν ένα πολύ μικρό μέρος χρημάτων, επειδή είναι εγγεγραμμένοι ως μη κερδοσκοπικός οργανισμός.
AB: Οπότε, οι εθελοντές του δεν πληρώνονται από την κυβέρνηση – ή όχι άμεσα. Πώς φαίνεται το ΛΟΑΤ κέντρο από τους κρατικούς θεσμούς;
E: Όχι θετικά. Η Μογγολία είναι επίσημα μια δημοκρατία και ως δημοκρατία είναι υποχρεωμένη να υπερασπιστεί τα δικαιώματα των ανθρώπων – σε αυτούς περιλαμβάνονται και οι ΛΟΑΤΚΙ+. Η ικανότητά μας να έχουμε μια κοινότητα, να ακουστούμε, και ούτω καθεξής. Αλλά στην πραγματικότητα, οι πολιτικοί δεν μας συμπαθούν. Ανεξάρτητα από το κόμμα τους. Δεν ενδιαφέρονται να μας προστατεύσουν. Έτσι σιωπούν και εμποδίζουν κάθε πιθανή αλλαγή. Το κέντρο έπρεπε να παλέψει πολύ σκληρά για να λάβει τη μικρή κυβερνητική βοήθεια που λαμβάνει τώρα. Και αυτό πήρε περίπου πέντε χρόνια.
Οι σεξουαλικές διακρίσεις είναι έγκλημα σύμφωνα με το νόμο της Μογγολίας. Το να βλάπτεις ανθρώπους λόγω του γενετήσιου προσανατολισμού ή της σεξουαλικής τους ταυτότητας [θα πρέπει] να συνεπάγεται σοβαρές ποινές. Αλλά αυτό παραμένει ένα νεκρό γράμμα: όλοι αγνοούν το νόμο. Αν καλέσεις την αστυνομία λέγοντας ότι έχεις υποστεί διακρίσεις, κανείς δεν θα έρθει. Και πολλοί άνθρωποι – πολλοί μπάτσοι, καθώς και πολλοί ΛΟΑΤΚΙ+ άνθρωποι – δεν γνωρίζουν καν ότι υπάρχει ένας τέτοιος νόμος.
AB: Γιατί οι άνθρωποι είναι τόσο ανενημέρωτοι;
E: Υπάρχουν πολλοί λόγοι. Ο πρώτος είναι η κωλυσιεργία της πολιτικής. Αμέσως μετά έρχονται τα χρήματα και ο φόβος.
Τον τελευταίο καιρό, έχουν επισκεφθεί πολλοί νέοι άνθρωποι το κέντρο. Ήταν 16 έως 18 ετών. Και όλοι λυπούνταν για το ότι δεν μπορούσαν να βρουν λεπτομέρειες για το κέντρο πουθενά.
Ας φανταστούμε ότι κάποιος παρενοχλείται ή υφίσταται διακρίσεις. Αυτό το άτομο δεν θα ξέρει πού να στραφεί. Είναι απλά αδύνατο να βρει κάτι που λέει: “Αν είστε σε μια δύσκολη κατάσταση, καλέστε αυτόν τον αριθμό, ή πηγαίνετε σε αυτό το μέρος”. Δεν υπάρχει ούτε ένα πάνελ, ούτε ένα φυλλάδιο. Όταν οι άνθρωποι παρενοχλούνται, πιθανότατα θα είναι μόνοι, θα αισθάνονται μόνοι και θα πρέπει να αντέξουν τον πόνο τους σιωπηλά, χωρίς τη δυνατότητα να βρουν παρηγοριά και βοήθεια. Πιθανότατα θα συνεχίσουν να αντιμετωπίζουν διακρίσεις για μεγάλο χρονικό διάστημα χωρίς να βλέπουν καμία δυνατότητα να βελτιώσουν την κατάστασή τους.
Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι όσοι διευθύνουν το κέντρο δεν κάνουν αρκετή διαφήμιση. Δεν είναι δικό τους λάθος, όμως. Δεν έχουν αρκετά χρήματα για να τυπώσουν πράγματα. Και στο διαδίκτυο, παρά το γεγονός ότι έχουν μια σελίδα στο Facebook και όλα αυτά, οι άνθρωποι φοβούνται να συνδέσουν το όνομά τους με το κέντρο. Τα μέλη της κοινότητας δεν θέλουν να μοιράζονται συνδέσμους, να στέλνουν μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή να προσκαλούν τους φίλους τους σε εκδηλώσεις. Επειδή δεν θέλουν να τους κάνουν διακρίσεις. Ή να υφίστανται διακρίσεις ακόμη περισσότερο. Αυτοί που διοικούν το κέντρο κάνουν ό,τι μπορούν. Δουλεύουν πολύ σκληρά. Αλλά στο κάτω-κάτω, είναι μόνο τέσσερις. Δεν μπορείς να ζητήσεις πάρα πολλά από τέσσερα άτομα που εργάζονται ως εθελοντές. Οι δυνατότητες είναι περιορισμένες.
AB: Πόσο μεγάλη είναι η ΛΟΑΤ κοινότητα στη Μογγολία;
E: Επίσημα η κοινότητα έχει μεταξύ 300 και 500 μέλη. Αλλά υπάρχουν πολύ περισσότεροι ΛΟΑΤΚΙ+ άνθρωποι στη Μογγολία. Πολύ περισσότεροι. Έχει γίνει μια έρευνα και έδειξε περίπου 30.000 ανθρώπους σε όλη τη χώρα. Αλλά ακόμη και εκείνοι που οργάνωσαν αυτή την έρευνα γνωρίζουν ότι ο πραγματικός αριθμός είναι πολύ υψηλότερος. Οι άνθρωποι απλά δεν μιλάνε. Από όλους τους Μογγόλους που γνωρίζω άμεσα ή έμμεσα, μπορώ να θυμηθώ λιγότερους από 10 ανθρώπους που αποκαλύφθηκαν πλήρως, συμπεριλαμβανομένων των δημόσιων προσώπων. Και τώρα που το σκέφτομαι, είναι όλες γυναίκες. Ούτε ένας άντρας δεν παραδέχτηκε ότι είναι γκέι.
AB: Δεδομένου του πόσο δύσκολη είναι η κατάσταση στη Μογγολία για τους ΛΟΑΤΚΙ+ ανθρώπους, γιατί αποφασίσατε να αποκαλυφθείτε;
E: Έκανα αυτή την επιλογή εξαιτίας μιας φίλης. Στο παρελθόν, είχε μια φίλη με ανδρική εμφάνιση: έμοιαζε με άντρα. Ένας γκέι τύπος, ίσως. Την χτύπησαν δύο φορές εξαιτίας της εμφάνισής της.
Μια φορά ήταν στους δρόμους τη νύχτα. Την άλλη ήταν σε ένα λοατκι+ πάρτι. Μερικές φορές οργανώνουμε πάρτι στην πόλη. Πρόκειται για ιδιωτικές εκδηλώσεις: προετοιμάζουμε μια λίστα και μόνο τα μέλη της κοινότητάς μας, που εγγράφονται εκ των προτέρων, γίνονται δεκτά. Όταν αυτό το κορίτσι ξυλοκοπήθηκε, υπήρχαν τρία άτομα, που μας περίμεναν έξω από το μέρος που κάναμε το πάρτι. Προσπάθησαν να μπουν μέσα στο χώρο, αλλά όταν πλησίασαν την είσοδο, ο πορτιέρης τους είπε: “Δεν μπορείτε να μπείτε. Γίνεται ένα πάρτι ΛΟΑΤ.” Έτσι αποφάσισαν να περιμένουν κάποιον να βγει. Θα έπρεπε να είχε πει: “Συγγνώμη, αυτό είναι ένα ιδιωτικό γεγονός” και τίποτα άλλο. Αλλά αποφάσισε να είναι συγκεκριμένος.
Το έκανε επίτηδες. Λέγοντας σε αυτούς τους τρεις τι συνέβαινε μέσα στο μέρος, διευκόλυνε την κατάσταση. Αν δουλεύεις στην ασφάλεια, θα πρέπει να μπορείς να καταλάβεις εκ πρώτης όψεως πότε μια ομάδα κόπανων θέλει να τσακωθεί, σωστά; Δεν τους δίνεις τον λόγο. Πλέον, όταν τα τρία παιδιά άρχισαν να χτυπούν το κορίτσι – η οποία ήταν πελάτισσα του χώρου, στον οποίο εργαζόταν ο σεκιουριτάς – εκείνος δεν κουνήθηκε καθόλου. Ήθελε να την δείρουν.
Αυτοί οι τρεις ήξεραν ότι εκείνη ήταν κορίτσι. Όταν ξεκίνησαν, τους το είπε ο φίλος μου. Θα μπορούσαν να το καταλάβουν αυτό από τη φωνή της. Αλλά δεν τους ένοιαζε. Απλά ήθελαν να την νικήσουν. Ένιωθαν δικαιολογημένοι από το γεγονός ότι έμοιαζε με άνδρα, ώστε να γίνουν βίαιοι. Αυτό με έκανε να καταλάβω σε τι μπορεί να οδηγήσει η διάκριση. Και αυτή η επίγνωση είναι ο λόγος που είμαι ανοιχτή για τον προσανατολισμό μου. Είμαι ανοιχτή, γιατί κανείς δεν είναι. Γιατί αν κανείς δεν μιλήσει για την κατάσταση, κανείς δεν θα το μάθει. Και θέλω να το μάθει ο κόσμος. Θέλω οι άνθρωποι σε αυτή την κοινωνία, ειδικά οι άνθρωποι της ηλικίας μου, να γνωρίζουν και να αρχίσουν να δέχονται αυτούς που είναι διαφορετικοί.
AB: Πώς αντέδρασαν οι κοντινοί σας άνθρωποι, όταν αποκαλύψατε τον προσανατολισμό σας;
E: Έχασα μερικούς φίλους, αφότου είπα ότι είμαι αμφιφυλόφιλη. Και άνδρες και γυναίκες φίλους. Αλλά είμαι πιο ευτυχισμένη. Είναι καλύτερα να έχεις φίλους, που σε δέχονται γι’ αυτό που είσαι, παρά ψεύτικους φίλους, που θα είναι πάντα έτοιμοι να σου γυρίσουν την πλάτη. Η μητέρα μου ξέρει. Ο πατέρας μου όχι. Αλλά εδώ στη Μογγολία, σχεδόν κανείς δεν το λέει στους γονείς του. Οι ΛΟΑΤΚΙ+ άνθρωποι δεν μιλούν ποτέ – ούτε καν με στενούς φίλους. Ανοίγονται μόνο με άλλα μέλη της κοινότητας.
Όταν οι γονείς σου ανακαλύπτουν τον προσανατολισμό σου, σχεδόν πάντα δυσκολεύεσαι. Έχω ένα άμεσο παράδειγμα αυτού. Ξέρω ένα άλλο κορίτσι. Οι γονείς της ήξεραν ότι ήταν αρραβωνιασμένη με κάποιον του ίδιου φύλου… Αλλά όχι επειδή τους το είπε. Είχαν κάποια στοιχεία, διάβασαν μερικά μηνύματα… Όταν το συνειδητοποίησαν, έκοψαν τη σύνδεσή της στο διαδίκτυο, πήραν το τηλέφωνό της και το σημειωματάριό της και την ανάγκασαν να μείνει σπίτι για δύο εβδομάδες. Μετά, την έκαναν να χωρίσει με την κοπέλα της. Αυτή είναι η τυπική κατάσταση, που περνούν οι νέοι ΛΟΑΤΚΙ+ στη Μογγολία.
Για μένα, ήταν διαφορετικά. Η μητέρα μου σπούδασε στο εξωτερικό και είναι ένα πολύ ενημερωμένο, ανοιχτόμυαλο άτομο. Μια φορά, με ρώτησε αν ήμουν ευτυχισμένη με το άτομο, που έβγαινα. Μάλλον υποψιάστηκε ότι έβλεπα ένα κορίτσι. Είπα ότι ναι, ήμουν. Το μόνο πράγμα που μου απάντησε ήταν: “Αν είσαι ευτυχισμένη, κάνε ό,τι θέλεις. Σε δέχομαι, σ’ αγαπώ, και θα σε δεχτώ και θα σε αγαπώ ό,τι κι αν γίνει. Αν είσαι ευτυχισμένη, είμαι κι εγώ ευτυχισμένη.” Αυτό είναι εξαιρετικά σπάνιο εδώ.
Η μητέρα μου με έκανε να καταλάβω πόσο μεγάλη μπορεί να είναι η επίδραση των γονιών σου. Πόσο σημαντικό είναι να έχεις την αγάπη τους, πόσο μπορούν να επηρεάσουν την ευτυχία σου. Αν δεν ήταν αυτή, θα ένιωθα πολύ πιο μόνη και απομονωμένη.
AB: Πιστεύετε ότι υπάρχει καμία πιθανότητα να βελτιωθεί η κατάσταση στο μέλλον;
E: Στη Μογγολία, πολλοί άνθρωποι εξακολουθούν να πιστεύουν ότι η ομοφυλοφιλία είναι μια ψυχική ασθένεια. Όταν ανακαλύπτουν ότι κάποιος είναι γκέι ή λεσβία, αηδιάζουν και αναζητούν έναν τρόπο για να θεραπεύσουν το άτομο.
Μερικές φορές, οι Δυτικοί βλέπουν το να είναι κανείς αμφιφυλόφιλος ως καλύτερο από το να είναι λεσβία, γιατί εξακολουθεί να σου “αρέσει το αντίθετο φύλο”. Αλλά εδώ, ισχύει περισσότερο το γεγονός ότι σε ελκύει το ίδιο φύλο. Οι άνθρωποι πιστεύουν ότι αν δεν είσαι 100% ετεροφυλόφιλος, δεν είσαι σε θέση να αισθάνεσαι την αγάπη σαν “φυσιολογικός άνθρωπος”. Δεν πιστεύουν ότι είσαι σε θέση να έχεις κανονικά συναισθήματα, τον έλεγχο της σεξουαλικότητάς σου, ή μια φυσιολογική σχέση. Νομίζουν ότι δεν μπορείς με κανένα τρόπο να είσαι πιστός.
Η κατάσταση βελτιώνεται. Ο αριθμός των συνδρομών στο ΛΟΑΤΚΙ+ κέντρο αυξάνεται, ιδίως μεταξύ των νέων. Έχουμε μεγαλύτερη προβολή και ορισμένα ξένα [ΛΟΑΤΚΙ+] κέντρα προωθούν την εικόνα μας στο εξωτερικό. Επιπλέον, πολλοί Μογγόλοι μετακινούνται τώρα σε άλλες χώρες για να σπουδάσουν ή να εργαστούν, και εκεί, μπορούν να αγκαλιάσουν μια πιο ανεκτική άποψη, όπως η μητέρα μου.
Αλλά οι αλλαγές χρειάζονται χρόνο. Γι’ αυτό θέλω να φύγω, είμαι περήφανη που είμαι Μογγόλα, αλλά δεν μπορώ να συνθλίβομαι συνεχώς από το μίσος της κοινωνίας μου.