Η ελευθερία της έκφρασης σε φθίνουσα πορεία στη Νότια Αφρική, αποκαλύπτει νέα έρευνα

Νέοι ποζάρουν για φωτογραφία σε ένα συνέδριο στη Ναμίμπια. Εικόνα από: Yusuf Kalyango Jnr. (CC BY-SA 2.0)

Μία πρόσφατη έρευνα από το συνασπισμό της Αφρικανικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων και Ελευθεριών στο Διαδίκτυο (AfDec) εξέτασε την υφιστάμενη νομοθεσία και τον αντίκτυπό της στο δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης σε επτά χώρες στη Νότια Αφρική: στο Μαλάουι, τη Μοζαμβίκη, τη Ναμίμπια, τη Νότια Αφρική, την Τανζανία, τη Ζάμπια και τη Ζιμπάμπουε.

Στην έκθεση των 102 σελίδων συνεισέφεραν 8 αρθρογράφοι, συμπεριλαμβανομένου του Dércio Tsandzana, πορτογαλόφωνου αρχισυντάκτη του Global Voices.

Μία σύνοψη των ευρημάτων για την κάθε χώρα παρουσιάζεται παρακάτω.

Μαλάουι

Η ενότητα 35 στο Σύνταγμα του Μαλάουι του 1994 (με τις τροποποιήσεις) χορηγεί ελευθερία της έκφρασης, “παραχωρεί το δικαίωμα στην ελευθερία της άποψης στην ενότητα 34, ελευθερία του Τύπου στην ενότητα 36, πρόσβαση σε πληροφορίες στην ενότητα 37, και ελευθερία του συνέρχεσθαι στην ενότητα 38″, σημείωσε η έκθεση.

Παρ’ όλα αυτά, η έκθεση της AfDec ξεχώρισε τρεις νόμους, που έχουν εκτροχιάσει την ελεύθερη έκφραση: την Πράξη 33 περί Ασφάλειας του Κυβερνοχώρου και Ηλεκτρονικών Συναλλαγών του 2016, την Πράξη 10 περί Προστατευμένης Σημαίας, Εμβλημάτων και Ονομασιών του 1967 (όπως τροποποιήθηκε από την Πράξη 11 του 2012) και την ενότητα 60 του Ποινικού Κώδικα

Συγκεκριμένα, η Πράξη περί Ασφάλειας στον Κυβερνοχώρο περιέχει σαφείς ρήτρες, οι οποίες βάζουν φίμωτρο στον διαδικτυακό ελεύθερο λόγο και περιορίζουν την ελευθερία του Τύπου. 

Μοζαμβίκη

Γυναίκες στο Μπιλένε, Γάζα, Μοζαμβίκη. Φωτογραφία από το χρήστη του Flickr, Julien Lagarde, 6 Αυγούστου 2006 (CC BY-NC-ND 2.0).

Το Άρθρο 48 στο Σύνταγμα της Μοζαμβίκης του 2004  εγγυάται την ελευθερία της έκφρασης και το δικαίωμα στην πληροφόρηση σε όλους τους κατοίκους. 

Το σύνταγμα δεν περιέχει “συγκεκριμένο περιορισμό” στα δικαιώματα αυτά, αλλά το “δικαίωμα στην πληροφόρηση και την έκφραση ρυθμίζεται στα πλαίσια συγκεκριμένων νόμων”, αποκάλυψε η έρευνα

Ναμίμπια

Η Ναμίμπια ξεχωρίζει με ένα πιο φιλικό κλίμα απέναντι στην ελευθερία της έκφρασης ανάμεσα στις άλλες έξι χώρες, που εξετάστηκαν σε αυτήν την έρευνα. Έχει επίσης το πιο ελεύθερο περιβάλλον για τα μέσα επικοινωνίας στην Αφρική σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Δείκτη Ελευθερίας του Τύπου του 2020, μία κατάταξη από τους Δημοσιογράφους χωρίς Σύνορα. 

Η “καταστολή των ανθρώπινων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένης της ελευθερίας της έκφρασης” στη Ναμίμπια “δεν είναι σε καμία περίπτωση συνηθισμένο ή φυσιολογικό περιστατικό”, διαβεβαιώνει η έρευνα. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν προειδοποιητικά σημάδια. Μερικοί νόμοι στη Ναμίμπια “επιτρέπουν ή διευκολύνουν τέτοια καταστολή, εάν και, όταν άτομα με απολυταρχικές τάσεις ή προθέσεις αναλάβουν την εξουσία, είτε δημοκρατικά είτε μη δημοκρατικά”, προειδοποιεί η έρευνα.  

Νότια Αφρική 

Τεχνολογική εκπαίδευση νέων στη Νότια Αφρική. Φωτογραφία από: Beyond Access μέσω Flickr/CC BY-SA 2.0

Το δικαίωμα στην ελεύθερη έκφραση είναι αυστηρά παγιωμένο στην ενότητα 16(1) του Συντάγματος της Δημοκρατίας της Νότιας Αφρικής του 1996, το οποίο προστατεύει τις εξής ελευθερίες: του Tύπου, κοινοποίησης και λήψης πληροφοριών, καλλιτεχνικής δημιουργικότητας, ακαδημαϊκής και επιστημονικής έρευνας. 

Τα δικαιώματα αυτά όμως δεν είναι απόλυτα. Το πρώτο είναι η ενότητα 16(2) του συντάγματος, η οποία ποινικοποιεί το λόγο, που υποκινεί προπαγάνδα πολέμου, βία και μίσος σχετικά με το έθνος, τη φυλή, το φύλο ή τη θρησκεία. Το δεύτερο είναι η ενότητα 36, η οποία περιορίζει το δικαίωμα της ελεύθερης έκφρασης, εφόσον ο περιορισμός είναι “λογικός και αιτιολογημένος σε μία ανοιχτή και δημοκρατική κοινωνία βασισμένη στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια, την ισότητα και την ελευθερία”, δηλώνει η ενότητα. 

Τανζανία 

Ένας άντρας κοιτάει το κινητό του στην Τανζανία, 9 Δεκεμβρίου, 2018. Φωτογραφία από: Riaz Jahanpour, για USAID Τανζανία / Διαδικτυακές Επικοινωνίες Ανάπτυξης μέσω Flickr, CC BY 2.0.

Από το 2015, η Τανζανία έχει βιώσει μία πτωτική πορεία προς τον απολυταρχισμό με ένα εκτεταμένο κλίμα φόβου, λογοκρισία των μέσων και διαμελισμό των αντιπολιτευόμενων με αυξημένα δραστικά μέτρα ενάντια σε δημοσιογράφους και ακτιβιστές. 

Παρόλο που το δικαίωμα στην ελεύθερη έκφραση προστατεύεται υπό το άρθρο 18 του Συντάγματος της Τανζανίας, κάποιοι νόμοι όπως η Πράξη περί Διαδικτυακών Εγκλημάτων του 2015, η Πράξη Υπηρεσιών Μέσων Ενημέρωσης του 2016, και οι Κανονισμοί περί Ηλεκτρονικών και Ταχυδρομικών Επικοινωνιών (Διαδικτυακό Περιεχόμενο) του 2018 “περιέχουν τις διατάξεις, που είναι πιο επιρρεπείς να χρησιμοποιηθούν για να καταπιέσουν τις φωνές εναντίωσης”, δηλώνει η έρευνα. 

Η Πράξη περί Διαδικτυακών Εγκλημάτων χορηγεί στην κυβέρνηση υπέρμετρη εξουσία να απαγορεύει αυθαίρετα, να λογοκρίνει και να επιβάλλει κυρώσεις στον έντυπο Τύπο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η καταδίκη υπό αυτόν τον νόμο αποφέρει ποινή φυλάκισης για τρία χρόνια ή πρόστιμο τουλάχιστον 5 εκατομμυρίων σελινιών Τανζανίας (περίπου 2.000 δολάρια) ή και τα δύο.

Η Πράξη περί Υπηρεσιών Μέσων Ενημέρωσης επιβάλλει την υποχρεωτική διαπίστευση για τους δημοσιογράφους, η οποία μπορεί να αποσυρθεί κατά βούληση. Αυτή η νομοθεσία επίσης “παραχώρησε απόλυτη εξουσία στον υπουργό να απαγορεύει την εισαγωγή εκδόσεων και να επιβάλλει κυρώσεις στο περιεχόμενο των μέσων”, δηλώνει η έρευνα της AfDec.

Παρόμοια, οι Κανονισμοί περί Ηλεκτρονικών και Ταχυδρομικών Επικοινωνιών (Διαδικτυακό Περιεχόμενο) υποχρέωσαν τα ιστολόγια και τα διαδικτυακά φόρουμ να πληρώνουν μία εγγραφή ύψους πάνω από 900 δολάρια. Η αποτυχία αυτού τιμωρείται με πρόστιμοόχι λιγότερο από 5 εκατομμύρια σελίνια Τανζανίας” (περίπου 2.500 δολάρια), ή φυλάκιση για “όχι λιγότερο από 12 μήνες ή και τα δύο”.

Ζάμπια

Το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης προστατεύεται στο άρθρο 20 του Συντάγματος της Ζάμπια. Περιοριστικοί νόμοι όμως, όπως οι Πράξεις περί Τεχνολογιών Πληροφοριών και Επικοινωνιών και περί Ηλεκτρονικών Επικοινωνιών και Συναλλαγών του 2009 “ποινικοποιούν ορισμένες διαδικτυακές δραστηριότητες, που εμποδίζουν το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης”, σημείωσε η έρευνα. Ο συνδυασμός αυτών των νόμων και η κρατική παρακολούθηση έχει περιορίσει την ελευθερία της έκφρασης στη χώρα.  

Ζιμπάμπουε

Ένας αστυνομικός φορώντας προστατευτική μάσκα ενάντια στους ιούς μιλάει με οδηγό σε σημείο ελέγχου στο Μπουλαβάγιο της Ζιμπάμπουε, 20 Απριλίου 2020. Φωτογραφία από: KB Mpofu / ILO μέσω Flickr / CC BY-NC-ND 2.0.

Παρά τις ξεκάθαρες συνταγματικές διατάξεις  Ενότητα 61 και Διακήρυξη των Δικαιωμάτων στο Σύνταγμα της Ζιμπάμπουε του 2013 — που προστατεύουν την ελευθερία της έκφρασης, “η Ζιμπάμπουε κατέχει ακόμα χαμηλή θέση στους διάφορους τοπικούς και διεθνείς πίνακες, που δείχνουν την κατάσταση της ελευθερίας της έκφρασης”, σύμφωνα με την έρευνα. 

Η εφαρμογή των πρωτοκόλλων της πανδημίας COVID-19 παρουσίασαν μία δικαιολογία για τη λήψη αυστηρών μέτρων ενάντια στο διαδικτυακό ελεύθερο λόγο, όπως αποδεικνύεται στο Διάταγμα Δημόσιας Υγείας του 2020, το οποίο “ποινικοποιεί τα ψευδή δημοσιεύματα”, δήλωσε η έρευνα. 

Η έρευνα της AfDec δηλώνει επίσης ότι “υποψιάζεται πως η κυβέρνηση της Ζιμπάμπουε υποστηρίζει τα βασανιστήρια, τις απαγωγές και μερικές φορές εξαφανίσεις” των επικριτικών φωνών. Για παράδειγμα,ο Itai Dzamara, ένας δυναμικός κριτής της κυβέρνησης, απήχθη στις 9 Μαρτίου 2015 και αγνοείται έκτοτε.

Τρομακτικό αποτέλεσμα στην ελευθερία της έκφρασης 

Η έρευνα έδειξε μία δυσοίωνη κατάσταση για την ελευθερία της έκφρασης σε κάποιες από τις εξεταζόμενες χώρες. Μερικές χώρες επιστρατεύουν νόμους, που επιβάλλουν άδειες και πρόστιμα διαπίστευσης σε δημοσιογράφους και bloggers, αυξάνοντας το κόστος της έκφρασης και της επικοινωνίας με στόχο να τις αποθαρρύνουν.

Το αποτέλεσμα είναι η καταπίεση της εναντίωσης και “μία τρομακτική συνέπεια στην ελεύθερη ροή ιδεών και τις ουσιαστικές συζητήσεις”, λέει η AfDec.

Ξεκινήστε τη συζήτηση

Συντάκτες, παρακαλώ σύνδεση »

Οδηγίες

  • Όλα τα σχόλια ελέγχονται. Μην καταχωρείτε το σχόλιο σας πάνω από μία φορά γιατί θα θεωρηθεί spam.
  • Παρακαλούμε, δείξτε σεβασμό στους άλλους. Σχόλια τα οποία περιέχουν ρητορική μίσους, προσβολές ή προσωπικές επιθέσεις δεν θα καταχωρούνται.