Δάσος. Πανσέληνος. Μελάνη σε χειροποίητο χαρτί, 155×300εκ, 2012

Η Τουρκάλα καλλιτέχνις Selma Gürbüz γοητεύεται από τις σκιές.

“Η σκιά είναι δύναμη. Η σκιά είναι ανίκητη. Τίποτα δεν μπορεί να υπερνικήσει τη σκιά. Οι σκιές σ’ ακολουθούν. Αλλάζουν”, δήλωσε η Gürbüz σε συνέντευξή της στο Global Voices.

Η Gürbüz γεννήθηκε το 1960 στην Κωνσταντινούπολη, όπου κι εργάζεται σήμερα. Αποφοίτησε από τη Σχολή Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου του Μαρμαρά το 1984 μετά από δύο χρόνια Σχεδίου Τέχνης στο Κολέγιο Έξετερ. Από την πρώτη της έκθεση το 1986, η Gürbüz έχει συμμετάσχει σε πολλές ατομικές και ομαδικές εκθέσεις τόσο στην Τουρκία όσο και στο εξωτερικό.

Τα έργα της Gürbüz δημιουργούν κόσμους από φανταστικά πλάσματα, φαντάσματα και ιστορίες από τις Χίλιες και Μια Νύχτες και αντλούν έμπνευση από την ιστορία. Ενώ τα έργα της μπορεί να φαίνονται αποσυνδεδεμένα από τον έξω κόσμο ή τα τρέχοντα γεγονότα, ασχολούνται ουσιαστικά με θέματα όπως η φυλή, οι γυναίκες, η αγάπη, η ταυτότητα και η φύση.

Ακολουθούν αποσπάσματα από τη συνέντευξη.

Omid Memarian: Πώς βλέπετε την τρέχουσα θέση της τουρκικής σύγχρονης τέχνης στην ευρύτερη παγκόσμια σκηνή; Οι καλλιτεχνικές εκδηλώσεις όπως η Μπιενάλε της Κωνσταντινούπολης αύξησαν την προβολή των τοπικών καλλιτεχνών;

Selma Gürbüz: Η οικονομική και πολιτική αστάθεια στην Τουρκία έχουν επηρεάσει από καιρό τον τοπικό κόσμο της τέχνης. Το ενδιαφέρον των συλλεκτών έχει μειωθεί ελαφρώς σε σύγκριση με τα προηγούμενα χρόνια. Ωστόσο, το βλέπω ως προσωρινό. Ορισμένοι από τους σημαντικούς καλλιτέχνες μας συνεχίζουν να παράγουν έργα, που δημιουργούν κύματα στον παγκόσμιο κόσμο της τέχνης. Έτσι, παραμένει το ενδιαφέρον που παρουσιάστηκε στα έργα των Τούρκων καλλιτεχνών τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Η Μπιενάλε της Κωνσταντινούπολης είναι ένα από τα πιο σημαντικά τέτοια γεγονότα οπουδήποτε στον κόσμο.

Η Arter, μια μη κερδοσκοπική πρωτοβουλία που συγκεντρώνει καλλιτέχνες και κοινό για τον εορτασμό της σύγχρονης τέχνης σε όλες τις μορφές και τους κλάδους της, μεταφέρθηκε σε νέο χώρο πέρυσι. Αυτός ο νέος χώρος διαθέτει 18.000 τετραγωνικά μέτρα εσωτερικού χώρου και οίκων, εκθεσιακές αίθουσες, βεράντα, αίθουσες παραστάσεων, χώρους εκμάθησης, βιβλιοθήκη, εργαστήριο συντήρησης, καλλιτεχνικό βιβλιοπωλείο και ένα καφέ.

Το σύγχρονο μουσείο Odunpazarı άνοιξε στην πόλη του Εσκί Σεχίρ. Το Σύγχρονο Μουσείο της Κωνσταντινούπολης θα μετακινηθεί σύντομα σε ένα νέο, πολύ μεγαλύτερο κτίριο. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι όλες αυτές οι εξελίξεις θα ωφελήσουν σε μεγάλο βαθμό την προβολή και την παραγωγή της σύγχρονης τέχνης στην Τουρκία.

Η πανδημία COVID-19 είχε σημαντικό αντίκτυπο στον κόσμο της τέχνης, διεθνώς και εντός της Τουρκίας. Οι διεθνείς οργανισμοί θα συνεχίσουν να επηρεάζονται δυσμενώς, μεταξύ άλλων μέσω του αντίκτυπου στα διεθνή ταξίδια, και επομένως πιστεύω ότι είναι σημαντικό οι χώρες να δείξουν περισσότερη υποστήριξη και να ενδιαφερθούν για τους καλλιτέχνες τους, βοηθώντας τις να ξεπεράσουν αυτές τις δυσκολίες. Οι αγορές τέχνης θα στραφούν τοπικά για λίγα χρόνια και αυτό, με τη σειρά του, θα δώσει ένα διαφορετικό είδος κινήτρου στους καλλιτέχνες.

“Ίσως του μοιάζεις”, ελαιογραφία σε καμβά, 155×230 εκ. 2016

OM: Το μαύρο χρώμα κυριαρχεί σε πολλά από τα έργα σας. Έχετε χαρακτηριστεί μάλιστα “η ζωγράφος της μαύρης μαγείας, των μαύρων κορακιών, των μαύρων, των νεράιδων και των ματιών”. Ποια είναι η σύνδεσή σας με αυτό το χρώμα;

SG: Το μαύρο για μένα είναι, ουσιαστικά, σκιά. Στη ζωή, πάντα μου άρεσε να κοιτάζω τις σκιές. Η ανακάλυψη μου των σκιών επηρεάζεται όχι μόνο από το ενδιαφέρον μου για το Θέατρο Σκιών της χώρας μου, αλλά και για την Άπω Ανατολή, όπως η Κίνα, η Ιαπωνία και η Ινδονησία. Μερικά από αυτά τα έργα του θεάτρου σκιών είναι αρκετά δυνατά στον πολιτικό τους λόγο.

Το πρώτο μου έργο θεάτρου σκιών ήταν μια εγκατάσταση, που ετοίμασα για τη Μπιενάλε του Κουάντο στην Ταϊβάν. Οι φιγούρες μου από παπιέ μασέ κινούνταν μεταξύ τους και έδειχνα στον τοίχο τον αντικατοπτρισμό τους. Εκτός από τις κινήσεις τους, έριχναν και μαύρες σκιές στους τοίχους. Οι κινήσεις τους μετατράπηκαν σε ερωτικό θέατρο.

Αργότερα, ετοίμασα κι άλλα έργα θεάτρου σκιών για μια έκθεση μου στη Γιοκοχάμα της Ιαπωνίας. Σε αυτά τα έργα ήμουν επίσης εκεί μέσα στις σκιές. Ήταν ένα δύσκολο έργο. Ήμουν μπροστά από τον μπερντέ αυτή τη φορά, με τις μαριονέτες στα χέρια μου. Ήταν μαριονέτες ζώων, κοκόρια, κοράκια και παρόμοια. Μαζί με τις μαριονέτες μου, μπήκα σε μια παράσταση, που έμοιαζε με μια μάχη, μια πραγματική μάχη. Μετατράπηκε σε ένα έργο, στο οποίο ο φαινομενικός αγώνας ήταν ανάμεσα σε συναισθήματα όπως ζήλια, πάθος και ευπάθεια. Με τον καιρό, αυτές οι μαύρες σκιές κατέληξαν στους πίνακες μου. Σκιά σημαίνει δύναμη. Η σκιά είναι ανίκητη. Τίποτα δεν μπορεί να ξεπεράσει τη σκιά. Οι σκιές σας ακολουθούν. Αλλάζουν. Μαζί με την ίδια την κίνηση του φωτός, αλλάζει επίσης η θέση και η μορφή της σκιάς. Η σκιά μπορεί να αλλάξει το σχήμα ενός αντικειμένου. Η σκιά προσδίδει μήκος. Το πραγματικό δεν αλλάζει, αλλά η σκιά του μπορεί να αλλάξει. Η σκιά είναι μια δισδιάστατη αναπαράσταση. Μας δείχνει τους εαυτούς μας.

Γυναίκα με κόκορες, ελαιογραφία σε καμβά, 155×230 εκ. 2011

OM: Οι γυναίκες έχουν πολύ ισχυρή παρουσία σε πολλά από τα έργα σας. Για τι είδους γυναίκες μιλάτε στα έργα σας και τι σημαίνουν για εσάς; 

SG: Συνήθως απεικονίζω τον εαυτό μου στις φιγούρες των γυναικών στους πίνακές μου. Η ευπάθεια, το θάρρος, τα καπρίτσια και τα χαμόγελα των γυναικείων μου μορφών είναι αντανακλάσεις των δικών μου συναισθημάτων. Είναι οι αθώες μορφές μιας απροσδιόριστης εποχής. Είναι ευάλωτες. Είναι ζωηρές. Αντί να βρίσκεται σε διάλογο με τον θεατή, ο θεατής μπορεί αντ’ αυτού να σχηματίσει μια περίεργη εγγύτητα μαζί τους. Είναι μυστηριώδεις και αφελείς, καθώς και θαρραλέες και έξυπνες. Έχουν εκπαιδευτεί με τους τρόπους τόσο της Ανατολής όσο και της Δύσης. Η καθεμία έχει μια διαφορετική ιστορία στον κόσμο μου. Και δεν μιλώ εδώ για μια ιστορία ως προϊόν μυθοπλασίας. Αυτές, αντίθετα, είναι ιστορίες που παίζονται με αυτοσχέδιο τρόπο, ιστορίες που έχουν διεισδύσει στην ελεύθερη κίνηση της φαντασίας. Κάθε ιστορία γεννά μια νέα και όλες έχουν αυτό το στοιχείο πειθαρχίας και βιωσιμότητας. Για αυτές, η φύση είναι εξαιρετικά σημαντική, αισθάνονται τη λαχτάρα για τη φύση. Τους λείπει η φύση. Αυτές οι γυναίκες βλέπουν τη φύση στις πιο μικρές λεπτομέρειές της, τη μελετούν, τη ζωγραφίζουν και επιθυμούν να καταβροχθιστούν: να χαθούν στη φύση. Αυτό το θάρρος τους δίνει τη δύναμη να είναι ελεύθερες.

Χορός στο Δάσος, μελάνι σε χειροποίητο χαρτί, 61×118 1/10 ίντσες, 2013.

OM: Πολλοί από τους πίνακες σας μοιάζουν με αφήγηση. Πώς αναπτύσσετε τις ιστορίες σας και πώς καταλήγουν σε πίνακες ζωγραφικής;

SG: Ξεκινά με μια νοητική εικόνα. Στη συνέχεια, αναρωτιέμαι ποιες εικόνες μπορώ να χρησιμοποιήσω για να συνθέσω αυτό το όραμα μέσα σε έναν πίνακα και το είδος του δραματικού αποτελέσματος, που θα έχει. Έχω συχνά αισθανθεί ότι οι άνθρωποι, που βλέπουν τους πίνακές μου, μπορούν να τους διαβάσουν σαν μια ιστορία και ότι τους έδωσα κάπως έτσι. Αλλά πρέπει να διακρίνουμε εδώ ανάμεσα σε αυτού του είδους την αφήγηση και τη συνθετική συνοχή ενός λογοτεχνικού συγγραφέα και τις γραπτές ιστορίες, που χτίζονται μέσω των στρωμάτων τους, τη διαβάθμιση, που λαμβάνει χώρα από την αρχή έως το τέλος, καθώς συνθέτουν πρόχειρα, διαγράφουν και ξαναγράφουν.

Στη δημιουργική μου διαδικασία, η συνέχιση μιας αυθόρμητης ροής είναι σαφώς ορατή. Ανοίγω τις πόρτες για την αυθόρμητη δημιουργία. Δεν υπάρχει τίποτα στις εικόνες μου, που να καλύπτω με κάτι άλλο. Για παράδειγμα, δεν θα έλεγα ποτέ: “Αυτό το κομμάτι δεν έχει βγει αρκετά όπως θα το ήθελα, οπότε θα αλλάξω το χαρτί”. Ό, τι κάνω εκπροσωπείται εκεί. Αυτή είναι μια ιδιοσυγκρασία που με κάνει τον εαυτό μου. Αλλά την ίδια στιγμή, μπορεί να είναι βάσανο. Η διαδικασία απαιτεί τον υψηλότερο βαθμό συγκέντρωσης. Επιπλέον, πρέπει να ξέρω εξαρχής τι ακριβώς θέλω. Και πάλι, αυτό δεν σημαίνει ότι θα καθίσω μπροστά από έναν πίνακα, έχοντας μελετήσει και υπολογίσει το καθετί. Μου αρέσει να αφήνω τον εαυτό μου ελεύθερο. Οι συσχετίσεις ελεύθερης μορφής μου μπορούν να προκαλέσουν τη ροή της ζωγραφικής σε νέα κατεύθυνση. Και νιώθω ότι αυτές οι εκπλήξεις κάνουν τον πίνακα ζωγραφική.

OM: Τα τρέχοντα συμβάντα επηρεάζουν την εργασία και τη δημιουργικότητά σας;

SG: Δεν κάνω πολιτικούς πίνακες. Δεν κάθομαι μπροστά σε ένα έργο να νιώθω την πίεση της καθημερινής πολιτικής. Τα θέματα των έργων ζωγραφικής, τα θέματα και το περιεχόμενο είναι ξεχωριστά και δεν επηρεάζονται από τα καθημερινά γεγονότα της ζωής ή τις τρέχουσες εξελίξεις. Και επομένως δεν μπορώ πραγματικά να πω ότι αισθάνομαι ότι υπόκειμαι σε ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα, που προέρχεται απευθείας από αυτό το πλαίσιο. Ωστόσο, επηρεάζομαι έμμεσα, δεν υπάρχει αμφιβολία. Και όχι μόνο ως καλλιτέχνις. Επηρεάζομαι πρωτίστως ως άτομο. Οι απογοητεύσεις, που υποφέρω στον έξω κόσμο λόγω γεγονότων, τείνουν να με στρέφουν βαθύτερα στον εσωτερικό μου κόσμο. Αυτή δεν είναι μια μορφή υποταγής, αλλά μπορεί να θεωρηθεί καλύτερα ως μια ισχυρότερη ώθηση για την ανάδειξη των καλλιτεχνικών δυνάμεων. Λέω ότι δεν επηρεάζομαι άμεσα και μετά θυμάμαι ξαφνικά έναν πίνακα, που έκανα πριν από τρία χρόνια. Στο όνομα της υπεράσπισης των δικαιωμάτων και των ελευθεριών των καταπιεσμένων ανθρώπων σε τόσα μέρη στον κόσμο, ζωγράφισα ένα Άγαλμα της Ελευθερίας. Φυσικά, το Άγαλμα της Ελευθερίας ήταν απλά συμβολικό εδώ. Και αν ξανακοιτάξω αυτόν τον πίνακα τώρα υπό το πρίσμα του τι συμβαίνει στις Ηνωμένες Πολιτείες, δημιουργεί νέες αναγνώσεις σε εντελώς νέα πλαίσια και προσωπικά το βρίσκω πολύ ενδιαφέρον.

Αριστερά: Ad Gloriam [Προς τη Δόξα], μελάνι σε χειροποίητο χαρτί, 220×120 εκ. 2016. Μέση: “Απέναντι στον εαυτό μου”, Αρχειακή χρωστική εκτύπωση 17/30 ed., 83×42 εκ, 2012. Δεξιά: Οφιοειδής, μελάνι σε χειροποίητο χαρτί, 240×122 εκ, 2011.

SG: Η Κωνσταντινούπολη ήταν η πρωτεύουσα τριών τεράστιων αυτοκρατοριών: της Ρωμαϊκής, της Βυζαντινής και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Έχει μια τεράστια πλούσια ιστορία και πολιτισμό, που πολύ λίγες άλλες πόλεις του κόσμου μπορούν να αναμετρηθούν μαζί της. Η πλούσια ταυτότητα της Κωνσταντινούπολης προκύπτει από μια σύνθεση “ανατολής” και “δύσης”. Άμα κάνεις μια βόλτα στην ιστορική χερσόνησο της Κωνσταντινούπολης, βλέπεις οθωμανικές μινιατούρες, βυζαντινά ψηφιδωτά, ιστορικά τζαμιά και εκκλησίες εκατοντάδες ετών μέσα σε μία μόνο μέρα. Το να γεννηθώ και να μεγαλώσω σε μια πόλη όπως αυτή είχε πολύ άμεσες επιπτώσεις στην τέχνη μου. Για παράδειγμα, οι οθωμανικές κυνηγετικές μινιατούρες ή οι πίνακες των βυζαντινών αγίων είναι μόνο μερικά από τα θέματα, που έχω απεικονίσει. Ταυτόχρονα, τα εδάφη της Ανατολίας, πατρίδα αμέτρητων πολιτισμών καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας, είναι ένας τόπος απίστευτα πλούσιας μυθολογίας. Μερικές από τις αναφορές, στις οποίες επιστρέφω συχνά για τους πίνακες μου, είναι τέτοιες σαν την Κυβέλη, τη θεότητα, της οποίας τις ρίζες συναντάμε στους πολιτισμούς των Χετταίων και των Φρύγων. Εκτός από αυτό, μου αρέσει να επιστρέφω σε παγκόσμιους μύθους, όπως σε εκείνους του Αδάμ και της Εύας ή της Μέδουσας. Πάντα βρίσκω ότι ανακαλύπτω νέες απόψεις, νέες πτυχές, κάθε φορά που επιστρέφω εκεί.

Νύχτα. Ωραίες Κοιμωμένες, μελάνι σε χειροποίητο χαρτί, 155×300 εκ, 2011

OM: Σε τι εργάζεστε τώρα και πότε θα δούμε ένα νέο σώμα εργασίας; Το νέο σας έργο θα είναι η συνέχεια της προηγούμενης δουλειάς σας;

SG: Πριν από δύο χρόνια, επισκέφτηκα την Τανζανία με τον φίλο μου, Burak Acar. Πήγαμε για σαφάρι στο Σερενγκέτι και τραβήξαμε βίντεο και φωτογραφίες για μια ολόκληρη εβδομάδα. Η Αφρική μου άνοιξε νέες πόρτες έμπνευσης. Δουλεύω με ιδέες από την Αφρική για πολύ καιρό. Τον Νοέμβριο του 2020 ξεκινάω τη νέα ατομική μου έκθεση στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στην Κωνσταντινούπολη. Στην έκθεση, θα εκτίθενται πίνακες και γλυπτά μου εμπνευσμένα από την Αφρική. Παράλληλα θα δημιουργήσουμε διάφορες εγκαταστάσεις βίντεο, που θα δείχνουν τα βίντεο, που τραβήξαμε, ενώ ήμαστε στο Σερενγκέτι. Προς το παρόν διευθύνω μια ομάδα και προσπαθούμε να το προετοιμάσουμε. Είμαι πραγματικά ενθουσιασμένη για αυτό.