Σημαία του Αζερμπαϊτζάν, εικόνα του Hikmat Gafarzada. Σημαία της ΕΕ, εικόνα από τον Christian Lue. Δωρεάν χρήση υπό άδεια Unsplash.

Ο Πρόεδρος Ιλχάμ Αλίγιεφ του Αζερμπαϊτζάν και η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν υπέγραψαν Μνημόνιο Συναντίληψης στην πρωτεύουσα Μπακού περιγράφοντας τα σχέδια για μια στρατηγική συμφωνία για την ενέργεια στις 18 Ιουλίου 2023. Το Αζερμπαϊτζάν χαιρετίστηκε ως «κρίσιμος ενεργειακός εταίρος» για την ΕΕ και πιθανότατα θα παραμείνει έτσι στο ορατό μέλλον, καθώς σκοπεύει να επεκτείνει την τρέχουσα χωρητικότητά του των 8 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων φυσικού αερίου ετησίως στα 20 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα έως το 2027.

Η αυξημένη ροή φυσικού αερίου μέσω του Νοτίου Διαδρόμου Φυσικού Αερίου απαιτεί από το Αζερμπαϊτζάν να αυξήσει την εγχώρια παραγωγή φυσικού αερίου, σύμφωνα με ανάλυση του Euronews.

Η συμφωνία έρχεται εν μέσω ανασφάλειας του ενεργειακού εφοδιασμού της ΕΕ ως αποτέλεσμα της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία και των απειλών του Κρεμλίνου να μειώσει εντελώς τις προμήθειες . Η νέα συμφωνία, που υπογράφηκε με το Αζερμπαϊτζάν, αποσκοπεί στη μείωση της ενεργειακής εξάρτησης της Ευρώπης από τη Ρωσία. «Σήμερα, με αυτό το νέο Μνημόνιο Συναντίληψης, ανοίγουμε ένα νέο κεφάλαιο στην ενεργειακή μας συνεργασία με το Αζερμπαϊτζάν, βασικό εταίρο στις προσπάθειές μας να απομακρυνθούμε από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα», δήλωσε η φον ντερ Λάιεν σε συνέντευξη Τύπου στο Μπακού μετά την υπογραφή της συμφωνίας.

The EU is turning to trustworthy energy suppliers.

Azerbaijan is one of them.

With today's agreement, we commit to expanding the Southern Gas Corridor, to double gas supplies from Azerbaijan to the EU.

This is good news for our supplies of gas this winter and beyond. pic.twitter.com/j1sVcv10z6

— Ursula von der Leyen (@vonderleyen) July 18, 2022

Η ΕΕ στρέφεται σε αξιόπιστους προμηθευτές ενέργειας.

Το Αζερμπαϊτζάν είναι ένας από αυτούς.

Με τη σημερινή συμφωνία, δεσμευόμαστε να επεκτείνουμε τον Νότιο Διάδρομο Φυσικού Αερίου, να διπλασιάσουμε τις προμήθειες φυσικού αερίου από το Αζερμπαϊτζάν στην ΕΕ.

Αυτά είναι καλά νέα για τις προμήθειές μας σε φυσικό αέριο αυτόν τον χειμώνα και μετά. pic.twitter.com/j1sVcv10z6

Η Επίτροπος Ενέργειας της ΕΕ Κάντρι Σίμσον ανέφερε σε δήλωση ότι το Αζερμπαϊτζάν υποσχέθηκε να προμηθεύσει επιπλέον τέσσερα δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα αερίου φέτος (πάνω από οκτώ δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα) και να διπλασιάσει τον τρέχοντα όγκο μέχρι το 2027.

Από την εισβολή στην Ουκρανία, η ΕΕ αναζητά εναλλακτικές οδούς εφοδιασμού με ενέργεια. Σύμφωνα με δήλωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, «με τη στρατηγική εξωτερικής ενεργειακής δέσμευσης της ΕΕ, που συνοδεύει το σχέδιο REPowerEU, η Επιτροπή αναγνωρίζει ότι ο Νότιος Διάδρομος Φυσικού Αερίου διαδραματίζει βασικό ρόλο στη διαφοροποίηση του εφοδιασμού φυσικού αερίου στην ΕΕ, ιδίως για τις χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης».

Ο Πρόεδρος Ιλχάμ Αλίγιεφ εξήρε επίσης τη συμφωνία αποκαλώντας την «οδικό χάρτη για το μέλλον» και σημείωσε ότι «η μακροχρόνια, προβλέψιμη και πολύ αξιόπιστη συνεργασία μεταξύ ΕΕ και Αζερμπαϊτζάν στον τομέα της ενέργειας είναι ένα μεγάλο πλεονέκτημα».

Το πόσο «μεγάλο πλεονέκτημα» μπορεί να είναι το Αζερμπαϊτζάν, ωστόσο, μένει να φανεί. Σύμφωνα με τον δημοσιογράφο David O'Byrne, που καλύπτει ενεργειακά θέματα, το υπογεγραμμένο μνημόνιο και οι έξι ενότητες του, «είναι κάτι περισσότερο από μια λίστα επιθυμιών για το τι θα ήθελαν και οι δύο πλευρές να συμβούν, δεδομένων των κατάλληλων συνθηκών». Από την πλευρά του Αζερμπαϊτζάν, το μεγαλύτερο ερώτημα που τίθεται είναι εάν η χώρα μπορεί πραγματικά να παράσχει το επιπλέον αέριο, και, ακόμη κι αν το κάνει, γράφει ο O'Byrne, «τα επιπλέον 10 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα θα έχουν μικρή διαφορά» σε σύγκριση με τα 150 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα, που λαμβάνει από τη Ρωσία. Η Διεθνής Υπηρεσία Ενέργειας συμφωνεί. Σύμφωνα με ένα πρόσφατο άρθρο της Foreign Policy, εάν οι οικιακές θερμοστάτες μειωθούν κατά 1 βαθμό Κελσίου, αυτό από μόνο του «θα εξοικονομούσε 10 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα σε αέριο», λέει ο Οργανισμός.

Ομοίως, ο Eldar Mamedov έγραψε ένα άρθρο γνώμης υποστηρίζοντας ότι το πεντασέλιδο μνημόνιο φαίνεται «περισσότερο σαν μια μακρά λίστα «προσπαθειών» παρά σταθερές δεσμεύσεις». Το μόνο μέρος του μνημονίου, που περιέχει συγκεκριμένη πρόταση, είναι το Αζερμπαϊτζάν να διπλασιάσει τις εξαγωγές του φυσικού αερίου. «Αλλά ακόμη και αυτός ο στόχος», γράφει ο Mamedov, «είναι διατυπωμένος σε μη δεσμευτική γλώσσα – το Μπακού υποτίθεται ότι «φιλοδοξεί» να διπλασιάσει τις εξαγωγές του φυσικού αερίου. Το έγγραφο δεν το δεσμεύει να το πράξει».

Ανησυχίες για τα ανθρώπινα δικαιώματα

Καθώς οι πρόεδροι της ΕΕ και του Αζερμπαϊτζάν επικρότησαν τη συμφωνία, οι ομάδες ανθρωπίνων δικαιωμάτων έσπευσαν να εκφράσουν ανησυχίες. Για τους μακροχρόνιους παρατηρητές του Αζερμπαϊτζάν, ο χαρακτηρισμός της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το Αζερμπαϊτζάν ως «κρίσιμος» και «αξιόπιστος» εταίρος ήταν μάλλον αξιοθαύμαστη.

Ο πρόεδρος Ιλχάμ Αλίγιεφ κυβερνά τη χώρα τα τελευταία 19 χρόνια. Κατά τη διάρκεια της εποχής του, δεκάδες τοπικοί ακτιβιστές και ακτιβίστριες της κοινωνίας των πολιτών έχουν αντιμετωπίσει διώξεις, ενώ οι βαθμοί ελευθερίας της χώρας επιδεινώνονται με κάθε προεδρική θητεία. Οι αλλαγές στη νομοθεσία έχουν καταστήσει ανίκανες τοπικές ομάδες της κοινωνίας των πολιτών αφαιρώντας την ικανότητά τους να λαμβάνουν ξένη χρηματοδότηση ή να συνεχίζουν με ασφάλεια τη δουλειά τους. Από τον πλήρη έλεγχο των ΜΜΕ έως την πλήρη εδραίωση εξουσίας, η ηγεσία του Προέδρου Ιλχάμ Αλίγιεφ μπορεί να είναι κάθε άλλο παρά «αξιόπιστη», είπαν οι επικριτές της νέας συμφωνίας. Ως εκ τούτου, η κριτική απάντηση των διεθνών οργανισμών προστασίας των δικαιωμάτων στο υπογεγραμμένο μνημόνιο δεν ήταν έκπληξη. «Η ΕΕ δεν έπρεπε να έχει υπογράψει συμφωνίες με το Αζερμπαϊτζάν χωρίς να εξαρτηθεί από την απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων και την κατάργηση των νόμων, που συνθλίβουν τα ΜΜΕ και την κοινωνία των πολιτών. Οι ηγέτες του Αζερμπαϊτζάν δεν θα είναι αξιόπιστοι εταίροι, όσο συνθλίβουν τη διαφωνία», έγραψε στο Twitter ο Philippe Dam, εν ενεργεία διευθυντής της ΕΕ στο Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Σε συζήτηση στο Twitter, η Διεθνής Διαφάνεια υπενθύμισε στην πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το ιστορικό του Αζερμπαϊτζάν τα τελευταία χρόνια. «Καθώς κινείστε για να μειώσετε την ενεργειακή εξάρτηση από το κλεπτοκρατικό καθεστώς της Ρωσίας, δεν μπορείτε να αγνοήσετε ότι τόσο πρόσφατα η άρχουσα ελίτ του Αζερμπαϊτζάν εκτέθηκε ως αγορά επιρροής από Ευρωπαίους πολιτικούς για να κερδίσει μια «αξιόπιστη» εικόνα», έγραψε στο Twitter η Transparency International. Ο διεθνής οργανισμός απαρίθμησε μια σειρά ερευνών, που αποκάλυψαν τον τρόπο, με τον οποίο το Αζερμπαϊτζάν είχε εμπλακεί σε «συστημική δωροδοκία για να υποβαθμίσει το αβυσσαλέο ιστορικό του στα ανθρώπινα δικαιώματα στις ευρωπαϊκές συζητήσεις».

Το Ίδρυμα Daphne Caruana Galizia δήλωσε σε συνέντευξή του στο The Shift News: «Η απόφαση της ΕΕ να επιβάλει κυρώσεις στη Ρωσία και στη συνέχεια να υπογράψει συμφωνία με ένα άλλο κράτος, που διοικείται από κλεπτοκράτη είναι αμφισβητήσιμη, καθώς αντικαθιστά εν μέρει την εξάρτηση από ένα κλεπτοκρατικό κράτος με μια μακροπρόθεσμη εξάρτηση από ένα άλλο».

Και δεν ήταν μόνο οι διεθνείς παρατηρητές δικαιωμάτων, που εξέφρασαν κριτική μετά την υπογραφή της συμφωνίας. Αρκετά μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου επέκριναν επίσης τη συμφωνία. «Οι δικτατορίες δεν είναι «αξιόπιστες». Όχι για τις δημοκρατίες, ούτε για την Ευρώπη και ειδικά για τους πολίτες, που καταπιέζουν βάναυσα», έγραψε στο Twitter  ο ευρωβουλευτής Daniel Freund. Ενώ η Viola von Cramon ανέφερε σε τουίτ: «Το Αζερμπαϊτζάν παραμένει ένας πολύ κακός εταίρος σε όλους τους τομείς».

Η ευρωβουλευτής Hanna Neuman προειδοποίησε να μην κάνουμε παλιά λάθη «πλυντηρίου»:

Let‘s not make the old „whitewashing“ mistakes and declare a bad option a „trustworthy“ one. Azerbaijan is an authoritarian regime with a terrible human rights record. https://t.co/mV4drskhDZ

— Hannah Neumann (@HNeumannMEP) July 19, 2022

Ας μην κάνουμε τα παλιά λάθη «πλυντηρίου» και ας μην χαρακτηρίσουμε μια κακή επιλογή ως «αξιόπιστη». Το Αζερμπαϊτζάν είναι ένα αυταρχικό καθεστώς με τρομερό ιστορικό ανθρωπίνων δικαιωμάτων. https://t.co/mV4drskhDZ

Ενώ ο Αντιπρόεδρος του Γερμανικού Ομοσπονδιακού Κοινοβουλίου έγραψε στο Twitter στις 18 Ιουλίου ότι, ενώ ήταν σωστό για την ΕΕ να ενισχύσει την ανεξαρτησία της από τον ρωσικό ενεργειακό εφοδιασμό, η Ένωση δεν πρέπει να ξεχνά τα ανθρώπινα δικαιώματα και ότι πρέπει «να επιμείνει στην τήρηση και την ενεργοποίηση της ελευθερίας και της δημοκρατίας».

Ομάδες παρακολούθησης έχουν εκφράσει την ανησυχία τους για τη φιλία της ΕΕ με κυβερνήτες όπως ο Αλίγιεφ. Το 2017, το Bankwatch Network έγραψε σχετικά με το ότι «η ΕΕ κάνει συμφωνίες με τον αυταρχικό ηγέτη του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίγιεφ, παρά τη δέσμευση της Ευρώπης στα ανθρώπινα δικαιώματα». Το Αζερμπαϊτζάν επίσης απέτυχε να εκπληρώσει τις δεσμεύσεις του στο πλαίσιο των προτεραιοτήτων της εταιρικής σχέσης ΕΕ-Αζερμπαϊτζάν.

Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση της Ύπατης Εκπροσώπου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για Εξωτερικές Υποθέσεις και Πολιτική Ασφάλειας, αν και το Αζερμπαϊτζάν έκανε βήματα για την ενίσχυση της οικονομίας του, ιδιαίτερα μετά την πανδημία, δεν θα μπορούσαμε να πούμε το ίδιο για τη χρηστή διακυβέρνηση, τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η έκθεση τόνισε προβλήματα στη νομοθετική τροχιά — υπάρχοντα περιοριστικά νομοσχέδια όπως ο νέος νόμος για τα ΜΜΕ, καθώς και συνεχιζόμενες «ανεπάρκειες στη διασφάλιση της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών, ιδίως περιορισμούς στην ελευθερία του συνέρχεσθαι, του συνεταιρίζεσθαι και της έκφρασης».

Ως εκ τούτου, οι αναλυτές περιέγραψαν την πρόσφατη συμφωνία ως νίκη για την ηγεσία στο Αζερμπαϊτζάν. «Πώς μπορεί αυτό να είναι κάτι περισσότερο από ένα κακόβουλο κόλπο δημοσίων σχέσεων, που ωφελεί την οικογένεια Αλίγιεφ παρά τους ανθρώπους της ΕΕ και του Αζερμπαϊτζάν;» ρώτησε ένας εκπρόσωπος του Ιδρύματος Daphne Caruana Galizia σε συνέντευξή του στο The Shift News.