Στιγμιότυπο από το ντοκιμαντέρ “A Camp Unknown” από το κανάλι YouTube της Ταϊβάν公視綜合.

Παρόλο που η Ταϊβάν δεν έχει ακόμη νόμο για το άσυλο, δεν ήταν πάντα αδιάφορη προς τους πρόσφυγες. Τις δεκαετίες του '70 και του '80, δέχτηκε κύμα προσφύγων από το Βιετνάμ, όπως προβάλλει ένα νέο ντοκιμαντέρ, το «A Camp Unknown».

Το ντοκιμαντέρ, που έκανε πρεμιέρα στα αγγλικά στην Ταϊπέι στα τέλη Απριλίου, αποκαλύπτει μια ελάχιστα γνωστή πτυχή της ιστορίας της Ταϊβάν: το νησιωτικό κράτος φιλοξένησε προσφυγικό καταυλισμό για Βιετναμέζους “βαρκανθρώπους” από το 1977 έως το 1988.

Το “A Camp Unknown” (彼岸他方 στα κινέζικα) παράγεται από το PTS της Ταϊβάν και αφηγείται την ιστορία περισσότερων από 2.000 Βιετναμέζων βαρκανθρώπων, που κατάφεραν να ταξιδέψουν στην Ταϊβάν με 51 βάρκες μεταξύ Ιουνίου 1977 και 1988. Στη συνέχεια τους χορηγήθηκε άσυλο σε δύο ξεχωριστούς καταυλισμούς στα νησιά Πένγκου, νοτιοδυτικά της Ταϊβάν. Μεταξύ 1977-1988, αυτή η κοινότητα επεκτάθηκε, καθώς γεννήθηκαν μωρά στους καταυλισμούς.

Ένας από τους χαρακτήρες του ντοκιμαντέρ είναι ο Liu Chihsiung (ο οποίος ακούει και στο όνομα Asio), ένας Ταϊβανέζος ντοκιμαντερίστας, που έχει αφιερώσει σχεδόν τριάντα χρόνια από τη ζωή του στο θέμα. Η ιστορία του ξεκίνησε πριν από δεκαετίες, όταν ο Asio, ο οποίος υπηρετούσε ως στρατιώτης στα νησιά Πένγκου στα μέσα της δεκαετίας του '90, έμαθε περισσότερα για τον καταυλισμό πριν κατεδαφιστούν οι στρατώνες του το 2003. Μαζί με τον αδερφό του, τελικά κινηματογράφησε τα κτίρια και στη συνέχεια διεξήγαγε έρευνα στο αρχεία, καθώς και διαδικτυακά, για να βρει πληροφορίες για τον καταυλισμό, καθώς και για πρώην κατοίκους και συγγενείς τους, που είναι πλέον διάσπαρτοι σε όλο τον κόσμο. Οι καταυλισμοί έκλεισαν το 1988, καθώς οι κάτοικοί τους είχαν είτε τη δυνατότητα να μείνουν στην Ταϊβάν, εάν μπορούσαν να αποδείξουν την εθνοτική καταγωγή τους από την Κίνα, ή τους δόθηκε η ευκαιρία να επανεγκατασταθούν μόνιμα, κυρίως στη Βόρεια Αμερική και την Ευρώπη.

Το ντοκιμαντέρ του PTS καταγράφει μια συγκινητική σκηνή, όπου μερικοί από τους ανθρώπους, που γεννήθηκαν στον καταυλισμό, επιστρέφουν στα νησιά Πένγκου. Εξηγούν ότι η επιστροφή σε αυτό το μέρος κλείνει την ταυτότητα και το οικογενειακό τους ιστορικό. Την ημέρα της αγγλικής πρεμιέρας στις 30 Απριλίου, ένα μέλος του κοινού σηκώθηκε και εξήγησε ότι ήρθε από τις ΗΠΑ και ότι η ίδια ήταν κόρη πρόσφυγα από τον καταυλισμό.

Ως μέρος του ακτιβιστικού του έργου, ο Asio ίδρυσε μια ΜΚΟ για τη διατήρηση της μνήμης αυτής της ελάχιστα γνωστής ιστορίας, την Ένωση Αρχείου Προσφύγων Τσιανγκμέι (CRAA), η οποία βοηθά στη συγκέντρωση κεφαλαίων για μελλοντικά αρχεία και την τρέχουσα δουλειά του με ντοκιμαντέρ.

Πράγματι, ο Asio βρίσκεται μόλις στην αρχή του δια βίου κινηματογραφικού του έργου. Όπως εξηγεί σε συνέντευξή του στο Global Voices, που πραγματοποιήθηκε στο γραφείο του στην Ταϊπέι σε συνδυασμό αγγλικών και κινέζικων, εκτός από το τηλεοπτικό ντοκιμαντέρ, τώρα εργάζεται για μια τριλογία ταινιών ντοκιμαντέρ μεγάλου μήκους, καθώς και για ένα βιβλίο για την πλήρη λεπτομερή αφήγηση της ιστορίας.

Να πώς εξηγεί την προέλευση αυτής της εμμονής με το θέμα:

Δεν μπορώ να εξηγήσω πραγματικά, καθώς αρχικά δεν έχω καμία σχέση με τη Νοτιοανατολική Ασία ή με πρόσφυγες. Ως φοιτητής, εξέδιδα μια παράνομη πανεπιστημιακή εφημερίδα, καθώς είχαμε ακόμη στρατιωτικό νόμο . Όταν χρειάστηκε να υπηρετήσω στο στρατό από το 1994–1996, ανατέθηκα βοηθός συντάκτη για την εφημερίδα του στρατού, δεδομένου του ιστορικού μου. Τότε, είδα ένα όνειρο, στο οποίο μια νεαρή γυναίκα από την Καμπότζη, πιθανότατα θύμα των στρατοπέδων των Ερυθρών Χμερ, μου μίλησε και μου είπε στα αγγλικά: «Έχεις πάει ποτέ εκεί;». Είχα άλλα δύο όνειρα, που σχετίζονται με αυτή την ιστορία, το τελευταίο ήταν το 2003.

Ακολουθεί ένα βίντεο, όπου εξηγεί αναλυτικά αυτή την εμπειρία:

Ο Asio αποκαλύπτει επίσης την άποψη της Ταϊβάν για το Βιετνάμ:

Φαίνεται ότι οι ξένοι ενδιαφέρονται περισσότερο για αυτό το θέμα από τους Ταϊβανέζους. Ωστόσο, η Ταϊβάν είναι ένας συνοριακός τόπος, που δεχόταν πρόσφυγες, που εγκατέλειπαν την ηπειρωτική Κίνα καθ’ όλη την ιστορία της. Την ίδια στιγμή, οι περισσότεροι Ταϊβανέζοι πιστεύουν ότι είναι ανώτεροι από τους Νοτιοανατολικούς Ασιάτες. Ως αποτέλεσμα, ακόμη και η κινεζο-βιετναμέζικη κοινότητά μας είναι πολύ σιωπηλή στην Ταϊβάν και δεν κάνει τη φωνή της να ακουστεί. Έχουμε μια σημαντική βιετναμέζικη κοινότητα μεταναστών λόγω εργασίας και γάμου στην Ταϊβάν, κυρίως από τότε που το Βιετνάμ ξεκίνησε τη μεταρρυθμιστική πολιτική του Đổi Mới, η οποία συνέπεσε με τη στιγμή που η Ταϊβάν άλλαξε πολιτικά και τερμάτισε τον στρατιωτικό νόμο.

Μετά το στρατό, ο Asio εργάστηκε ως δημοσιογράφος και τελικά έμαθε να είναι σκηνοθέτης και εικονολήπτης. Κάποια στιγμή, χρειάστηκε να εργαστεί ως οδηγός λεωφορείου για να βγάλει τα προς το ζην και κόντεψε να εγκαταλείψει εντελώς την ταινία λόγω του πόσο δύσκολο είναι να βγάλεις τα προς το ζην ως σκηνοθέτης ντοκιμαντέρ στην Ταϊβάν. Όμως το 2012 επέστρεψε σε αυτό το έργο, αφού γνώρισε ανθρώπους, που είχαν άμεση σχέση με τη διαχείριση των καταυλισμών.

Ολοκληρώνει τη συνέντευξη λέγοντας:

Αυτή η διαδικασία μου επιτρέπει να ξαναεπισκεφτώ τα παιδικά και εφηβικά μου χρόνια, που τελείωσαν το 1988. Αλλά κυρίως, αυτό το έργο με έχει κάνει λιγότερο μόνος. Η διεθνής κοινότητα αγνοεί και αρνείται να αναγνωρίσει την Ταϊβάν. Τώρα που έχω κάνει όλη αυτή τη δουλειά και η τριλογία είναι σχεδόν έτοιμη να κυκλοφορήσει, νιώθω συνδεδεμένος με τη Νοτιοανατολική Ασία. Με έκανε πιο ολοκληρωμένο άνθρωπο.

Η περίπλοκη ιστορία των σχέσεων Ταϊβάν-Βιετνάμ

Το Βιετνάμ και η Ταϊβάν έχουν μια πολύπλοκη ιστορία, καθώς η Ταϊπέι, η οποία κυβερνιόταν από την αντικομουνιστική Κουομιντάνγκ από τα μέσα της δεκαετίας του '40, ανέπτυξε ισχυρές σχέσεις με το Νότιο Βιετνάμ, το οποίο πολεμούσε το κομουνιστικό Βόρειο Βιετνάμ με την υποστήριξη των ΗΠΑ μέχρι το 1975, όταν η Σαϊγκόν έπεσε και η χώρα επανενώθηκε υπό κομουνιστική κυριαρχία.

Το Βιετνάμ είχε πάντα μια σημαντική εθνοτική κινεζική κοινότητα από την ηπειρωτική Κίνα, αλλά και από την Ταϊβάν ή άλλα κινεζικά διασπορικά κέντρα. Εξάλλου, αρκετοί Ταϊβανέζοι μετακόμισαν στο Νότιο Βιετνάμ στα μέσα της δεκαετίας του '50, όταν οι Νοτιοβιετναμέζοι συνήψαν διπλωματικές σχέσεις με την Ταϊβάν το 1955. Φοιτητές από το Νότιο Βιετνάμ ήρθαν επίσης στην Ταϊβάν για σπουδές και η Ταϊπέι παρείχε τεχνική και στρατιωτική βοήθεια στη Σαϊγκόν, ενώ και οι δύο χώρες είχαν αρκετές επίσημες κρατικές επισκέψεις. Ενδεικτικά, λίγο πριν την πτώση της Σαϊγκόν το 1975 , γνωστή και ως απελευθέρωση της Σαϊγκόν, ο πρόεδρος του Νοτίου Βιετνάμ διέφυγε στην Ταϊβάν, όπου ο αδελφός του υπηρετούσε ως πρεσβευτής.

Μετά από ένα μακρύ πάγωμα των σχέσεων, η Ταϊπέι και το Ανόι άρχισαν να αναπτύσσουν οικονομικές σχέσεις στα τέλη της δεκαετίας του '80. Σήμερα, υπάρχουν πάνω από 200.000 Βιετναμέζοι μετανάστες εργάτες στην Ταϊβάν και πολλοί Ταϊβανέζοι ταξιδεύουν στο Βιετνάμ για τουρισμό.

Έντονη συζήτηση στην Ταϊβάν για την έλλειψη νόμου για το άσυλο 

Η ιστορία των βιετναμέζικων καταυλισμών προσφύγων είναι σε μεγάλο βαθμό άγνωστη στην Ταϊβάν, επειδή, μέχρι σήμερα, η χώρα δεν έχει νόμο για το άσυλο και δεν δέχεται επίσημα πρόσφυγες. Αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι η Ταϊβάν βρίσκεται κοντά στη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας, με πληθυσμό 1,3 δισεκατομμυρίων ανθρώπων, πολλοί από τους οποίους ενδέχεται να ζητήσουν πολιτικό άσυλο, εάν τους δοθεί η ευκαιρία.

Το θέμα έγινε ακόμη πιο ταμπού μετά το διαβόητο περιστατικό, στο οποίο τουλάχιστον 19 άνθρωποι, που προέρχονταν από το Βιετνάμ, σκοτώθηκαν προφανώς από πυροβολισμούς από τον στρατό της Ταϊβάν το 1987. Η ανάμνηση της υπόθεσης είναι ακόμα πολύ ζωντανή, όπως έδειξε πρόσφατη έκθεση της κυβέρνησης της Ταϊβάν, όταν κυκλοφόρησε το 2022.

Σήμερα η συζήτηση σχετικά με την έλλειψη νόμου για το άσυλο έχει αναζωπυρωθεί για δύο λόγους: πρώτον, επειδή τα Ηνωμένα Έθνη δεν αναγνωρίζουν την Ταϊβάν, παρόλο που είναι πλήρως ανεξάρτητο κράτος, και δεύτερον, η πρόσφατη απόπειρα πολλών πολιτών του Χονγκ Κονγκ, που, για να γλιτώσουν από την πολιτική καταστολή του Πεκίνου, μετεγκαθίστανται για ασφάλεια στην Ταϊβάν , το τελευταίο ελεύθερο καταφύγιο σε μια κινεζόφωνη πολιτεία.

Όπως εξηγεί αυτό το άρθρο των Taipei Times , ενώ οι Ταϊβανοί νομοθέτες παραμένουν διστακτικοί, η κοινή γνώμη φαίνεται να είναι έτοιμη για αλλαγές στη νομοθεσία:

Όσον αφορά τους πιθανούς μηχανισμούς ασύλου στην Ταϊβάν, λίγο περισσότεροι άνθρωποι συμφώνησαν παρά διαφώνησαν με τη θέσπιση κάποιου είδους προσφυγικής πράξης (ανεξάρτητα από το αν περιλάμβανε Κινέζους υπηκόους), ενώ οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είχαν άποψη για αυτό — γεγονός που αντανακλά την έλλειψη συζήτησης στα Ταϊβανέζικα κοινωνία. […] Από την άλλη πλευρά, το 50% πίστευε ότι η ψήφιση ενός τέτοιου νόμου θα αναδείκνυε τις αξίες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων της Ταϊβάν και τη διαφορά μεταξύ Ταϊβάν και Κίνας.