Η εικόνα είναι ευγενική προσφορά της Ameya Nagarajan

Από το πραξικόπημα του Νοεμβρίου του 2017, το οποίο ανέτρεψε τον εκλιπόντα ισχυρό άνδρα Ρόμπερτ Μουγκάμπε, η Ζιμπάμπουε βιώνει δημοκρατική οπισθοδρόμηση. Ο αστικός χώρος είχε προηγουμένως μια επίφαση αναγνωρισμένης από το κράτος ύπαρξης και ανοχής από την κυβέρνηση. Ωστόσο, υπό τη διαχείριση του Προέδρου Έμερσον Μνανγκάγκουα, ο αστικός χώρος της χώρας συρρικνώνεται τόσο εντός όσο και εκτός διαδικτύου, καθώς το καθεστώς χρησιμοποιεί μια σειρά από νομικά και εξωνομικά μέτρα για να αποτρέψει τη διαφωνία. Αυτή η διαδικασία έχει επιτραπεί με τη χρήση δαπανηρής και προηγμένης ξένης τεχνολογίας επιτήρησης, με το μεγαλύτερο μέρος της να προέρχεται από το Πεκίνο στο πλαίσιο της φιλόδοξης Πρωτοβουλίας Μία Ζώνη Ένας Δρόμος (BRI). Έρευνα από το Παρατηρητήριο Ανελευθερίας δείχνει ότι η κυβέρνηση της Ζιμπάμπουε βρίσκεται στη διασταύρωση του κατεστημένου ασφαλείας της και των συμφερόντων του κυβερνώντος κόμματος. Αυτή η οργάνωση, με τη βοήθεια της διάχυτης επιτήρησης, βοηθά το κυβερνών καθεστώς να διατηρήσει ισχυρή πολιτική εξουσία.

Η αυγή μιας ιδανικής εποχής

Στις 20 Ιουλίου 2022, ο Πρόεδρος Μνανγκάγκουα άνοιξε το έδαφος για την επίσημη έναρξη ενός εγχειρήματος Cybercity αξίας 500 εκατομμυρίων δολαρίων, που θα κατασκευαστεί από μια εξωτερική οντότητα. Το εγχείρημα, για το οποίο ο Μνανγκάγκουα ήταν εμφανώς ενθουσιασμένος, πρόκειται να χρηματοδοτηθεί από τον Shaji Ul Mulk, τον πρόεδρο της πολυεθνικής εταιρείας παραγωγής Mulk International από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Το σχέδιο του εγχειρήματος δείχνει ότι η προβλεπόμενη πόλη θα περιβάλλεται από κάμερες παρακολούθησης για λόγους ασφαλείας και ότι παρόμοιες πρωτοβουλίες θα αναπτυχθούν στην υπόλοιπη χώρα τα επόμενα χρόνια.

Το εγχείρημα Mulk International είναι μόνο ένα μεταξύ πολλών άλλων, που η κυβέρνηση θέλει ήδη να κατασκευάσει. Η ιδέα των Έξυπνων Πόλεων αποτελεί μέρος της ατζέντας της κυβέρνησης για τη δημιουργία μιας νέας κοινωνίας με βιομηχανικές, εμπορικές και οικιστικές περιοχές, με γνώμονα την ψηφιακή τεχνολογία και το διαδίκτυο των πραγμάτων. Η κυβέρνηση έχει ήδη εγκρίνει την ανάπτυξη μιας Έξυπνης Πόλης στο Μέλφορτ, που βρίσκεται στο Γκορομόνζι, μεταξύ της πρωτεύουσας Χαράρε και της πόλης Μαροντέρα στα ανατολικά. Η ιδέα πίσω από αυτό είναι να μειωθεί η απόσταση από το διεθνές αεροδρόμιο Ρόμπερτ Μουγκάμπε για τους επενδυτές και την κίνηση από τα ανατολικά της χώρας. Στις νότιες επαρχίες της χώρας αναμένεται να κατασκευαστούν και άλλες Έξυπνες Πόλεις.

Ωστόσο, μέλη της κοινωνίας των πολιτών και ακτιβιστές φοβούνται ότι η ανάπτυξη και η χρήση καμερών παρακολούθησης στη χώρα σημαίνει ότι το καθεστώς του Μνανγκάγκουα μπορεί γρήγορα να εντοπίσει και να εξαλείψει τις διαφωνούμενες φωνές, που αποτελούν κίνδυνο για το πολιτικό του κατεστημένο. Είναι ενδιαφέρον ότι η κινεζική κυβέρνηση υποστηρίζει ήδη πρωτοβουλίες Έξυπνων Πόλεων μέσω άμεσων τεχνολογικών ανταλλαγών με τη Ζιμπάμπουε, ως εκ τούτου η διασφάλιση τέτοιων συμφερόντων θα περιελάμβανε τη δημιουργία ενός κράτους διάχυτης επιτήρησης σύμφωνα με τις γραμμές του κινεζικού κράτους. Η παροχή εξοπλισμού επιτήρησης από την Κίνα και η υποδομή, στην οποία στηρίζονται τα τοπικά δίκτυα τηλεπικοινωνιών, παραμένει ένα επαναλαμβανόμενο ζήτημα, επειδή η κυβέρνηση της Ζιμπάμπουε δίνει προτεραιότητα στα τηλεπικοινωνιακά έργα από κινεζικές εταιρείες έναντι των δυτικών χωρών, που θεωρούνται εχθρικές στην εξωτερική πολιτική τους έναντι της κυβέρνησης του Μνανγκάγκουα.

Κινεζικές εταιρείες όπως η Huawei και η Hikvision έχουν πρωτοστατήσει στην κυκλοφορία καμερών αναγνώρισης προσώπου στις κύριες πόλεις, γεγονός που δημιουργεί μια διάχυτη κατάσταση επιτήρησης. Για παράδειγμα, η αστυνομία εγκατέστησε κάμερες κλειστού κυκλώματος τηλεόρασης στις πόλεις προπύργιο του αντιπολιτευόμενου κόμματος, Χαράρε και Μπουλαβάγιο. Και οι δύο πόλεις είναι συνήθως ενοχλητικά μέρη για την αστυνομία, καθώς συνήθως ξεσπούν  αντικυβερνητικές διαδηλώσεις σε αυτές τις περιοχές. Επιπλέον, η Ζιμπάμπουε έχει αναγνωριστεί ως πελάτης του επεμβατικού ψηφιακού κατασκοπευτικού λογισμικού που κατασκευάζεται από το Ισραήλ, του Pegasus, το οποίο είναι ένα αποτελεσματικό όπλο για την καταστολή των φωνών διαφωνίας. Η κυβέρνηση αρνήθηκε τον ισχυρισμό.

Ανίχνευση του ίχνους μετρητών επιτήρησης

Η οικονομία της Ζιμπάμπουε καταρρέει λόγω της κακής διακυβέρνησης, της θεσμοθετημένης διαφθοράς και του υπερπληθωρισμού. Ωστόσο, αυτό δεν πτόησε το κράτος από την επιδίωξη πρωτοβουλιών επιτήρησης, καθώς επενδυτές από την Κίνα και τη Μέση Ανατολή με «βαθιές τσέπες» παραμένουν πρόθυμοι να αναπτύξουν τις τεχνολογίες τους στη χώρα.

Το 2017, ο κρατικός πάροχος τηλεπικοινωνιών TelOne κυκλοφόρησε δύο κέντρα δεδομένων με εγκαταστάσεις cloud στο Χαράρε και στο Μαζόουε (38 χλμ. από το Χαράρε) με κόστος 1,6 εκατ. δολάρια. Η κυκλοφορία ήταν μέρος ενός προγράμματος αναβάθμισης δικτύου ύψους 98 εκατομμυρίων δολαρίων ΗΠΑ, που υλοποιήθηκε με την κινεζική εταιρεία Huawei, που χρηματοδοτήθηκε από δάνειο από την Export-Import Bank of China. Ένας άλλος κρατικός πάροχος δικτύου κινητής τηλεφωνίας, η NetOne, συνεργάζεται με την Huawei, ύψους 71 εκατομμυρίων δολαρίων, για την εγκατάσταση 260 σταθμών βάσης, για τη βελτίωση της κάλυψης του δικτύου, συμπεριλαμβανομένων των αγροτικών περιοχών. Στο πλαίσιο του έργου, οι σταθμοί βάσης αναβαθμίζονται σε 4G και 5G.

Το πιο σημαντικό είναι ότι οι μεγάλοι φορείς εκμετάλλευσης δικτύων της Ζιμπάμπουε έχουν χρησιμοποιήσει δάνεια που υποστηρίζονται από την Κίνα για την κατασκευή και την αναβάθμιση της τηλεπικοινωνιακής τους υποδομής. Στις 26 Φεβρουαρίου 2021, ο Πρόεδρος Μνανγκάγκουα ανέθεσε το Εθνικό Κέντρο Δεδομένων (NDC) στη Χαράρε. Η εγκατάσταση, η οποία θα συνδέεται με βάσεις δεδομένων με πληροφορίες από «βασικούς οικονομικούς παράγοντες και κρατικούς θεσμούς», προορίζεται για την ψηφιοποίηση των κυβερνητικών υπηρεσιών. Ολοκληρώθηκε επίσης σε συνεργασία με την κινεζική κυβέρνηση. Το καθεστώς του Μνανγκάγκουα χρησιμοποιεί ήδη τεχνολογία αναγνώρισης προσώπου από την κινεζική εταιρεία Hikvision σε αεροδρόμια και διεθνείς συνοριακούς σταθμούς. Το λογισμικό Hikvision ενσωματώνεται με τοπικά αναπτυγμένη τεχνολογία για να αναπτυχθεί μια Τεχνητή Νοημοσύνη (AI) και ένα εθνικό σύστημα αναγνώρισης προσώπου στη Ζιμπάμπουε.

Η ανάπτυξη τεχνολογιών επιτήρησης στη Ζιμπάμπουε έχει ξεπεράσει τον δημοκρατικό έλεγχο. Με τη χρήση ψηφιακού λογισμικού κατασκοπείας, λίγοι αξιωματικοί της κρατικής ασφάλειας μπορούν να εντοπίσουν, με ακρίβεια, έναν τεράστιο αριθμό πολιτών και να συλλάβουν και να αποθηκεύσουν τα δεδομένα τους χωρίς κανέναν έλεγχο. Η πλειονότητα των στοιχείων των μέσων που χρησιμοποιήθηκαν για έρευνα στην οθόνη αποκάλυψε ότι η μυστική φύση της παρακολούθησης στη Ζιμπάμπουε δημιουργεί τον κίνδυνο κατάχρησης από πολιτικούς παράγοντες. Το 2020, η κυβέρνηση του Μνανγκάγκουα δαπάνησε 20 εκατομμύρια δολάρια (η πρώτη δόση μιας σύμβασης 100 εκατομμυρίων δολαρίων που θα λήξει το 2025) σε μια αρχική φάση ενός δικτύου μαζικής αστυνομικής κρατικής επιτήρησης σε συνεργασία με την Huawei. Σύμφωνα με τη συμφωνία, η CloudWalk Technology και η Hikvision θα παρέχουν τεχνολογία αναγνώρισης προσώπου, με την πρώην εταιρεία να συγκεντρώνει ήδη τα δεδομένα εκατομμυρίων κατοίκων της Ζιμπάμπουε υπό βιομετρική εγγραφή ψηφοφόρων για αποθήκευση και επεξεργασία στην Κίνα. Μέρος των απαιτήσεων της CloudWalk Technologies στη συνεργασία περιελάμβανε τη δημιουργία ισχυρών και σταθερών δικτύων επικοινωνίας δεδομένων, καθώς και την εκτεταμένη ανάπτυξη κάμερας. Αυτό θα σηματοδοτούσε το επόμενο βήμα στη συνεργασία της τεχνητής νοημοσύνης με την κυβέρνηση της Ζιμπάμπουε, καθώς η ανάπτυξη ενός συστήματος κάμερας αναγνώρισης προσώπου εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από αξιόπιστα πρωτόκολλα Διαδικτύου.

Η δημοσιογράφος Έιμι Χόκινς σημειώνει στο Foreign Policy ότι οι προθέσεις της Κίνας υπερβαίνουν την παροχή υποδομής και ότι το Πεκίνο προσπαθεί να εξάγει την ιδεολογία του – ειδικά γύρω από την επιτήρηση και τον έλεγχο – σε αφρικανικές χώρες μέσω της Πρωτοβουλίας Μία Ζώνη Ένας Δρόμος.

Γιατί έχει σημασία όλο αυτό;

Η πλειοψηφία των πολιτών παραμένει αδιάφορη για τη δημιουργία ενός κράτους επιτήρησης, που παραβιάζει την ιδιωτική ζωή και άλλα κρίσιμα ανθρώπινα δικαιώματα, με την πεποίθηση ότι είναι απρόσβλητοι στις υπερβολές της κυβέρνησης, εφόσον δεν είναι ακτιβιστές δικαιωμάτων, πολιτικοί παράγοντες ή δημοσιογράφοι. Αυτή η πεποίθηση ότι η παραβίαση των ανθρωπίνων και ψηφιακών δικαιωμάτων δεν τους αφορά καθόλου έχει δημιουργήσει πρόσφορο έδαφος για την εμφάνιση διάχυτης επιτήρησης στη Ζιμπάμπουε.

Η ανάπτυξη των τεχνολογιών επιτήρησης στη Ζιμπάμπουε δεν αφορά τη διασφάλιση της ασφάλειας των πολιτών ή τη μετάβαση προς ένα εκσυγχρονισμένο κράτος, όπως υποδηλώνουν οι κυβερνητικές αφηγήσεις. Αντίθετα, αυτές οι τεχνολογίες είναι εξαιρετικά χρήσιμες για την κατασκοπεία και την κοινωνική επιρροή μέσω του ελέγχου των αφηγήσεων και της διαμόρφωσης του τρόπου, με τον οποίο οι άνθρωποι πρέπει να σκέφτονται για το κυβερνών καθεστώς. Ανώτερος κυβερνητικός αξιωματούχος, που αναφέρεται στα τοπικά ΜΜΕ, επιβεβαιώνει ότι η κυβέρνηση της Ζιμπάμπουε κατασκευάζει, εδώ και χρόνια, μια βάση δεδομένων AI με πολίτες, που χρησιμοποιούν κινεζικές τεχνολογίες.

Το άρθρο 57 του συντάγματος της Ζιμπάμπουε προβλέπει το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα, ωστόσο αυτή η διάταξη παραβιάζεται κατάφωρα από την κυβέρνηση της Ζιμπάμπουε, καθώς κατασκοπεύει πολίτες, αποθηκεύει τις πληροφορίες τους υπό το πρόσχημα της βιομετρικής εγγραφής ψηφοφόρων και πιθανότατα χρησιμοποιεί αυτά τα δεδομένα για πολιτικούς σκοπούς. Αν και η Ζιμπάμπουε έχει Νόμο για την Προστασία Δεδομένων, επικρίνεται από τους υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ως νομοθετική πράξη, που αποσκοπεί στην ποινικοποίηση της ελευθερίας έκφρασης στο διαδίκτυο και στην καταστολή του πολιτικού χώρου, αντί να βοηθήσει αυτήν την κατάσταση. Η επιτήρηση ενθαρρύνει την αυτολογοκρισία στις διαδικτυακές πλατφόρμες και επίσης υπονομεύει τα δικαιώματα στην ελευθερία της έκφρασης και της ελευθερίας του συνεταιρίζεσθαι, που περιλαμβάνονται στο Σύνταγμα σύμφωνα με το Άρθρο 61 και το Άρθρο 58 αντίστοιχα.

Επισκεφτείτε τη σελίδα του εγχειρήματος για περισσότερα άρθρα από το Παρατηρητήριο Ανελευθερίας.