Εικόνα: Assad Binakhahi, από το Mvoicesiran. Χρησιμοποιείται με άδεια.

Τα τελευταία 45 χρόνια, η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν έχει εργαλειοποιήσει σχολικά βιβλία, θρησκευτικές συζητήσεις, ταινίες και σειρές, τείχη πόλεων, ακόμη και νεκροταφεία, προκειμένου να επιβάλει πολιτιστική βία και να θεσμοθετήσει την κυριαρχία της, ιδιαίτερα στις θρησκευτικές μειονότητες.

Η κυβέρνηση έχει ασκήσει φυσική, δομική και πολιτιστική βία κατά των θρησκευτικών μειονοτήτων. Ενώ η σωματική βία (φυλακή, καταστροφή χώρων λατρείας, εκτέλεση, κατάσχεση ιδιοκτησίας) και η δομική ή νομική βία (διακρίσεις στην αγορά εργασίας και την εκπαίδευση, μαρτυρίες στο δικαστήριο) είναι συχνά απτές, η πολιτιστική βία (τέχνη, θρησκευτικές συζητήσεις, εκπαίδευση) είναι πιο αφηρημένη. Η πολιτιστική βία όχι μόνο διευκολύνει την άμεση (σωματική) και δομική βία, αλλά επίσης νομιμοποιεί τη βία, καθιστώντας την αποδεκτή στην κοινωνία.

Η αναφορά των διακρίσεων ή της δίωξης θυμίζει όσους αναγνωρίζονται επίσημα στο σύνταγμα, δηλαδή Εβραίους, Ζωροάστρες και Χριστιανούς, με εξαίρεση τους προσήλυτους, και τις μη αναγνωρισμένες μειονότητες στο σύνταγμα, μεταξύ των οποίων οι Μπαχάι, Χριστιανοί προσήλυτοι, Μανδαίοι και ακόλουθοι της θρησκείας Γιαρασάν. Το Ιράν φτάνει στο σημείο να τους μετατρέπει σε «φαντάσματα», μια πολιτική διακρίσεων που προχωρά παραπέρα επηρεάζοντας μια ποικιλία πιστών, συμπεριλαμβανομένων Σουνιτών και δερβίσηδων, που ανήκουν στους Δώδεκα Σιίτες, επίσημη θρησκεία του Ιράν.

Η πολιτιστική βία υπερβαίνει τις θρησκευτικές μειονότητες επηρεάζοντας την ευρύτερη κοινωνία. Πολλοί Ιρανοί αντιμετωπίζουν πολλαπλά επίπεδα διακρίσεων λόγω της περίπλοκης ταυτότητάς τους. Για παράδειγμα, μια γυναίκα Μπαλόχ υφίσταται τριπλή διάκριση με βάση το φύλο, την εθνικότητα και τη θρησκεία της, αποδεικνύοντας τη διασταύρωση της καταπίεσης.

«Τάξη» καταπίεσης

Το εκπαιδευτικό σύστημα του Ιράν καταπιέζει τις θρησκευτικές μειονότητες, από την άμεση απειλή παιδιών αυτών των κοινοτήτων μέχρι ενσωμάτωση της ιδεολογίας της σιιτικής υπεροχής σε σχολικά βιβλία.

Ο Saeed Payvandi, καθηγητής κοινωνιολογίας στο Παρίσι, σχολιάζει:

Κατά τη διάρκεια της Ισλαμικής Δημοκρατίας, όλοι οι κοινωνικοί πολιτιστικοί θεσμοί, ειδικά το εκπαιδευτικό σύστημα, διαδίδουν την πεποίθηση ότι το Ισλάμ είναι η απόλυτη ουράνια θρησκεία με λύσεις για όλα τα κοινωνικά προβλήματα στη νέα γενιά. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ισχυρή ισλαμική-σιιτική προπαγάνδα όχι μόνο σε θρησκευτικά θέματα αλλά σε διάφορους κλάδους, αποτελώντας μια μορφή άμεσης πολιτιστικής ή ακόμα και συμβολικής βίας κατά των θρησκευτικών μειονοτήτων και όσων διαφωνούν με την κυβερνητική θρησκευτικότητα.

Πολλές μειονότητες, συμπεριλαμβανομένων των Μπαχάι, των Γιαρασάν και των χριστιανών προσήλυτων, στερούνται του δικαιώματος να διδάσκονται τα δικά τους θρησκευτικά μαθήματα στα σχολεία και αναγκάζονται να παρακολουθήσουν μαθήματα ισλαμικής θρησκευτικής εκπαίδευσης.

Σύμφωνα με τον Payvandi: «Αυτό το εκπαιδευτικό σύστημα επιβάλλει συνεχή ταπείνωση και ταλαιπωρία σε τμήματα της νέας γενιάς, υπερβαίνει τα σχολεία και φτάνει να δηλητηριάσει την ψυχή της κοινωνίας».

Εκτός από το εκπαιδευτικό σύστημα, ομάδες χρηματοδοτούμενες από το κράτος στοχεύουν συνεχώς «μη αναγνωρισμένες» θρησκευτικές μειονότητες με τα λεγόμενα «ιστορικά» βιβλία έρευνας και ιστότοπους. Και οι στοχευμένες ομάδες δεν έχουν το δικαίωμα να συζητούν και να απαντούν ενάντια σε τέτοια προπαγάνδα.

Απανθρωποποίηση των μειονοτήτων

Εκτός από την κυριαρχία της ισλαμικής προοπτικής στην εκπαίδευση και τα βιβλία, θρησκευτικοί ή ειδησεογραφικοί ιστότοποι δημοσιεύουν περιοδικά συνεδρίες ερωτήσεων και απαντήσεων με αγιατολάχ, που επικεντρώνονται στις «θρησκευτικές μειονότητες». Κατά τη διάρκεια αυτών των συνεδριών, οι κληρικοί ερωτώνται εάν οι μουσουλμάνοι πρέπει να θεωρούν τις θρησκευτικές μειονότητες “najis” (ακάθαρτες), ομαλοποιώντας την απανθρωποποίηση αυτών των ομάδων.

Ο αντίκτυπος αυτής της απανθρωποποίησης είναι εμφανής με διάφορους τρόπους. Πολλοί χριστιανοί προσήλυτοι αναφέρουν ότι, όταν τους ανέκριναν, οι ανακριτές τούς χαρακτήρισαν najis. Το καθεστώς έχει, κατά καιρούς, καθιερώσει απροσδόκητες γραμμές οριοθέτησης, όπως το να διατάξει Μπαχάι χωρικούς να χωρίσουν τις αγελάδες τους από όσες ανήκουν σε μουσουλμάνους. Οι Αρχές, αφού αύξησαν τέτοιες πιέσεις στους χωρικούς Μπαχάι, έχουν κατασχέσει την περιουσία τους και τους αναγκάζουν να εγκαταλείψουν τη γη των προγόνων τους.

Παραδόξως, οι ακτιβιστές πολιτικών δικαιωμάτων στο Ιράν σπάνια έχουν διαμαρτυρηθεί για τον χαρακτηρισμό μειονοτήτων ως najis.

Ψυχαγωγία: Κυριαρχία και δυσφήμιση

Εκτός από τη συνεχή παρουσία ισλαμικών προγραμμάτων και κληρικών που προωθούν την κρατική εκδοχή του Ισλάμ, η τηλεόραση και η κρατικά ελεγχόμενη κινηματογραφική παραγωγή στο Ιράν περιλαμβάνουν πολυάριθμες ταινίες, που διαδίδουν ισλαμικές αξίες και ιδεολογία σε διάφορα είδη, από κωμωδίες έως κοινωνικές ή πολεμικές θεματικές παραγωγές.

Κατά τη διάρκεια των τεσσάρων δεκαετιών διακυβέρνησης των μουλάδων μαζί με τους Φρουρούς της Επανάστασης (IRGC), ορισμένες ταινίες τους απεικονίζουν μονοδιάστατα και υπό ροπαγανδιστικό φως. Οι μουλάδες απεικονίζονται εναλλακτικά ως απλοί μυστικιστές, που κέρδισαν τα προς το ζην μέσω σκληρής δουλειάς και βοηθώντας άλλους, ή ως κληρικοί που πέφτουν θύματα της διαφθοράς της οικογένειάς τους, αλλά αγωνίζονται για δικαιοσύνη (για παράδειγμα, Rooze Balva, που σημαίνει «Ημέρα Ταραχών»).

Ο διάλογος σε ορισμένες ταινίες ταξινομεί εύκολα τους ανθρώπους ως “Μουσουλμάνους” και “άπιστους” ή “αλλοδαπούς” (βλ. Shahr-e-Mahtabi, που σημαίνει «Πόλη του Σεληνόφωτος»), όπου δεν υπάρχει χώρος για θρησκευτικές μειονότητες.

Η ιρανική εβραϊκή κοινότητα, σε μια ανοιχτή επιστολή προς τον επικεφαλής της ιρανικής τηλεόρασης πριν από 19 χρόνια, άσκησε κριτική και διαμαρτυρήθηκε για τη μετάδοση της σειράς «Dasiseh» (συνωμοσία), που «προσβάλλει τη θρησκεία τους».

Ιδεολογία και αστικοποίηση: Νιώθεις ξένος στην πόλη σου

Από τις πρώτες μέρες της Ισλαμικής Επανάστασης, το καθεστώς έχει επιβάλει τα ιδεολογικά του σημάδια και σύμβολα σε κάθε γωνιά των πόλεων μεταφέροντας ένα ξεκάθαρο μήνυμα: ο δημόσιος χώρος ανήκει στο κράτος.

Ο Joshua Hagen, κοσμήτορας του Κολλεγίου Γραμμάτων και Επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Ουισκόνσιν-Στίβενς Πόιντ, ο οποίος έγραψε για τους Ναζί και την αστικοποίηση, εξηγεί στο Global Voices μέσω email:

…η χορηγία τοιχογραφιών, αφισών, πανό και άλλων δημόσιων εκθέσεων εξυπηρετεί πολιτικές ατζέντες, περιθωριοποιώντας ή αποκλείοντας διάφορες κοινωνικές ομάδες. Στο Ιράν, οι προσπάθειες επικοινωνίας της ιδεολογίας του καθεστώτος μέσω του δημόσιου χώρου λειτουργούν ως συνεχείς υπενθυμίσεις, πιέζοντας τα άτομα να συμμορφωθούν με τις επιθυμίες του καθεστώτος ή, τουλάχιστον, να κατανοήσουν τις συνέπειες της απόκλισης από την καθεστωτική ιδεολογία. Αυτή η δυναμική, που υπάρχει τόσο σε δημοκρατικά όσο και σε μη δημοκρατικά πλαίσια, είναι κοινό χαρακτηριστικό της ανθρώπινης συμπεριφοράς και ενασχόλησης με τον δημόσιο χώρο.

Δίπλα στα ισλαμικά και επαναστατικά ονόματα των δημόσιων χώρων, των δήμων και των κυβερνητικών θεσμών, οι πολίτες περιβάλλονται από συνθήματα και ισλαμικές αξίες μέσω πανό και τοιχογραφιών. Κυβερνητικά ιδρύματα διακοσμούν δημόσιους χώρους, όπως σχολεία, με τοιχογραφίες με στίχους και αποφθέγματα του προφήτη του Ισλάμ και Σιιτών ιμάμηδων, που επαινούν τις ισλαμικές αξίες όπως η χιτζάμπ.

Η Ισλαμική Δημοκρατία επίσης εξαλείφει πολλά σημάδια θρησκευτικών μειονοτήτων από το αστικό τοπίο, επιχειρώντας ακόμη και να ελέγξει τη «μεταθανάτια ζωή» για αρκετές θρησκευτικές μειονότητες, καταστρέφοντας τους αναφορικούς και συμβολικούς χώρους και τα μνημεία τους. Για παράδειγμα, κατέστρεψαν κοιμητήρια των Μπαχάι, στερoύσαν από τους προσήλυτους χριστιανούς το κοιμητήριό τους ή έκαναν αλλαγές στο νεκροταφείο Kharavan, όπου είχαν θαφτεί μυστικά πολλοί εκτελεσθέντες πολιτικοί κρατούμενοι.

Αντίσταση και δημιουργικότητα

Μπροστά στην κυβερνητική βία και την πολιτιστική επιθετικότητα, οι μειονότητες έχουν επιδείξει ανθεκτικότητα. Η ιρανική κυβέρνηση έδιωξε φοιτητές Μπαχάι και τους αρνήθηκε την εκπαίδευση, με αποτέλεσμα την ίδρυση του Εικονικού Πανεπιστημίου Μπαχάι ως εναλλακτικού οργανισμού. Οι περσόφωνοι χριστιανοί αντιμετώπισαν έλλειψη χώρων λατρείας και εκπαιδευτικών κέντρων, αλλά είναι ενεργές στη χώρα υπόγειες οικιακές εκκλησίες, παρά τις μαζικές συλλήψεις και την καταστολή, ενώ προσήλυτοι χριστιανοί ξεκίνησαν την εκστρατεία “place2worship” [χώρος λατρείας]. Η μειονότητα Γιαρσάν χρησιμοποιεί την τέχνη και τη μουσική για να αντισταθεί στις πολιτικές αποταυτοποίησης.

Ταυτόχρονα, άτομα εκτός της κοινότητας των θρησκευτικών μειονοτήτων έχουν συμμετάσχει ενεργά στην εκστρατεία για την ισότητα.

Σε απάντηση στους μεγάλους αγιατολάχ που απορρίπτουν τους ειδωλολάτρες, τους κομμουνιστές, τους άθεους και τους Μπαχάι ως «ακάθαρτους», ο Mohammad Nourizad, πολιτικός ακτιβιστής και δημοσιογράφος, κάλεσε κόσμο να επισκεφθεί κατοικίες Μπαχάι και άθεων και να φάνε μαζί φαγητό. Επισκέφτηκε ακόμη και το σπίτι ενός κρατούμενου Μπαχάι και φίλησε το πόδι ενός παιδιού Μπαχάι.

Στην ταινία “Lerd” (Ένας Ακέραιος Άνθρωπος, ο Mohammad Rasoulof, διάσημος Ιρανός σκηνοθέτης, αναφέρθηκε σιωπηρά στη δίωξη των Μπαχάι, συμπεριλαμβανομένης της αποβολής τους από τα σχολεία και της άρνησης των δικαιωμάτων ταφής. Ο Rasoulof αντιμετώπισε πολλαπλές συλλήψεις, φυλάκιση και απαγόρευση των ταινιών του από τις ιρανικές Αρχές.

Η αντίσταση στο θρησκευτικό απαρτχάιντ δεν περιορίζεται στις ελίτ. Αναδύεται από τις μάζες και τους απλούς πολίτες. Στη δεκαετία του '80, το κράτος είχε στόχο να περιθωριοποιήσει τα καταστήματα τροφίμων, που ανήκαν σε θρησκευτικές μειονότητες, αναγκάζοντάς τες να ανακοινώσουν ότι «αυτό το κατάστημα ανήκει σε θρησκευτικές μειονότητες», επιγραφή εκτιθέμενη στην είσοδο. Ωστόσο, αυτή η πολιτική διακρίσεων απέτυχε και πολλοί πελάτες έγιναν πιο ενθουσιώδεις με τις αγορές από αυτά τα καταστήματα, καθώς ορισμένοι την χαρακτηρίζουν ως ενέργεια ανυπακοής για τα πολιτικά δικαιώματα.

Η ιστορία της καταπολέμησης του θρησκευτικού απαρτχάιντ συνυφαίνεται με την καταπολέμηση του έμφυλου απαρτχάιντ, που αποτελεί παράδειγμα του εθνικού κινήματος «Γυναίκες, Ζωή, Ελευθερία». Ιρανοί και Ιρανές διαφορετικών εθνοτήτων, φύλων και θρησκευτικών καταβολών έχουν αγωνιστεί συλλογικά για την αξιοπρέπεια, την ελευθερία και την ταυτότητά τους.