Προωθητική φωτογραφία για την ταινία Ali και Nino. (φωτογραφία: IFC Films).

Η ακόλουθη δημοσίευση προέρχεται από το EurasiaNet.org και την Arzu Geybullayeva. Αναδημοσιεύεται κατόπιν άδειας.

Το μυθιστόρημα Ali και Nino έχει μακράν αγαπηθεί για τη συγκινητική αγάπη πέρα από διαφορετικές κουλτούρες και για το πλούσιο και σύνθετο πορτρέτο του Καυκάσου. Σε μια νέα όμως κινηματογραφική προσαρμογή του βιβλίου, με διευθύντρια εκτέλεσης παραγωγής την κόρη του Προέδρου του Αζερμπαϊτζάν, το μεγαλύτερο μέρος της πολυπλοκότητας αυτής έχει απλοποιηθεί και έχει γίνει μια αφήγηση, η οποία συγκλίνει με την εικόνα που η ίδια η Κυβέρνηση θέλει να βγάλει προς τα έξω.

Το Ali και Nino, γραμμένο υπό το ψευδώνυμο Kurban Said και δημοσιευμένο το 1937, αφηγείται την ιστορία του Αζέρου Μουσουλμάνου Ali και της Γεωργιανής Χριστιανής Nino, οι οποίοι ερωτεύονται στο Μπακού κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, καθώς η Ρωσική Αυτοκρατορία καταρρέει και το Αζερμπαϊτζάν παλεύει για ανεξαρτησία.

Στην κινηματογραφική εκδοχή, ωστόσο, ορισμένα ιστορικά στοιχεία του μυθιστορήματος, όπως ο ρόλος της Ρωσίας, οι Αρμένιοι και το σιϊτικό Ισλάμ, έχουν αλλαχθεί χαρακτηριστικά. “Παρά τη σωστή χρονολογία, οι λεπτομέρειες μεταβλήθηκαν για να αντανακλούν κυβερνητικές συμπάθειες. Γι’ αυτό και δεν μπορεί να περιγραφεί ως αντικειμενική ταινίᔨ, ανέφερε ο Altay Goyushev, ιστορικός και επιφανής διανοούμενος στο Αζερμπαϊτζάν, σε συνέντευξη στο EurasiaNet.

H ταινία αποτελεί διεθνή παραγωγή με σκηνοθέτη τον Asif Kapadia, Βρετανό που κέρδισε Όσκαρ το 2016 για το ντοκιμαντέρ του “Amy”. Ο Ali ενσαρκώνεται από τον Adam Bakri, έναν Παλαιστίνιο, και η Nino από την Ισπανίδα Maria Valverde. Η κρατική παρέμβαση του Αζερμπαϊτζάν, ωστόσο, ήταν ξεκάθαρη, ακόμα κι αν έχουν αποκαλυφθεί λίγες μόνο λεπτομέρειες.Η

Η Leyla Aliyeva, κόρη του προέδρου Ιλχάμ Αλίγιεφ, είχε τη διεύθυνση εκτέλεσης της παραγωγής της ταινίας, η οποία φέρεται να κόστισε 20 εκατομμύρια δολάρια. Έκανε πρεμιέρα στο Πολιτιστικό Κέντρο Heydar Aliyev στο Μπακού και η Πρώτη Κυρία Mehriban Aliyeva, επικεφαλής επίσης του Ιδρύματος Heydar Aliyev, ήταν ανάμεσα στα μέλη της κυβερνούσας οικογένειας, που ήρθαν να παρακολουθήσουν την ταινία στην πρεμιέρα. Σε ομιλία μετά την προβολή, ο παραγωγός Kris Thykier ευχαρίστησε την Leyla Aliyeva, χωρίς την οποία, ανέφερε, “η ταινία αυτή δε θα είχε γίνει πραγματικότητα”. Ο Thykier επίσης ευχαρίστησε το Ίδρυμα Ηeydar Aliyev για τη βοήθειά του στην κινηματογράφηση και το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού. Αξιωματούχοι του Αζερμπαϊτζάν προωθούν έντονα την ταινία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ο Πρέσβης του Αζερμπαϊτζάν στις Ηνωμένες Πολιτείες έβγαλε λόγο στην πρεμιέρα στη Νέα Υόρκη.

Η ταινία, αντιστοίχως, άλλαξε ορισμένα βασικά σημεία της ιστορίας, με τρόπο που ταίριαζε καλύτερα στις προσπάθειες προώθησης της “μάρκας” που λέγεται Αζερμπαϊτζάν.

Μεγάλο κομμάτι της δραματικής έντασης του βιβλίου προέρχεται από την εσωτερική πάλη του Ali, ο οποίος είναι διχασμένος ανάμεσα στην αγάπη του για την αζέρικη παράδοση και τις μουσουλμανικές πολεμικές του ρίζες από τη μια πλευρά και στην αγάπη του από την άλλη για την Ευρωπαία πριγκίπισσα Nino.

Νωρίς στο βιβλίο, για παράδειγμα, ο πατέρας του Ali δίνει στο γιο του συμβουλές περί γάμου και οικογένειας: “Μην ξεχνάς ποτέ: εσύ είσαι ο κύρης κι αυτή ζει στη σκιά σου…Αν ποτέ χρειαστείς συμβουλή και σου δώσει, κάνε ακριβώς το αντίθετο. Αυτό είναι το σημαντικότερο πράγμα που πρέπει να ξέρεις”. Αργότερα, ο Ali λαμβάνει μέρος στη σιϊτική γιορτή Μουχάραμ, η οποία περιλαμβάνει αυτομαστίγωμα. Η Nino τον βλέπει κατά τύχη και τον αποκαλεί “φανατικό βάρβαρο”.

Οι σκηνές αυτές και ο,τιδήποτε άλλο με ελάχιστη υποψία “βαρβαρισμού”, έχουν κοπεί από την ταινία.

Μια από τις λίγες φορές που το Αζερμπαϊτζάν αναγνωρίζεται ως μουσουλμανικό έθνος στην ταινία είναι σε μια σκηνή πολιτικής στρατηγικής, όταν ένας από τους ακτιβιστές υπέρ της ανεξαρτησίας, ο Fatali Khan Khoyski, λέει: “Δε θα ‘ταν υπέροχο αν καταφέρναμε να γίνουμε η πρώτη δημοκρατική μουσουλμανική χώρα;” Ο Ali συμφωνεί, λέγοντας ότι πρέπει να αγωνιστούν να χτίσουν μια “σύγχρονη, προοδευτική κοινωνία”. Καμία από τις ατάκες αυτές δεν υπάρχει στο βιβλίο, αλλά κι οι δυο απηχούν το “λανσάρισμα” του προφίλ της χώρας του Αζερμπαϊτζάν.

Η σχέση του Αζερμπαϊτζάν με τη Ρωσία επίσης αντιμετωπίζεται διαφορετικά. Αν και το βιβλίο επικρίνει τη Ρωσική Επανάσταση, συνεπώς δεν κυκλοφόρησε στη Σοβιετική Ένωση, η Ρωσία απεικονίζεται σημαντικά πιο αρνητικά στην ταινία. Σε μια αρχική σκηνή, ο Αli υποστηρίζει ότι δε θα ‘πρεπε να αγωνιστεί για το στρατό του Τσάρου στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, επειδή “μεγαλώσαμε θεωρώντας ότι είμαστε κομμάτι της Ρωσίας, αλλά δεν είμαστε. Εισέβαλαν στη γη μας πριν από 100 χρόνια και αφαίρεσαν την εξουσία της οικογένειάς μας. Είμαστε μια κατεχόμενη χώρα”. Οι ατάκες αυτές δεν υπάρχουν στο βιβλίο. Παρομοίως, η ταινία εφευρίσκει μια σκηνή, όπου δυο φίλοι του Αli, που μπήκαν στο στρατό, δέχονται προσβολές από Ρώσους αξιωματικούς και λένε πως μετάνιωσαν που μπήκαν στο στρατό.

Ο πιο σημαντικός επίσης Αρμένιος χαρακτήρας του βιβλίου παρουσιάζεται εντελώς μονοδιάστατα στην ταινία. Αν και είναι ο κακός και στα δυο, που προσπαθεί να απαγάγει την Nino και να την παντρευτεί, στο βιβλίο είναι επίσης παλιός φίλος του Ali και υπέρμαχος των διαπολιτισμικών δεσμών στον Καύκασο. Στην ταινία, ωστόσο, απλά εισβάλλει στη ζωή του Ali για να κλέψει την Nino και προσβάλλει επίσης άσκοπα το Αζερμπαϊτζάν: “Τίποτα δεν γεννιέται από την έρημο”.

Το στοιχείο της ταινίας που έχει αποτελέσει την μεγαλύτερη πηγή επικρίσεων από το κοινό του Αζερμπαϊτζάν είναι ο τρόπος που απεικονίζει τον αγώνα του Αζερμπαϊτζάν για ανεξαρτησία. Το κίνημα, μέσω του οποίου η χώρα πολέμησε για την ανεξαρτησία της και στο οποίο μπαίνει κι ο Ali, έγινε απλά λίγοι άνδρες που περιφέρονται στη χώρα, πυροβολώντας εχθρούς.

Η ταινία επίσης υπερέβαλε στο ρόλο του Khoyski, ο οποίος έγινε Υπουργός Εξωτερικών, αφότου το Αζερμπαϊτζάν ανακηρύχθηκε ανεξάρτητο κράτος τον Οκτώβριο του 1918. Η ταινία λανθασμένα αποδίδει στον Khoyski την περίφημη ρήση “Η σημαία που υψώθηκε δε θα πέσει ποτέ”, ενώ στην πραγματικότητα είχε ειπωθεί από τον Mammad Amin Rasulzadeh, τον πρώτο και μοναδικό πρόεδρο της Λαϊκής Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν, μέχρι την κατάρρευσή του τον Απρίλιο του 1920. Η ατάκα δεν εμφανίζεται στο βιβλίο, αλλά ο παραγκωνισμός του Rasulzadeh συνάδει με την αμφιθυμία της τωρινής κυβέρνησης προς το μέρος του. Το πολιτικό του κόμμα, το Musavat, αποτέλεσε πρόγονο ενός εκ των λίγων τωρινών κομμάτων της αντιπολίτευσης και ο Rasulzadeh θεωρείται ήρωας από πολλούς αντιφρονούντες του Αζερμπαϊτζάν.

Με την κυκλοφορία της ταινίας, ο Suleymanov, νυν πρέσβης του Μπακού στην Ουάσινγκτον, έγραψε ένα tweet με ένα σύνδεσμο σε μια κριτική του βιβλίου, την οποία είχε γράψει το 2000. Στην ανάλυση αυτή, ο Suleymanov ανησυχούσε ότι αν το σύστηνε σε κάποιον, “η ουσία του βιβλίου θα προσπερνιόταν λόγω των σημερινών στερεοτύπων, της βολικής άποψης ότι οι πολιτισμοί συγκρούονται παρά συνυπάρχουν”.

Η προειδοποίηση βγήκε προφητική. Για το διεθνές κοινό, η μεταμόρφωση του βιβλίου σε ένα είδος διαφημιστικής εκστρατείας για το σύγχρονο Αζερμπαϊτζάν είχε ως αποτέλεσμα μια μουντή γενικά υποδοχή της. Το Variety περιέγραψε την ταινία ως “πλοκή και θέαμα, δίνονται μέσω ανεξήγητα μη ποιητικών διαλόγων στα αγγλικά, απουσιάζει κάθε ελάχιστο έστω ίχνος των πολιτιστικών, ιστορικών και φυλετικών θεμάτων που θα μπορούσαν να μετατρέψουν την ταινία αυτή σε άξια προς παρακολούθηση ταινία”. Οι Los Angeles Times συμπέραναν: “Μηδέν χημεία ή συναίσθημα σε αυτό το υπεργενικευμένο και προβλέψιμο εγχείρημα, μονάχα η αίσθηση του τι θα μπορούσε να είναι”.