Σκεφτείτε τους Avengers (Εκδικητές), την σειρά των κόμικ της αμερικανικής έκδοσης της Marvel για ένα ετερόκλητο πλήρωμα υπερηρώων, που συμμαχούν για να προστατεύσουν τον κόσμο από τις δυνάμεις του κακού. Τώρα, φανταστείτε αν στη δεκαετία του '60, οι δημιουργοί Jack Kirby και Stan Lee είχαν βρει έμπνευση για τους Avengers στην μυθολογία γιορούμπα. Αντί για τον Iron Man, θα είχαμε τον πολεμιστή Oxaguiã. Στη θέση του γαλανομάτη ξανθομάλλη Νορβηγού θεού Θορ θα είναι ο εξίσου ισχυρός και σκουρόχρωμος Xangô, ο κυβερνήτης της δικαιοσύνης — που τυγχάνει να κουβαλάει επίσης ένα σφυρί. Ο Ant-Man, που διατάζει τα έντομα, δίνει τη θέση του στον Ossain, ο οποίος με τη σειρά του είναι ο βασιλιάς του δάσους, ο μάγος και γνώστης των μυστικών των φυτών. Και ποιος άλλος θα μπορούσε να είναι στη θέση του Captain America εκτός από τον Ogum και το σπαθί του, πάντα διψασμένος για μάχη;

Αυτό ακριβώς είχε κατά νου ο 30χρονος Βραζιλιάνος καλλιτέχνης Hugo Canuto, όταν τον Αύγουστο του 2016 σχεδίασε ξανά το κλασικό #4 εξώφυλλο των Avengers, αντικαθιστώντας όλους τους διάσημους χαρακτήρες με τους Ορίσα (γράφεται Orixá στα πορτογαλικά), τις θεότητες των σύγχρονων αφρο-βραζιλιάνικων θρησκειών, που έχουν τις ρίζες τους πίσω στη Νιγηρία και στο Μπενίν. Ο Hugo είναι ισόβιος οπαδός της Marvel και όλων όσα αφορούν τα κόμικς, αλλά και κάτοικος του Σαλβαδόρ, πατρίδα ενός από τους μεγαλύτερους αφρο-βραζιλιάνικους πληθυσμούς της χώρας.

Ονόμασε τον τίτλο του υποπροϊόν του “The Orixás”, ανακατεύοντας τα πορτογαλικά με τα αγγλικά επίτηδες, λέει. Και μία ημέρα αφότου ο Jack Kirby θα γίνονταν 99 χρονών, αν ζούσε ακόμα, δημοσίευσε τον φόρο τιμής του στο Facebook.

Αφότου έλαβε θετικά σχόλια από τους φίλους του (εξομολόγηση της συντάκτριας: Είμαι προσωπική φίλη με τον Hugo), σύντομα δημιούργησε ένα άλλο εξώφυλλο με τους Orixas, αυτή τη φορά απεικονίζοντας τον θεό Xangô.

“Τότε έγινε ένα μπαμ. Πολλοί άνθρωποι ήρθαν σε επαφή επαινώντας την όλη ιδέα της συνένωσης αυτών των χαρακτήρων με το κωμικό σύμπαν”, είπε ο Hugo στο Global Voices. Τον Νοέμβριο, αποφάσισε να δοκιμάσει την τύχη του αναζητώντας χρηματοδότηση, ελπίζοντας να κερδίσει 12.000 βραζιλιάνικα ρεάλ (4.000 δολάρια ΗΠΑ) για να παράγει δύο κόμικ της σειράς που είχε ονομάσει “Tales of Òrun Àiyé” — που σημαίνει ουρανός και γη στα γιορούμπα.

Η ιδέα μίας μίξης μεταξύ της ποπ αισθητικής των αμερικανικών κόμικ και των θρησκευτικών μύθων της Αφρικής ήταν εξαιρετικά δημοφιλής και μέσα σε μία εβδομάδα επιτεύχθηκε ο στόχος της χρηματοδότησης. Με περισσότερα χρήματα από ό,τι αναμενόταν, ο Hugo, ένας απόφοιτος της αρχιτεκτονικής που είχε εγκαταλείψει μία σταθερή δουλειά σε δημόσια υπηρεσία το 2015 για να ακολουθήσει το πάθος του για τα κόμικς, έπρεπε βιαστικά να σκεφτεί τρόπους για να επεκτείνει το έργο. Κάλεσε δύο βετεράνους επαγγελματίες των κόμικς, τους Marcelo Kina και Pedro Minho, για να βοηθήσουν με την παραγωγή. Η ομάδα στη συνέχεια βελτίωσε την ποιότητα του υλικού, τον αριθμό των σελίδων και των τελευταίων πινελιών και επίσης ρύθμισε καλύτερη ανταμοιβή για τους υποστηρικτές.

Μέχρι σήμερα, η εκστρατεία έχει συγκεντρώσει περισσότερα από 40.000 ρεάλ (12.000 δολάρια). Ενώ οι αφίσες, η κάθε μία με διαφορετική θεότητα Orisha, πωλούνται σε συνεχόμενη βάση, τα χρήματα θα χρηματοδοτήσουν την εκτύπωση των δύο κόμικς 90 σελίδων, το καθένα με μία διαφορετική ιστορία, εμπνευσμένη από το Itan — τη συλλογή των μύθων, ιστοριών και τραγουδιών για τους Ορίσα.

Σύμφωνα με τον Hugo, τα πάντα θα δημοσιευθούν ανεξάρτητα, χωρίς να ανακατεύονται αναγνωρισμένοι εκδότες προς το παρόν.

Οι Εκδικητές, αλλά από την Μπαΐα

Η Βραζιλία ήταν στο επίκεντρο του διατλαντικού δουλεμπορίου της Πορτογαλίας τόσο πριν όσο και μετά την ανεξαρτησία της Βραζιλίας το 1822. Η Μπαΐα μονάχα, όπου έφτασαν οι Πορτογάλοι άποικοι για πρώτη φορά το 1500, δέχτηκε πάνω από 1,3 εκατομμύρια δούλους, που ήρθαν κυρίως από τη Δυτική Κεντρική Αφρική και τον όρμο του Μπενίν.

Τα τελετουργικά και οι πεποιθήσεις τους επέζησαν στα 300 χρόνια καταναγκαστικής εργασίας και ακραίας βίας. Αυτές οι πεποιθήσεις εκδηλώνονται τώρα μέσα από τις σύγχρονες αφρο-βραζιλιάνικες θρησκείες καντομπλέ και ουμπάντα, που είναι ένα αμάλγαμα των διαφόρων παραδόσεων από διαφορετικές αφρικανικές εθνικές ομάδες, ιδιαίτερα τους Γιορούμπα, αλλά και τους Φον και Μπαντού.

“Για κάποιον που γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Μπαΐα, η αφρικανική επιρροή στην κουλτούρα μας ξεπερνά το θρησκευτικό κομμάτι. Επηρεάζει τις συνήθειές μας, την ομιλία μας, τα φαγητά μας. Είναι μέρος της ταυτότητάς μας”, λέει ο Hugo. “Αυτό είναι που με έκανε τόσο πρόθυμο να φτιάξω μία ιστορία εμπνευσμένη από τον αφρο-βραζιλιάνικο πολιτισμό”, προσθέτει.

Αλλά παρά το γεγονός ότι είναι τόσο ενσωματωμένες στο πολιτισμό της Μπαΐα, οι Αφρο-Βραζιλιάνικες θρησκείες εξακολουθούν να είναι ελάχιστα κατανοητές από τον περισσότερο πληθυσμό της Βραζιλίας — συχνά αντιμετωπίζουν στιγματισμό και ακόμα και διωγμούς από ριζοσπάστες ευαγγελιστές Χριστιανούς.

Για τον Hugo, ένα σημαντικό σημείο του σχεδίου είναι να γιορτάζουμε αυτές τις θρησκευτικές αφηγήσεις που άντεξαν στο χρόνο και στην απόσταση και έχουν γίνει μία τόσο σημαντική πτυχή της Βραζιλιάνικης κουλτούρας:

Acredito que é necessário valorizar um dos pilares do Brasil, que infelizmente ainda sofre com discriminação e preconceitos. Acredito que o público entendeu essa ideia, pois temos muitos depoimentos de professores que falaram sobre o tema levando as artes para seus alunos, ou brasileiros vivendo no exterior que desejam apresentar esse aspecto do país. Sejam eles adeptos ou não das religiões de matrizes africanas, há um interesse imenso.

Πιστεύω ότι είναι απαραίτητο να τιμήσουμε έναν από τους πυλώνες της Βραζιλίας, ο οποίος δυστυχώς εξακολουθεί να υφίσταται προκατάληψη και διακρίσεις. Πιστεύω ότι το κοινό κατανοεί αυτήν την ιδέα, όπως ακούσαμε από πολλούς καθηγητές που μίλησαν γι’ αυτό το θέμα, δείχνοντας την τέχνη μας στους μαθητές τους, ή Βραζιλιάνοι που ζουν στο εξωτερικό που επιθυμούν να δείξουν αυτή την πτυχή του πολιτισμού μας στους άλλους. Όντας επαγγελματίες των Αφρικανικών θρησκειών ή όχι, υπάρχει ένα τεράστιο ενδιαφέρον.

Οι αφρικανικές θρησκείες παρέχουν βέβαια πολλά υλικά για μία ιστορία υπερήρωα. Όπως οι Σαντερία και Βουντού αλλού, η καντομπλέ αναγνωρίζει μία σειρά από θεότητες. Είναι γνωστοί ως Ορίσα, οι οποίοι κυβερνούν τις δυνάμεις της φύσης και της ανθρωπότητας. Όλοι οι Ορίσα – οι οποίοι αριθμούν περισσότεροι από χίλιοι, λαμβάνοντας υπόψη τις πρακτικές τόσο στην Αμερική όσο και στην Αφρική — έχουν ανθρώπινες ιδιότητες, επιδίδονται σε αγώνες μεταξύ τους για την εξουσία, κάνουν λάθη και ερωτεύονται.

Για το πρώτο κόμικ, ο Hugo λέει ότι ο κεντρικός χαρακτήρας θα είναι ο Xangô, ο θεός της δικαιοσύνης. Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο Xangô τιμωρεί τους ψεύτες, τους κλέφτες και τους κακοποιούς. Επίσης είχε, σε διαφορετικά χρονικά σημεία, τρεις γυναίκες, οι οποίες είναι επίσης Ορίσα: η Iansã, η Oxum και η Obá.

Ο Canuto, ο οποίος ζούσε στο Σάο Πάολο κατά το χρόνο που εμπνεύστηκε να κάνει το κόμικς, μετακόμισε πίσω στη Μπαΐα για την έρευνα του έργου. “Έχω εντρυφήσει σε μελέτες των Ορίσα, όχι μόνο διαβάζοντας βιβλία από διάσημους συγγραφείς όπως οι Pierre Verger, Edson Carneiro, José Beniste και Reginaldo Prandi, αλλά και επισκεπτόμενος terreiros [παραδοσιακοί οίκοι προσευχής καντομπλέ] και μιλώντας με τους θρησκευτικούς ηγέτες. Όλα αυτά επειδή θέλω να το υλοποιήσω με απόλυτο σεβασμό και φροντίδα.“