Φωτογραφία από τον Marc Puig i Perez/ Flickr ( CC BY-NC-ND 2.0)

Αυτό το άρθρο του Dante Liano δημοσιεύτηκε αρχικά από την Prensa Comunitaria και μια επεξεργασμένη έκδοση αναδημοσιεύεται στο Global Voices στο πλαίσιο συμφωνίας κοινής χρήσης περιεχομένου.

Ένας παλιός λήθαργος με κάνει να ξαναδιαβάζω κείμενα, που πρέπει να αποφεύγω. Πολλάκις έχω συγκρατήσει την παρόρμηση να γράψω επιστολή στον εκδότη μιας εφημερίδας για αρκετούς λόγους, όπως το ότι συνήθως αυτές οι επιστολές αντιμετωπίζονται με έπαρση. Ένα από αυτά τα κείμενα που μπορείς και να αποφύγεις, το οποίο προσπαθεί να κάνει ψυχολογική ανάλυση του Αργεντινού παίκτη Λιονέλ Μέσι, δημοσίευσε μεγάλη ιταλική εφημερίδα. Το δημοσίευμα με ενδιαφέρει, γιατί έχει να κάνει με τη γλωσσολογία και γιατί αγγίζει ένα σημείο, με το οποίο πάλευα πάντα. Στην αρχή γράφει:

Chiunque abbia conversato con Messi sa che non parla spagnolo, ma argentino, anzi rosarino. Il suo aggettivo preferito è «espectacular», che però lui pronuncia petacular, mangiandosi tre lettere. Anziché «trabajar» dice laburar. A chi gli chiede notizie del primogenito Thiago risponde, tutto fiero: «Le gusta el fulbo », che significa «gli piace il calcio» ma non in castigliano, in un dialetto sudamericano.

Όποιος έχει μιλήσει με τον Μέσι ξέρει ότι δεν μιλάει ισπανικά, αλλά αργεντίνικα, ή μάλλον rosarino. Το αγαπημένο του επίθετο είναι «espectacular» [καταπληκτικό], το οποίο προφέρει «petacular» τρώγοντας τρία γράμματα. Αντί για «trabajar» λέει «laburar» [εργάζομαι/δουλεύω]. Όταν ρωτήθηκε για τον μεγαλύτερο γιο του, Thiago, απαντά περήφανα: «Le gusta el fúlbo», που σημαίνει «του αρέσει το ποδόσφαιρο», αλλά όχι στα ισπανικά, αλλά σε μια νοτιοαμερικανική διάλεκτο.

Για να παραφράσουμε τον μυθιστοριογράφο Θερβάντες: «Παλεύουμε γίγαντες φίλε Σάντσο: τον φόβο, την αδικία και την άγνοια». Η άγνοια εξαπλώθηκε ακόμη και σε «καλλιεργημένα» επίπεδα, γιατί μέχρι πρόσφατα οι Ιταλοί εκδότες έγραφαν, στη μετάφραση Αργεντινών συγγραφέων, ότι το κείμενο είχε «μεταφραστεί από τα αργεντίνικα», σαν να υπήρχε τέτοιο φάντασμα. Η πρωτοτυπία του δημοσιογράφου μας έγκειται στο γεγονός ότι επινοεί τη «νοτιοαμερικανική διάλεκτο», μια αντίφαση που ανήκει στη λογοτεχνία φαντασίας. Πράγματι, αν η βάση για να μιλάμε για μια «διάλεκτο» είναι να μιλάμε για μια παραλλαγή μιας γλώσσας, τότε θα πρέπει να υπάρχει μια διάλεκτος για κάθε χώρα στη Νότια Αμερική: κολομβιανά, βενεζουελάνικα, περουβιανά κ.λπ. Άρα ο Μέσι δεν θα μπορούσε να μιλήσει στα «νοτιοαμερικανικά», απλώς και μόνο επειδή δεν υφίσταται η υποδιαίρεση.

Θυμάμαι, από τη μακρινή πια παιδική μου ηλικία, ότι άτομα σαν εμάς από το Τσιμαλτενάνγκο στη Γουατεμάλα κοροϊδεύαμε τα ξαδέρφια από το Σαν Αντρές Ιτζάπα, μια πόλη τέσσερα χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα του νομού. Επιμήκυναν τα φωνήεντά τους, νωχελικά, όταν μιλούσαν, και έλεγαν «Bueeeenos díaaaas, Tía Tereeeeeeeesa». Μήπως υπάρχει η διάλεκτος «itzapeco» και μόλις τώρα την ανακαλύπτω; Ένα άλλο στολίδι από τον δημοσιογράφο μας, αναλυτή του βάθους της ψυχής και της γλώσσας, είναι ότι επιμένει παραπάνω στο λάθος και επισημαίνει ότι οι Αργεντινοί αποκαλούν τον Μέσι “Λίο” αντί για “Λέο”. Αρκεί να επισκεφθείς τον ιστότοπο της ποδοσφαιρικής ομάδας Barcelona και θα μάθεις ότι ο ποδοσφαιριστής ονομάζεται “Λιονέλ” και ότι “Λίο” είναι το φυσικό του παρατσούκλι για το δικό του όνομα, όπως και το “Σαν” για το “Σάντο”. Θα ήταν καλό να γνωρίζεις λίγο την ισπανική γλώσσα.

Ας επιστρέψουμε στη δήλωση ότι ο ήρωάς μας μιλάει “αργεντίνικα” ή, μάλλον, “rosarino”. Η ισπανική γλώσσα, πράγματι, μοιάζει με τον ποταμό Αμαζόνιο, ένα τεράστιο ρεύμα με πολλά ρέματα και πολλές διακλαδώσεις. Αρχικά, ήταν η γλώσσα του Βασιλείου της Καστίλλης, η γλώσσα της βασίλισσας Ισαβέλλας, που παντρεύτηκε τον Φερδινάνδο, τον Αραγωνέζο. Η γλώσσα της χώρας των κάστρων, που έχτισαν καθολικοί φεουδάρχες και πολεμιστές, που μιλούσαν με δυνατές και συνοπτικές λέξεις, εξαπλώθηκε όχι μόνο στην Αμερική και τις τεράστιες αποστάσεις της, αλλά και στην Ευρώπη και τους ατελείωτους φυλετικούς πολέμους της (που συνεχίζονται μέχρι σήμερα). Με αυτόν τον τρόπο, ονομάστηκε «ισπανικά», επειδή έγινε η γλώσσα μιας αυτοκρατορίας, που γεννήθηκε στην Ισπανία και, ως μέσο επικοινωνίας σε όλο τον κόσμο, εμπλουτίστηκε και άλλαξε στα ακούραστα ταξίδια της. Ταυτόχρονα, διατήρησε χαρακτηριστικά ειδικά για κάθε περιοχή: δεν ομιλείται με τον ίδιο τρόπο στη Γαλικία, την Αστούρια ή την Ανδαλουσία. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι παύει να είναι «ισπανική». Ομοίως, δεν μιλιέται με τον ίδιο τρόπο στο Μεξικό ή στην Κολομβία ή στην Αργεντινή, αλλά δεν παύει να είναι ισπανική για αυτό το λόγο. Οι κάτοικοι του Μπουένος Άιρες έχουν μια προφορά, οι κάτοικοι του Ροζάριο έχουν μια άλλη, πολύ χαρακτηριστική, αλλά μιλούν την ίδια γλώσσα. Το ίδιο συμβαίνει και με τους κατοίκους του Μιλάνου και της Ρώμης, όταν μιλούν ιταλικά.

Τα παραδείγματα που αναφέρει ο δημοσιογράφος ανήκουν στην αφελή γλωσσολογία, αυτή που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι για να κοροϊδεύουν τους γείτονες, επειδή μιλούν διαφορετικά. Μας πληροφορεί ότι ο Μέσι προφέρει «pectacular» αντί για «spectacular». Ότι λέει «laburar» αντί για «trabajar» και ότι προφέρει «fúlbo» όταν εννοεί «ποδόσφαιρο». Είναι υπερβολική αλαζονεία να εξηγούμε και σε μορφωμένους και σε λαϊκούς ανθρώπους ότι ο καθένας μας έχει τον δικό του τρόπο να προφέρει τη γλώσσα; Και ότι κανένας γενικός κανόνας δεν μπορεί να εξαχθεί από την προφορά ενός και μόνο ατόμου; Κάθε ένα από αυτά τα παραδείγματα έχει την εξήγησή του στην ισπανική γλώσσα, αλλά τολμώ να προτείνω την πιο απλή: την κακή ακοή του δημοσιογράφου μας. Θα ήταν πιο αξιόπιστο αν έγραφε ότι ο Μέσι λέει «ehpettacular» ή «fúbbo», φωνητικά χαρακτηριστικά που απαντώνται σε όλο τον ισπανόφωνο κόσμο. Αλλά θα ήταν υπερβολικό να ζητήσει κανείς κάτι τέτοιο από ένα κείμενο γραμμένο με σκοπό να γεμίσει μια στήλη σε κυριακάτικη εφημερίδα.

Όπως συμβαίνει συχνά, ίσως η εξήγηση δεν βρίσκεται στο κείμενο όπως εμφανίζεται στην εφημερίδα, αλλά σε αυτό που κρύβει το κείμενο. Ας προσπαθήσουμε να ανατρέψουμε τα δεδομένα: τι θα συνέβαινε αν ένας δημοσιογράφος «Νοτιοαμερικανός» έλεγε ότι ο Ουμπέρτο ​​Έκο μιλούσε «μπολονέζικα», ο Πιερ Πάολο Παζολίνι μιλούσε «φριουλικά» και ο Αλμπέρτο ​​Μοράβια μιλούσε «ρωμαϊκά», όταν νόμιζαν ότι μιλούσαν ιταλικά; Φαντάζομαι ότι κανείς δεν θα φανταζόταν να κάνει έναν τόσο τολμηρό ισχυρισμό.

Από την άλλη πλευρά, το να μην εκτοξεύεις μια σειρά από περίεργους ισχυρισμούς για τον τρόπο που μιλούν οι «Νοτιοαμερικανοί», εστιάζοντας σε ένα «τραύλισμα» του Λιονέλ Μέσι, επαναφέρει τους Αμερικανούς στην αποικιακή τους θέση ως «παιδιά», στην ιδεολογική δικαιολογία που επέτρεπε την υποταγή τους, δηλαδή στον ισχυρισμό ότι δεν υπήρχε πολιτισμός εκεί, ότι ήταν tabula rasa, κενά μυαλά όπου η Δύση μπορούσε να γράψει τα θεμέλια του πολιτισμού. Ίσως, Σάντσο, δεν σνυναντήσαμε άγνοια, αλλά κάτι χειρότερο.