Αυτό το άρθρο της Anne Bailey αρχικά δημοσιεύτηκε στο ΡRI.org στις 10 Ιουλίου 2017. Αναδημοσιεύεται εδώ βάσει συνεργασίας του PRI και του Global Voices.

Ένα μωρό κλαίει για να το προσέξουν, ενώ η μητέρα του φτιάχνει τσάι και γεμίζει μια σόμπα μέσα στο ger της οικογένειάς της, ή γιούρτα. Ο αέρας μέσα στα βαριά τοιχώματα του καμβά είναι γεμάτος μυρωδιές καπνού και τυριού που πήζει. Δύο μεγαλύτερα αγόρια παίζουν έξω.

Είναι μια σκηνή που θα μπορούσε να είναι από οποιαδήποτε στιγμή στη Μογγολία για εκατοντάδες χρόνια και σχεδόν οπουδήποτε στις τεράστιες ανοικτές πεδιάδες της χώρας, όπου οικογένειες νομάδων βοσκών ακολουθούσαν τα κοπάδια τους για αμέτρητες γενιές.

Τα πράγματα όμως αλλάζουν γρήγορα στη Μογγολία. Και πρόσφατα αυτή η νομαδική οικογένεια εγκατέστησε το φορητό της σπίτι σε ένα μέρος που δεν περίμενε ποτέ να καταλήξει: ένα τεράστιο συνονθύλευμα χωματόδρομων, αυτοσχέδιων φραχτών και εκατοντάδων από γιούρτες στην πολυσύχναστη πρωτεύουσα της χώρας, Ουλάν Μπατόρ.

Πριν από μερικά χρόνια, η οικογένεια εγκατέλειψε την κτηνοτροφία και μετακόμισε στην πόλη, αφού έχασε το μεγαλύτερο μέρος του κοπαδιού της σε έναν σκληρό χειμώνα, γνωστό εδώ ως “dzud”.

Και δεν ήταν οι μόνοι.

«Πολλές νομαδικές οικογένειες έχασαν τα κοπάδια τους» κατά το διάστημα αυτό, λέει ο Jargalsaikhan Erdene-Bayar, ο πατέρας της οικογένειας. “Έτσι άρχισαν να μετακομίζουν εδώ. Και εξακολουθεί να συμβαίνει”.

Οι Dzud ήταν πάντα μέρος της ζωής στη Μογγολία, αλλά με την αλλαγή του κλίματος, φαίνεται να συμβαίνουν πιο συχνά. Και αυτό συμβάλλει σε μια σειρά από προβλήματα: χαμένες παραδόσεις, εκτοπισμός, υπερπληθυσμός. Και το νέφος.

Σηκώστε ψηλά το βλέμμα σας μια χειμερινή μέρα και θα το δείτε.

“Πάνω από την πόλη υπάρχει αυτός ο θόλος, αυτός ο γκρίζος θόλος”, λέει ο τοπικός ακτιβιστής Tuguldur Chuluunbaatar.

Το χειμώνα, πολλοί από τους νέους κατοίκους της πόλης καίνε ό, τι χρειάζονται για να παραμείνουν ζεστοί.

“Κυρίως κάρβουνο”, λέει ο Chuluunbaatar, “αλλά μερικοί άνθρωποι τείνουν να καίνε κι άλλα πράγματα, ελαστικά, πλαστικά, ξέρετε”.

Αυτά είναι πολύ βρώμικα καύσιμα, που επιδεινώνονται από τις ανεπαρκείς παραδοσιακές σόμπες που έχουν σχεδιαστεί για να καίνε μόνο ξύλο και κοπριά ζώων. Και ο καπνός από όλα όσα καίγονται, μαζί με τα οχήματα, τους σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής και τη βιομηχανία, παγιδεύεται κάτω από τον ψυχρότερο αέρα πάνω από τα γύρω βουνά. Μαζί συμβάλλουν στην ποιότητα του αέρα σε αυτή την πόλη των 1,4 εκατομμυρίων κατοίκων, που μπορεί να είναι χειρότερη από ό,τι σε γνωστά μολυσμένα μεγαθήρια όπως το Πεκίνο και η Βομβάη.

Η οικογένεια του Erdene-Bayar καίει τρεις τόνους κάρβουνο κάθε χειμώνα.

Ξέρει ότι η θέρμανση του σπιτιού της οικογένειάς του με αυτόν τον τρόπο είναι ανθυγιεινή. Αλλά δεν βλέπει άλλο τρόπο.

“Η καύση άνθρακα είναι η μόνη επιλογή”, λέει ο Erdene-Bayar. “Η Μογγολία δεν έχει φυσικό αέριο και η ηλεκτρική ενέργεια είναι δαπανηρή”.

Η κυβέρνηση εδώ έχει δαπανήσει εκατομμύρια δολάρια τα τελευταία χρόνια για την καταπολέμηση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Και σχεδιάζει να δαπανήσει περισσότερα για να κατασκευάσει πολυκατοικίες με πιο αποδοτική κεντρική θέρμανση για οικογένειες που ζουν τώρα σε γιούρτες. Αλλά η πρόοδος είναι αργή και πολλοί μετανάστες δεν θέλουν να εγκαταλείψουν τις παραδοσιακές τους κατοικίες για τσιμεντένιους τοίχους. Πολλοί εξακολουθούν να ελπίζουν να επιστρέψουν στον παλιό τρόπο ζωής τους. Αλλά αυτό μπορεί να είναι μια μη ρεαλιστική ελπίδα.

“Η απερήμωση είναι ένα πραγματικό ζήτημα”, λέει ο Batjargal Zamba, μετεωρολόγος και σύμβουλος στο Υπουργείο Περιβάλλοντος της Μογγολίας. “Και σύμφωνα με την υπερθέρμανση του πλανήτη, η άνυδρη περιοχή στη Μογγολία θα επεκταθεί”.

Αυτό σημαίνει λιγότερο γρασίδι για τα ζώα. Πιθανότατα θα υπάρξουν ακόμη λιγότερες νομαδικές οικογένειες, περισσότερη μετανάστευση στην Ουλάν Μπατόρ και περισσότερες προκλήσεις για την πόλη.

Τοπικοί ακτιβιστές όπως ο Chuluunbaatar γνωρίζουν ότι δεν μπορούν να κάνουν πολλά για να λύσουν αυτά τα μεγάλα προβλήματα, αλλά εξακολουθούν να πιέζουν για αλλαγή. Ο Chuluunbaatar αποτελεί κομμάτι ενός κοινοτικού σχεδίου, που χαρτογραφεί τις περιβαλλοντικές και κοινωνικές συνθήκες στην περιοχή της πόλης με τις γιούρτες. Όλα: από τη μέση απόσταση ως την παροχή νερού έως χώρους παράνομων απορριμμάτων ως στην ατμοσφαιρική ρύπανση. Ο στόχος είναι να χρησιμοποιηθούν τα δεδομένα για βοήθεια στην υποστήριξη για δράση.

“Είναι πραγματικά δύσκολο να κάνει η κυβέρνηση κάτι όταν είστε μόνοι”, λέει ο Chuluunbaatar. «Αλλά από την κοινότητα, η φωνή είναι πολύ δυνατή».

 

Και τα πράγματα μεταβάλλονται σιγά σιγά. Η κυβέρνηση έχει μεταφέρει φορολογικές ελαφρύνσεις στις μικρές επιχειρήσεις για την παραγωγή καλύτερων σομπών και έχει δημιουργήσει κίνητρα για να ενθαρρύνει τους κατοίκους να ζεσταίνουν με κάπως καθαρότερο ηλεκτρισμό.

Είναι όμως αργή διαδικασία και ο Erdene-Bayar, ο πρώην βοσκός, λέει ότι δεν έχει παρατηρήσει καμία βελτίωση.

«Η ατμοσφαιρική ρύπανση είναι ένα μεγάλο ζήτημα», λέει. “Είναι πολύ επικίνδυνο για μας να ζήσουμε εδώ”.

Ενάντια σε όλες τις πιθανότητες, ο Erdene-Bayar και η οικογένειά του εξακολουθούν να ονειρεύονται να επιστρέψουν στην ύπαιθρο, όπου ο αέρας είναι καθαρός.

«Θέλω να συνεχίσω τον νομαδικό τρόπο ζωής μου», λέει. “Μου αρέσει η βοσκή”.