Πώς θα γλιτώσουμε τις γλώσσες από την εξαφάνιση και τι έμαθα μελετώντας τη δική μου

Στιγμιότυπο από το βίντεο με τη γιαγιά του συγγραφέα στο YouTube.

Η ιστορία αυτή βασίζεται σε ομιλία του συγγραφέα στις 15 Ιουλίου 2017 στο TEDx Youth@AmaatraAcademy στην Μπανγκαλόρ της Ινδίας.

Ήταν χειμώνας του 2014. Ήμουν σπίτι, μελετώντας τα αφηγηματικά μοτίβα της κοινότητάς μου. Πέρασα μέρες προσπαθώντας να πείσω τη γιαγιά μου να μου πει κάποιες ιστορίες από την εποχή της. Αλλά εκείνη ήταν πάντα δύσθυμη και δεν ανταποκρινόταν.

Και τότε, ένα πρωί, εντελώς ξαφνικά, άρχισε να μου μιλάει. Μετά την πρώτη ιστορία, είχα αυτή την αίσθηση ότι έπρεπε να την καταγράψω, αν και δεν ήξερα πώς θα χρησιμοποιούσα αυτό το υλικό. Έτσι στα κρυφά έβγαλα την κάμερά μου και άρχισα να τραβάω.

Η γιαγιά μου δεν αφηγούνταν απλώς ιστορίες—έκανε τον εαυτό της μέρος τους. Έκλαιγε, όταν αφηγούνταν ένα θλιβερό επεισόδιο που περνούσαν οι χαρακτήρες. Και ξέσπαγε σε γέλια με ένα χαρούμενο τέλος.

Μου τραγούδησε μερικά τραγούδια, από αυτά που τραγουδούσαν οι νύφες μετά το γάμο τους, καθώς άφηναν το πατρικό τους για να πάνε να ζήσουν με τα πεθερικά. Αυτά ήταν τραγούδια για τον χωρισμό, αρχικά γεμάτα θλίψη. Αλλά σιγά σιγά έγιναν κοινωνικό φαινόμενο. Ο κόσμος άρχισε να παράγει λογοτεχνία γύρω τους, προσθέτοντας χιούμορ και σαρκασμό. Κι επειδή δεν είναι όλοι καλοί στα δάκρυα, έκαναν πρόβα, και γυναίκες όπως η γιαγιά μου έπαιζαν σπουδαίο ρόλο ως αρχιεκπαιδεύτριες.

Πέρασα πολύ ωραία κατά την καταγραφή αυτών των μοναδικών στο είδος τους τραγουδιών και ιστοριών από την κοινότητά μου. Τα ανέβασα στο διαδίκτυο και τα κατέστησα διαθέσιμα δημόσια.

Αλλά δεν κατάλαβα πόσο πολύτιμες ήταν οι καταγραφές αυτές μέχρι που γνώρισα τον Daniel Bogre Udell, που μου μίλησε για ένα εγχείρημα που έκανε σε συνεργασία με τον φίλο του Freddie Andrade, ονόματι Wikitongues. Συνεργάζονταν με εθελοντές από όλο τον κόσμο για να τραβήξουν βίντεο ανθρώπων, που αφηγούνταν μια ιστορία ή ένα περιστατικό στη μητρική τους γλώσσα. Η ιδέα με ενθουσίασε. Τα video στο Wikitongues με βοήθησαν να μάθω πολλές υπέροχες ιστορίες από ολόκληρο τον κόσμο, που διαφορετικά θα είχαν ολοκληρωτικά θαφτεί. Με ενέπνευσαν κιόλας να προσθέσω υπότιτλους και περισσότερες πληροφορίες στις δικές μου λήψεις.

Δυστυχώς, πολλές γλώσσες πεθαίνουν, και μάλιστα αρκετά γρήγορα. Η UNESCO υπολόγισε ότι σχεδόν οι μισές από τις 6.909 ζωντανές γλώσσες στον κόσμο πιθανότατα θα εξαφανιστούν εντελώς μέσα στον επόμενο αιώνα. Χάνουμε τουλάχιστον μία γλώσσα κάθε δυο βδομάδες220 ινδικές γλώσσες έχουν σβήσει τα τελευταία 50 χρόνια197 ινδικές γλώσσες αναγνωρίστηκαν από την UNESCO ως υπό άμεση εξαφάνιση. Γινόμαστε ολοένα και πιο μονόγλωσσοι. Κι όπως ο γλωσσολόγος Steven Bird έχει επισημάνει, η έρευνα έχει δείξει ότι οι εγκέφαλοι των μονόγλωσσων ανθρώπων χειροτερεύουν γρηγορότερα.

Πώς πεθαίνουν οι γλώσσες

Οι γλώσσες επηρεάζονται από την επαφή με άλλες γλώσσες. Κάποιες φορές η αλλαγή είναι μη αναστρέψιμη. Η μοίρα των γλωσσών μας αποφασίζεται επίσης από την κοινωνικοπολιτική κατάσταση. Για παράδειγμα, οι δημόσιες πολιτικές καθορίζουν ότι συγκεκριμένες γλώσσες γίνονται οι βασικές στην εκπαίδευση, την επιστημονική έρευνα, και τη διακυβέρνηση, ενώ άλλες αφήνονται να πεθάνουν έναν αργό θάνατο. Επειδή δεν είναι εμφανώς επικερδές να δημιουργήσεις media σε “μεινονοτικές” γλώσσες, η ανάπτυξη και ο εμπλουτισμός αυτών ακριβώς των γλωσσών επηρεάζονται αρνητικά, ενώ πολλές δεν καταγράφονται ποτέ.

Μόλις μερικές εκατοντάδες χρόνια πριν, το λατινικό αλφάβητο ήταν κατά πολύ άγνωστο στην Αφρική, την Aμερική και την Ασία. Αλλά, χάρη στην αποικιοκρατία, είναι τώρα η νόρμα σε πολλές χώρες. Πολύ λιγότερα είναι γνωστά για τα πρωτότυπα χειρόγραφα των γλωσσών σ’ αυτά τα μέρη του κόσμου. Ευτυχώς, ακαδημαϊκοί έχουν μελετήσει και καταγράψει κάποιες από αυτές τις γλώσσες και τα συστήματα γραφής, κι η εργασία τους μας επιτρέπει σήμερα να ανακαλύψουμε καταπληκτικές ιστορίες από εκείνες τις κουλτούρες.

Αν και είναι ενδιαφέρον και ωφέλιμο να γνωρίζεις πάνω από μία γλώσσες, η μητρική μας γλώσσα είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς είναι το εργαλείο στο οποίο κωδικοποιούμε πιο εύκολα και αποκωδικοποιούμε τα συναισθήματά μας, τις ιστορίες μας και τα μυστικά μας.

Αν δεν αρχίσουμε να καταγράφουμε τις γλώσσες ψηφιακά—ιδιαίτερα εκείνες που είναι υπό εξαφάνιση—ίσως χάσουμε την πολύχρωμη ποικιλότητα του ανθρώπινου πολιτισμού. Οι γλώσσες είναι μια διέξοδος προς νέους κόσμους. Και δεν είναι όλες μεταφράσιμες. Οι γλώσσες μπορούν να είναι, όμως, και σημαντικές δεξαμενές γνώσης γύρω από τους ιθαγενείς πληθυσμούς—γνώσης σχετικής με την σύγχρονη κοινωνία. Από εμάς εξαρτάται, ως ομιλητές των μειονοτικών γλωσσών, να αποφασίσουμε πόσο καιρό θέλουμε να κρατήσουμε τις γλώσσες μας ζωντανές.

Οι γλώσσες μπορούν να ενώσουν τους ανθρώπους!

Πριν λίγο καιρό, πήρα συνέντευξη από έναν ομιλητή της γλώσσας κάρμπι. Τα κάρμπι είναι μια γλώσσα προς εξαφάνιση που μιλιέται από περίπου 41.900 ανθρώπους στο ινδικό κρατίδιο του Ασσάμ στη βορειοανατολική Ινδία. Ο συνεντευξιαζόμενός μου είπε για ένα φεστιβάλ που ονομάζεται Cho Mang Kan που μνημονεύει τους νεκρούς προγόνους. Το φεστιβάλ περιλαμβάνει πολύ χορό, εορτασμούς, και κατανάλωση ντόπιου αλκοόλ, ενώ είναι και μέρος όπου οι νέοι και οι νέες βρίσκουν σύζυγο.

Αυτό που με εντυπωσίασε περισσότερο στο Cho Mang Kan, όμως, είναι ότι η κοινότητά μου έχει ένα παρόμοιο φεστιβάλ, ενώ τέτοια φεστιβάλ υπάρχουν σε ολόκληρη τη Νότια και Ανατολική Ασία. Αν και έχω διαβάσει για αυτά στο παρελθόν, το να το βιώσω προσωπικά σε μια διαφορετική κοινότητα ήταν σαν να ξαναανακάλυπτα ένα μέρος του εαυτού μου. Μπορεί να μην φαινόμαστε ίδιοι, και να μιλάμε διαφορετικές γλώσσες, αλλά κατά βάθος είμαστε στενά συνδεδεμένοι. Αν δεν ήταν η ηχογράφηση που έκανα, δεν θα είχα ποτέ βιώσει αυτή τη σύνδεση τόσο δυνατά.

Ίσως η καταγραφή μιας γλώσσας να μην είναι του γούστου σας κι αυτό δεν πειράζει. Δεν είναι όλα για όλους. Αλλά καθώς σκεφτόμουν πώς να ενθαρρύνω περισσότερους να καταγράψουν τις γλώσσες που χάνονται, παρατήρησα κάτι ενδιαφέρον. Η σύζυγός μου δημιουργεί αστεία βιντεομηνύματα χρησιμοποιώντας το Snapchat’s voice changer και εκείνα τα ωραία φίλτρα για video και τα στέλνει στα αδέλφιά της. Αυτά μετά της απαντούν με δικά τους. Το εντυπωσιακό εδώ είναι ότι η γλώσσα που χρησιμοποιούν στις συζητήσεις τους στο Snapchat είναι εκείνη που μιλούσε η γενιά των παππούδων τους. Δεν είναι πολλοί αυτοί που την μιλούν τώρα πια. Οπότε εδώ έχουμε νέους ανθρώπους να χρησιμοποιούν επαυξημένη πραγματικότητα, βαθιά μάθηση και τεχνητή νοημοσύνη για να βοηθήσουν—αν και ακούσια— μια περιθωριοποιημένη γλώσσα να παραμείνει ζωντανή.

Το δίδαγμα εδώ είναι ότι οι άνθρωποι δεν χρειάζεται να κάνουν την καταγραφή της γλώσσας με ευλάβεια—υπάρχουν διασκεδαστικοί, δημιουργικοί τρόποι που μπορούν να χρησιμοποιήσουν τη γλώσσα για να το κάνουν. Θα ήταν καταπληκτικό, όμως, αν αυτές οι δραστηριότητες γίνονταν εκτός ιδιωτικών χώρων όπως το Snapchat, μιας και χρειαζόμαστε απελπισμένα περισσότερο τέτοιο περιεχόμενο σε δημόσιες ψηφιακές πλατφόρμες.

Πώς μπορείς να βοηθήσεις

Επομένως, θέλω να σας αφήσω με τέσσερις τρόπους για να σκεφτείτε πώς θα μπορούσατε να καταγράψετε γλώσσες που ακούτε γύρω σας δημιουργικά:

1. Όταν συναντάς κάποιον για πρώτη φορά, δείξε λίγη περιέργεια και ρώτα τον τι γλώσσα μιλάει με τους παππούδες του. Ζήτα του να σου πει μια ιστορία, να σου τραγουδήσει ένα τραγούδι ή να σου πει απλώς λίγες λέξεις, και κατέγραψέ τες.

2. Χρησιμοποίησε τα εργαλεία που ήδη σου αρέσουν και χρησιμοποιείς—Snapchat, Facebook, Τwitter;—και φιλοξένησε μια ζωντανή συνάντηση στα κοινωνικά δίκτυα όπου θα καλέσεις ένας φιλοξενούμενο για να αφηγηθεί μια ιστορία ή να διδάξει ένα παραδοσιακό παιχνίδι της κοινότητάς του, και κατέγραψε την συνάντηση.

3. Μοιράσου τις καταγραφές σου δημόσια υπό μια ανοιχτή άδεια, που επιτρέπει σε άλλους να χρησιμοποιήσουν τη δουλειά σου έτσι που να στην πιστώσουν χωρίς να πρέπει κάθε φορά να απαιτούν την άδειά σου. Προσωπικά θα πρότεινα την άδεια Creative Commons, καθώς οι περισσότερες πλατφόρμες multimedia όπως το Vimeo και το YouTube τις επιτρέπουν. Υπάρχουν και πλατφόρμες ανοιχτού λογισμικού όπως οι Wikimedia CommonsInternet Archive, και ma όπου μπορείς να ανεβάσεις τις καταγραφές σου μαζί με ταμπέλες και μεταδεδομένα, που καθιστούν το περιεχόμενο αναζητήσιμο. Τρεις ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Ουάσινγκτον πρόσφατα διεξήγαν ένα πείραμα χρησιμοποιώντας οπτικοακουστικά αρχεία ελεύθερα χρήσης των ομιλιών του Προέδρου Ομπάμα. Χρησιμοποίησαν τεχνητή νοημοσύνη για να πειράξουν τα βίντεο, ώστε ο Ομπάμα να φαίνεται ότι τραγουδάει συγχρονισμένα πάνω σε ένα προηχογραφημένο κομμάτι. To αποτέλεσμα ήταν καταπληκτικό και τρελά ρεαλιστικό, αλλά μπορούσαν να το κάνουν αυτό, μόνο και μόνο επειδή εκείνα τα οπτικοακουστικά αρχεία έφεραν άδεια ελεύθερης χρήσης.

4. Μοιράσου μια περίληψη ενός κειμένου από το καταγραμμένο περιεχόμενο σε όσο περισσότερες γλώσσες μπορείς μαζί με το περιεχόμενο. Αυτό βοηθά να ανακαλύψουν τη δουλειά σου περισσότεροι άνθρωποι.

Αν πολλοί από εμάς κάνουμε τα παραπάνω, θα έχουμε σύντομα μια μεγάλη βιβλιοθήκη multimedia περιεχόμενου σε δεκάδες μητρικές γλώσσες. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να οδηγήσει σε σημαντικές βελτιώσεις, κάποιες από τις οποίες πιθανόν να μην μπορούμε καν να φανταστούμε. Εργαλεία όπως το text-to-speech [κείμενο-σε-ομιλία] θα μπορούσαν να χτίσουν ακουστικές βιβλιοθήκες για να βοηθήσουν όσους/ες είναι αναλφάβητοι/ες, αυτιστικοί ή αντιμετωπίζουν προβλήματα όρασης να έχουν πρόσβαση στη γνώση και να συνεισφέρουν στην Κοινή Γνώση.

Μπορείς να κάνεις ιστορία καταγράφοντας και δημοσιοποιώντας τις γλώσσες από τον περίγυρό σου και δημοσιοποιώντας τες δημόσια με ανοιχτή άδεια, και κατά τη διαδικασία, να τις σώσεις από το να συμπεριληφθούν σε εκείνες που πεθαίνουν κάθε χρόνο μαζικά.

Ξεκινήστε τη συζήτηση

Συντάκτες, παρακαλώ σύνδεση »

Οδηγίες

  • Όλα τα σχόλια ελέγχονται. Μην καταχωρείτε το σχόλιο σας πάνω από μία φορά γιατί θα θεωρηθεί spam.
  • Παρακαλούμε, δείξτε σεβασμό στους άλλους. Σχόλια τα οποία περιέχουν ρητορική μίσους, προσβολές ή προσωπικές επιθέσεις δεν θα καταχωρούνται.