“Φανταστείτε έναν νέο πόλεμο”: Το Συριακό Αρχείο, η εταιρική λογοκρισία και η μάχη για τη διάσωση της διαδικτυακής κοινής ιστορίας

“Δαμασκός, Παλιά Πόλη, το Τέμενος των Ομεϋαδών- دمشق- المدينة القديمة – الجامع الأموي”, η Δαμασκός πριν τον πόλεμο. Φωτογραφία: Hani Zaitoun (CC BY-SA 3.0)

Το κείμενο αυτό συντάχθηκε βάσει συνεργασίας μεταξύ Global Voices και Monument Lab, ενός ανεξάρτητου στούντιο δημόσιας τέχνης και ιστορίας στη Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ.

Μια από τις πιο εφιαλτικές εικόνες του πολέμου στη σύγχρονη εποχή δείχνει πέντε μικρά παιδιά να τρέχουν ξυπόλητα να γλιτώσουν από ένα σύννεφο καπνού. Στο κέντρο βρίσκεται ένα γυμνό κοριτσάκι, να ουρλιάζει από τον πόνο από τη βόμβα ναπάλμ που εσφαλμένα έριξαν στο χωριό της Νοτιοβιετναμέζοι στρατιώτες με την υποστήριξη του Αμερικανικού Στρατού.

Η φωτογραφία “Ο τρόμος του πολέμου”, γνωστή και ως “Το κορίτσι της ναπάλμ”, πάρθηκε από τον φωτογράφο του Associated Press Nick Ut το 1972 και δημοσιεύτηκε σε μεγάλες εφημερίδες σε ολόκληρο τον κόσμο, μεταξύ των οποίων και στους New York Times.

Αν και η δημοσίευση μιας φωτογραφίας ενός γυμνού παιδιού αντιτίθετο στην πολιτική των Times και άλλων εφημερίδων, οι αρχισυντάκτες έκαναν μια εξαίρεση λόγω της ερμηνευτικής φύσης της εικόνας. Η φωτογραφία αργότερα βραβεύτηκε με Πούλιτζερ και άφησε ένα βαθύ σημάδι στη δημόσια κατανόηση του Πολέμου του Βιετνάμ και τις επιπτώσεις του για τους αμάχους.

Το 2016, η ίδια αυτή φωτογραφία λογοκρίθηκε από το Facebook. Η εικόνα δημοσιεύτηκε από την Aftenposten, τη μεγαλύτερη εφημερίδα της Νορβηγίας, ως κομμάτι μιας ιστορικής ανασκόπησης του πολέμου. Την απέσυρε το Facebook σχεδόν αμέσως, επειδή απεικόνιζε ένα γυμνό παιδί.

Αντιδρώντας σε αυτό, ο αρχισυντάκτης της Αftenposten, Espen Egil Hansen, έγραψε μια ανοιχτή επιστολή στον Διευθύνοντα Σύμβουλο του Facebook, Μαρκ Ζούκερμπεργκ, καλώντας τον να “οραματιστεί έναν νέο πόλεμο, όπου τα παιδιά μπορεί να είναι θύματα βομβών-βαρελιών ή νευροπαραλυτικού αερίου. Θα εμποδίζατε και πάλι την τεκμηρίωση των βιαιοτήτων;”

Το Facebook σύντομα μετά από αυτό επανέφερε τη φωτογραφία. Σε μια συνέντευξη στο Guardian, εκπρόσωπος του τμήματος Δημοσίων Σχέσεων εξήγησε ότι το Facebook αναίρεσε την απόφασή του, καθώς η εικόνα του κοριτσιού, της Kim Phuc, αποτελούσε “μια εικόνα σύμβολο ιστορικής σημασίας”.

“Φανταστείτε έναν νέο πόλεμο”

Δε χρειάζεται να οραματιστούμε ή να φανταστούμε αυτό το “νέο πόλεμο”, τον οποίο περιέγραψε ο Hansen στην έκκλησή του προς τον Zuckerberg. Λαμβάνει ήδη χώρα, στη Συρία.

Παρακολούθησα πρόσφατα μια σειρά βίντεο, που δείχνουν τα επακόλουθα ενός βομβαρδισμού με αέριο σαρίν στην επαρχία Ιντλίμπ το 2017. Αρκετά από αυτά δείχνουν χαοτικές σκηνές σε ένα ιατρικό κέντρο. Σε ένα βίντεο, ένα έφηβο αγόρι βρίσκεται στο πάτωμα, ίσα που έχει τις αισθήσεις του, με αφρό να βγαίνει από το στόμα του, χαρακτηριστικό σημάδι έκθεσης σε αέριο σαρίν. Άλλο βίντεο δείχνει ένα παιδί ίσως τριών ή τεσσάρων ετών να κείτεται σε ένα τραπέζι σε ένα ιατρικό κέντρο. Ένας άντρας στέκεται από πάνω του και εξηγεί στα αραβικά πώς το παιδί υπέκυψε στο θανατηφόρο αέριο. Ο άνθρωπος διατηρεί το πρόσωπό του εκτός κάδρου.

Αυτά είναι μόνο μερικά από τα χιλιάδες, αν όχι εκατομμύρια βίντεο αυτού του είδους. Η Συρία μπορεί να είναι ένας από τους πιο τεκμηριωμένους πολέμους στην ανθρώπινη ιστορία. Πώς θα επηρεάσει αυτή η πληθώρα βίντεο και εικόνων τον τρόπο, με τον οποίο θα γίνει αντιληπτός ο πόλεμος αυτός στο μέλλον; Και ποιες συνέπειες θα υπάρξουν για τους δράστες του πολέμου;

Ενώ έχει γίνει όλο και πιο δύσκολο και επικίνδυνο για επαγγελματικά μέσα ενημέρωσης όπως το AP ή οι New York Times να καλύψουν τον πόλεμο, ωστόσο έχει τεκμηριωθεί εξ ολοκλήρου και πάλι. Με τα κινητά τηλέφωνα στο χέρι, οι Σύριοι έχουν καταγράψει και φωτογραφήσει βομβιστικές επιθέσεις, βομβαρδισμούς, επιθέσεις νευροπαραλυτικού αερίου και χημικών όπλων και έχουν δημοσιεύσει αυτές τις εικόνες στο Διαδίκτυο. Το βίντεο που ανέφερα παραπάνω λήφθηκε από το ειδησεογραφικό πρακτορείο SMART, μια ομάδα γνωστή για την τεκμηρίωση του έργου των Λευκών Κρανών στο Χαλέπι.

Εκατομμύρια αρχεία πολυμέσων κινούνται στο διαδίκτυο και μεταβάλλουν συνεχώς τη δημόσια κατανόηση του πολέμου και τις επιπτώσεις του στις ζωές των ανθρώπων. Αυτή η αφθονία της τεκμηρίωσης έχει τη δυνατότητα να χρησιμεύσει ως μαρτυρία για το δημόσιο αρχείο και μάλιστα και ως τεκμήριο εγκλημάτων πολέμου, αν οι ηγέτες του καθεστώτος έλθουν μια μέρα ενώπιον του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου. Έχει τη δύναμη να παράσχει στο κοινό ένα κολάζ πληροφοριών και μνήμης για τον πόλεμο, των ανθρώπων, των οποίων άλλαξε η ζωή και όσων σκοτώθηκαν και τον τόπο, όπου συνέβησαν όλα αυτά.

Ωστόσο, η τεράστια αφθονία του υλικού – δεκάδες εκατομμύρια αρχεία και βάλε – είναι σχεδόν αδύνατο να αναλυθεί ή να κατηγοριοποιηθεί για αναζήτηση χωρίς καθοδήγηση.

Μια ομάδα τεχνολόγων στο Βερολίνο προσπαθεί να το αλλάξει αυτό: αρχείο-αρχείο.

Ακούστε τη συντάκτρια και διευθύντρια του Advox Ellery Biddle να συζητά τα ζητήματα αυτά με την Jackie Zammuto του WITNESS στο podcast του Monument Lab:

Χτίζοντας το Συριακό Αρχείο

Ο Σύριος τεχνολόγος Hadi Al-Khatib εγκατέλειψε τη χώρα του για το Βερολίνο της Γερμανίας το 2011. Αργότερα εκείνο το έτος, άρχισε να βοηθά μια ομάδα Σύριων δικηγόρων, που προσπαθούσαν να συγκεντρώσουν στοιχεία για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατά την έναρξη του πολέμου. Η ομάδα ήταν συγκλονισμένη με αρχεία ψηφιακών μέσων και δεν είχε καμία στρατηγική για την επαλήθευση ή την ταξινόμηση της αφθονίας των ψηφιακών μέσων, που ήδη ξεχύνονταν από τη χώρα.

Αυτό συνέβη το 2011, όταν οι κοινωνικές εξεγέρσεις, που εξαπλώθηκαν στον αραβικό κόσμο, έφταναν στο αποκορύφωμά τους, αλλάζοντας την πορεία της ιστορίας στην Αίγυπτο, την Τυνησία, τη Συρία και πέραν αυτής. Ο Al-Khatib είχε δει από πρώτο χέρι πώς η ψηφιακή τεκμηρίωση των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων θα μπορούσε να προκαλέσει διαμαρτυρία και να μετατοπίσει την κατανόηση από το κοινό σημαντικών γεγονότων στην ιστορία μιας χώρας.

Γνώριζε όμως επίσης πόσο περίπλοκο θα μπορούσε να γίνει αυτό το είδος τεκμηρίωσης. Οι πιο προσιτές πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης παγκοσμίως βελτιστοποιούνταν για κλικ και διαφημίσεις, όχι για επαλήθευση, κατηγοριοποίηση ή κατανόηση με βάση το εννοιολογικό υπόβαθρο.

Ο Al-Khatib προσέλαβε μερικούς συναδέλφους προσπαθώντας να κατανοήσει πώς θα μπορούσαν να βοηθήσουν. Η τριάδα πέρασε τα επόμενα τρία χρόνια συλλέγοντας, επαληθεύοντας και κατηγοριοποιώντας αρχεία ψηφιακών μέσων από τον πόλεμο.

Κολάζ φωτογραφιών από επιθέσεις με χημικά όπλα και θύματα αυτών. Κολάζ: Adam Harvey, Συριακό Αρχείο (CC BY-SA 4.0)

Το 2014, ξεκίνησαν το Συριακό Αρχείο, μια δημόσια βάση δεδομένων, που σήμερα περιέχει πάνω από πέντε εκατομμύρια εικόνες και αρχεία βίντεο από τον πόλεμο.

Το Συριακό Αρχείο δεν είναι μια συνηθισμένη ηλεκτρονική βιβλιοθήκη. Η αρχική σελίδα περιλαμβάνει έρευνες για αεροπορικές επιδρομές από ρωσικά αεροσκάφη, χημικές επιθέσεις και βομβαρδισμούς, που κατέστρεψαν νοσοκομεία, αρτοποιεία και τεμένη.

Ο ιστότοπος παρουσιάζει στοιχεία για επιθέσεις χημικών όπλων, οι οποίες απαγορεύονται βάσει του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου.

Οι λέξεις-κλειδιά και οι κατηγορίες, που χρησιμοποιεί κάποιος για την αναζήτηση στο αρχείο, προσφέρουν μια ζοφερή αίσθηση των περιεχομένων του. Κάποιος μπορεί να ψάξει για βίντεο με επιθέσεις βάσει του τύπου του χρησιμοποιούμενου όπλου: βόμβες βαρέλια, πυρομαχικά διασποράς, drone και αέριο σαρίν είναι μόνο μερικές από τις επιλογές στο μενού “χρησιμοποιούμενα όπλα”.

Είναι το είδος της εργασίας, που συνήθως αναλαμβάνει ένας οργανισμός του ΟΗΕ ή ένας διεθνής ανθρωπιστικός οργανισμός. Όμως, όπως σημειώνουν τα υλικά του αρχείου, αυτοί οι θεσμοί δεν μπορούν να ακολουθήσουν το ρυθμό αυτού του πολέμου. Το γαλλικό Υπουργείο Εξωτερικών και η Εξεταστική Επιτροπή του ΟΗΕ για τη Συρία επιβεβαίωσαν ότι στην Συρία πραγματοποιήθηκαν 163 επιθέσεις χημικών όπλων. Το Συριακό Αρχείο έχει τεκμηριώσει 212.

Αν δεν κάνουν αυτό το έργο, λέει ο Al-Khatib, τα υλικά – και ό,τι μπορούν να μας πουν για τον πόλεμο – μπορεί σύντομα να είναι αδύνατο να ελεγχθούν ή να επαληθευτούν. Μερικά από αυτά μπορεί να χαθούν κι εντελώς.

“Αυτά τα δεδομένα είναι άχρηστα, αν δεν είναι επισημασμένα ή αν δεν μπορούν να αναζητηθούν”, μου είπε ο Al-Khatib, όταν συναντηθήκαμε στο Βερολίνο λίγους μήνες πριν. “Αλλά αν υπάρχει εννοιολογικό πλαίσιο, υπάρχουν πολλά πράγματα, που μπορούμε να κάνουμε.”

Στόχος του έργου τους, όσο αμεσότερα γίνεται, είναι να παρέχουν στους δημοσιογράφους και τους εργαζόμενους στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σύνολα δεδομένων, τα οποία να μπορούν να αναζητηθούν, επαληθευτούν και συγκεντρωθούν από τοπικούς εμπειρογνώμονες. Σε ένα όχι πολύ μακρινό μέλλον, η ομάδα αναμένει ότι αυτά τα βίντεο και οι εικόνες θα χρησιμεύσουν ως αποδεικτικά στοιχεία σε υποθέσεις εγκλημάτων πολέμου εναντίον των εμπλεκόμενων μερών, χάρη εν μέρει στις συμπράξεις με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και το Κέντρο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Μπέρκλεϊ.

Πέρα από τη διατήρηση των αποδεικτικών στοιχείων, ο Al-Khatib οραματίζεται επίσης πως το αρχείο θα προσφέρει πλούσιο υλικό στις μελλοντικές γενιές για την ανακατασκευή, ιστοριοποίηση και μνήμη του πολέμου, των ανθρώπων, που άλλαξε ή στέρησε τη ζωή τους ο πόλεμος, και της Συρίας ως χώρα.

“Για μένα, το πιο σημαντικό είναι να διασφαλίσουμε ότι αυτά τα δεδομένα θα είναι διαθέσιμα για τα επόμενα 10, 20 χρόνια”, λέει. “Φαντάζομαι ότι αυτό θα μπορούσε να συμβάλει σε ένα μουσείο, ή ένα ψηφιακό χώρο μνήμης”.

Αλλά τώρα, η ομάδα δεν έχει αρκετό χρόνο να δομήσει νόημα ή αφηγήματα από αυτές τις εικόνες. Απλώς γνωρίζουν ότι οι εικόνες πρέπει να διατηρηθούν.

Εικόνες του πολέμου εξαφανίζονται στη Σίλικον Βάλεϊ

Για να συγκεντρώσει αυτά τα δεδομένα, ο Al-Khatib και οι συνεργάτες του εργάζονται άμεσα με ντόπιους δημοσιογράφους και ανθρωπιστικές ομάδες, που τεκμηριώνουν τον πόλεμο. Βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στο Facebook και το YouTube, τις κύριες πλατφόρμες, όπου αυτές οι ομάδες και αμέτρητα άτομα ανεβάζουν τα αρχεία τους. Εκτιμούν ότι το 90% των αρχείων μέσων φτάνουν σε αυτούς μέσω αυτών των δύο γιγάντων της κοινωνικής δικτύωσης.

Ο ίδιος και οι συνεργάτες του έχουν εντοπίσει πολλές εκατοντάδες πηγές στον κοινωνικό ιστό, κυρίως σε σελίδες Facebook και κανάλια YouTube, από τα οποία τα συστήματά τους “τραβάνε” αυτόματα εικόνες και βίντεο κάθε μέρα. Αυτό τους επιτρέπει να ταξινομήσουν και να αρχειοθετήσουν υλικό, με τρόπους που αυτές οι εταιρικές πλατφόρμες δεν είναι κατασκευασμένες να χρησιμοποιήσουν.

Όμως, όλο και περισσότερο, “τραβάνε” αρχεία όχι μόνο για λόγους αρχειοθέτησής τους, αλλά για να αποτρέψουν την παντελή εξαφάνισή τους.

Αντιμέτωποι με αυξανόμενη πίεση από τις κυβερνήσεις για να απαλλαγούν από τα δίκτυα βίας και μίσους, εταιρείες όπως η Facebook και η μητρική εταιρεία του Youtube, η Google, προσπαθούν να λογοκρίνουν τη βία σε εικόνες και βίντεο και οτιδήποτε μπορεί να συνδεθεί με βίαιες εξτρεμιστικές ομάδες όπως το Ισλαμικό Κράτος. Χιλιάδες βίντεο και φωτογραφίες από τον Πόλεμο της Συρίας έχουν εξαφανιστεί στην πορεία.

Βίντεο, που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως αποδεικτικά στοιχεία κατά των δραστών, έχουν διαγραφεί κατά τη μεταφόρτωση ή έχουν λογοκριθεί από τις εταιρείες λίγο μετά τη δημοσίευσή τους. Είναι συχνά αδύνατο να αντικατασταθούν.

Ο Al-Khatib λέει ότι πρέπει να κάνουν κάτι καλύτερο από αυτό. “Οι εταιρείες έχουν την ευθύνη να διασώσουν αυτό το υλικό”, λέει. “Αποτελούν τεκμήρια”.

Η ομάδα του Συριακού Αρχείου, μεταξύ των οποίων δεξιά και ο Hadi Al Khatib. Η φωτογραφία παραχωρήθηκε από το Συριακό Αρχείο (CC BY-SA 4.0)

Εξηγεί ότι τώρα, υπάρχουν μόνο μικρές, μερικές λύσεις στο πρόβλημα. Για παράδειγμα, το YouTube επιτρέπει στους χρήστες να ανακτούν τα βίντεο, που έχουν μεταφορτώσει, αλλά απορρίφθηκαν, επειδή παραβίασαν τους κανόνες της εταιρείας, που απαγορεύουν την ακραία βία.

Αναρωτιέται όμως: “Τι γίνεται, αν η πηγή δεν είναι ζωντανή; Τι γίνεται, αν συλληφθεί η πηγή; Τι γίνεται, αν η πηγή δεν έχει πρόσβαση στα μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου;”. Αυτά είναι απίστευτα κοινά προβλήματα στη Συρία.

Και υπάρχει ένα μεγάλο μέρος υλικού, που δεν βλέπει καν το φως του δημόσιου διαδικτύου. Μιλάμε για το πώς η Google χρησιμοποιεί την τεχνολογία εκμάθησης μηχανών για να σαρώσει βίντεο για παραβιάσεις των όρων παροχής υπηρεσιών, όπως η ακραία βία. Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα βίντεο απορρίπτονται και καθαρίζονται από τον ιστότοπο, προτού καν δημοσιοποιηθούν.

“Δεν έχουμε ιδέα τι δεν φτάνει στον ιστότοπο”, λέει ο Al-Khatib. “Δεν γνωρίζουμε τους πάντες. Έτσι, αν δεν το κρατήσουν [στις συσκευές τους], τέλος”. Φαίνεται να ενδιαφέρεται βαθιά για κάθε βίντεο, σαν να είναι καθένα κομμάτι της ευρύτερης ιστορίας.

Μεταξύ των εκατομμυρίων αρχείων, υπάρχουν σίγουρα κάποια, που θα μπορούσαν κάποια μέρα να γίνουν “εμβληματικές εικόνες ιστορικής σημασίας”, φτάνοντας στο επίπεδο της φωτογραφίας του Nick Ut του νεαρού κοριτσιού Kim Phuc, που τρέχει να γλιτώσει.

Αν όμως το πρόσωπο που βγάζει τις φωτογραφίες αυτές τις εναποθέσει στα χέρια εταιρειών όπως το YouTube και το Facebook, και μετά χάσει τη συσκευή ή ακόμα και τη ζωή του, η εικόνα μπορεί να χαθεί για πάντα.

Πώς αφηγείται την ιστορία μας η τεχνολογία;

Ενώ εκατομμύρια άνθρωποι έχουν τη δύναμη να καταγράψουν αυτές τις εικόνες, μόλις μια χούφτα ιδιωτικών εταιρειών είναι οι τελικοί διαχειριστές του τι δημοσιοποιείται και τι όχι. Με ελάχιστες κανονιστικές ρυθμίσεις ή εντολές λογοδοσίας προς συμμόρφωση με το Αμερικανικό Δίκαιο, καθώς και αυξανόμενη πίεση να παραμείνει η βία εκτός των δικτύων στην Ευρώπη, οι εταιρείες ξεφορτώνονται τακτικά αυτό το υλικό.

Ποιος στην πραγματικότητα ελέγχει αυτά τα βίντεο και αποφασίζει τι μένει και τι πετιέται; Μερικές φορές οι εταιρείες πληρώνουν ανθρώπους για να κάνουν αυτό το έργο, αλλά τα τελευταία δύο χρόνια, εργαλεία μηχανικής μάθησης και άλλα είδη τεχνητής νοημοσύνης έχουν γίνει μια προτιμητέα (και πιο προσιτή) λύση σε αυτό το πρόβλημα. Ενώ τα εργαλεία AI είναι πολύ καλά στην αναγνώριση του περιεχομένου μιας εικόνας, όπως ένα γυμνό παιδί, στην περίπτωση της Kim Phuc, δεν θα μπορέσουν ποτέ να έχουν την ικανότητα να κρίνουν το εννοιολογικό της πλαίσιο ή τη νομική της σημασία.

Σε αντίθεση με τη φωτογραφία του Ut, προσεκτικά εξετασθείσα και πλαισιωμένη εννοιολογικά από τον Ut και τους αρχισυντάκτες του στο AP, οι απεικονίσεις του Συριακού Πολέμου βρίσκονται όλο και περισσότερο στο έλεος τεχνικών, μη ανθρώπινων συστημάτων, που αποφασίζουν ποιες εικόνες να επιτρέψουν και ποιες να λογοκρίνουν.

Πώς θα πρέπει οι εταιρείες μέσων κοινωνικής δικτύωσης να αντιπαραβληθούν με αυτήν την πληθώρα εικόνων και βίντεο που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο, μερικά από τα οποία μπορεί να χρησιμεύσουν ως ζωτικής σημασίας τεκμήρια εγκλημάτων πολέμου ή παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων; Και πώς μπορούν οι άνθρωποι, που είναι μάρτυρες σε αυτά τα γεγονότα, να τα τεκμηριώσουν και να τα διαφυλάξουν προς συμφέρον της δημόσιας γνώσης;

Κι αν είχαμε έναν χώρο “μέσων κοινωνικής δικτύωσης”, όπου η πληροφόρηση να είναι οργανωμένη με βάση το εννοιολογικό της πλαίσιο, τη νομική σημασία και την πολιτιστική σημασία της; Πώς μπορούμε να δούμε την παρούσα εποχή και το παρελθόν διαφορετικά;

Το Συριακό Αρχείο μπορεί να ανοίγει το μονοπάτι για ένα νέο είδος δημόσιου διαδικτυακού χώρου, απομακρυνόμενο από τα μοντέλα της Σίλικον Βάλεϊ, τα οποία είναι όλα κατασκευασμένα να προκαλούν προσοχή για χάρη των εσόδων από διαφημίσεις.

Ενώ το μέλλον του θέματος παραμένει οδυνηρά αβέβαιο, υπάρχει μικρή ελπίδα στη γνώση πως στα επόμενα χρόνια, όσοι θέλουν να αφηγηθούν ιστορίες για τη Συρία, θα έχουν αυτό το πλούσιο αρχείο δεδομένων και αφηγήσεων, από το οποίο θα μπορούν να αντλήσουν υλικό.

Ακούστε τη συντάκτρια και διευθύντρια του Αdvox Ellery Biddle να συζητά τα ζητήματα αυτά με τους Jackie Zammuto της WITNESS και Paul Farber, μελετητή δημόσιας τέχνης, στο podcast του Monument Lab.

Ξεκινήστε τη συζήτηση

Συντάκτες, παρακαλώ σύνδεση »

Οδηγίες

  • Όλα τα σχόλια ελέγχονται. Μην καταχωρείτε το σχόλιο σας πάνω από μία φορά γιατί θα θεωρηθεί spam.
  • Παρακαλούμε, δείξτε σεβασμό στους άλλους. Σχόλια τα οποία περιέχουν ρητορική μίσους, προσβολές ή προσωπικές επιθέσεις δεν θα καταχωρούνται.