Νιγηρία, Επιχείρηση Àmò̩té̩kùn: Ονομάστηκε από μια λεοπάρδαλη, έναν γατόπαρδο ή μια τίγρη;

Γατόπαρδος. Φωτογραφία: Cifer88, Pixabay, CC BY 2.0.

Με τις αυξανόμενες απειλές για την ασφάλεια στη Νιγηρία, κυβερνήτες των νοτιοδυτικών πολιτειών έχουν ενωθεί όλοι μαζί για να δημιουργήσουν την Επιχείρηση Àmò̩té̩kùn, μια περιφερειακή αποστολή ασφαλείας, που ξεκίνησε στις 9 Ιανουαρίου 2020.

Ενώ πολλοί επαίνεσαν την πρωτοβουλία για την αντιμετώπιση της αύξησης απαγωγών και δολοφονιών στην περιοχή, άλλοι την έχουν επικρίνει ότι είναι περιττή και σε αντίθεση με την ομοσπονδιακή κυβέρνηση.

Μέσα στα πολιτικά φορτισμένα επιχειρήματα σχετικά με την Επιχείρηση Àmò̩té̩kùn, γλωσσολόγοι και λάτρεις του πολιτισμού εξετάζουν επίσης υποθέσεις γύρω από την αγγλική μετάφραση του όρου àmò̩té̩kùn.

Τι σημαίνει η λέξη àmò̩té̩kùn;

Οι γλωσσολόγοι έχουν εδώ και καιρό ασχοληθεί με την απόδοση του ονόματος àmò̩té̩kùn εναλλάξ ως λεοπάρδαλη, γατόπαρδος και τίγρη. Για την εξομάλυνση αυτού του μπερδέματος, οι γλωσσολόγοι διερεύνησαν προσεκτικά το θέμα από την πολιτιστική προοπτική των Γιορούμπα σχετικά με ονομασίες και μεταφράσεις.

Αυτή η γιορούμπα παροιμία δίνει κάποια εικόνα: “Asárépani bíi àmò̩té̩kùn”, το οποίο μεταφράζεται περίπου στα αγγλικά ως “Σκοτώνει τόσο γρήγορα όσο ένα ò̩mò̩té̩kùn”, συγκρίνοντας ένα άτομο ή κάτι με ένα γρήγορο ζώο. Άρα, λοιπόν, πρέπει να είναι γατόπαρδος (τσιτάχ), σωστά;

Ο γατόπαρδος είναι το γρηγορότερο χερσαίο ζώο: ακόμη και ο Γιουσέιν Μπολτ δε θα μπορούσε να το ξεπεράσει. Η λέξη àmò̩té̩kùn προέρχεται από τη φράση “ohun tí a mò tó eókùn”, η οποία μεταφράζεται περίπου ως “αυτό που γνωρίζουμε ότι έχει χαρακτηριστικά ενός e̩kùn”.

Με αυτούς τους ισχυρισμούς, θα μπορούσε κανείς να συμπεράνει ότι àmàté̩kùn σημαίνει “γατόπαρδος”. Ωστόσο, ορισμένοι αποκαλούν τα τσιτάχ òwàwà, όχι àmò̩té̩kùn.

Αλλά τι σημαίνει πραγματικά “e̩kùn”; Είναι γατόπαρδος, λεοπάρδαλη ή τίγρη;

Ορισμένοι πιστεύουν ότι το e̩kùn είναι η λεοπάρδαλη, ιθαγενής στην υποσαχάρια Αφρική, η οποία έχει μακροχρόνια σχέση με το λαό Γιορούμπα. Η ρήση “fere bí e̩kùn” που σημαίνει “τόσο γρήγορη όσο ένα e̩kùn” προέρχεται από αυτήν τη σχέση. Ένας γατόπαρδος είναι ταχύτερος από μια λεοπάρδαλη. Αλλά μια λεοπάρδαλη είναι όντως πιο γρήγορη από μια τίγρη;

Μερικοί πιστεύουν ότι το ekùn αναφέρεται στην τίγρη, ένα ζώο που κατάγεται στην πραγματικότητα από την Ασία.

Αυτή η σχέση μεταξύ του e̩kùn και της τίγρης μπορεί να προέκυψε από τρεις πιθανότητες: 1. αποικισμό, 2. Δυτική εκπαίδευση ή 3. Συναντήσεις πρώιμων Αφρικανών με την τίγρη, όταν οι Βρετανοί μπορεί να τους είχαν εισαγάγει στη Νιγηρία κατά την αποικιακή εποχή.

Είναι πιθανό οι Βρετανοί αποικιοκράτες να έχουν εκχωρήσει την έννοια του e̩kùn στην τίγρη, επειδή η τίγρη ήταν πιο οικεία σε αυτούς ως “γρήγορο ζώο”. Δεν υπάρχει κανένας τρόπος, ωστόσο, να σημαίνει αρχικά η λέξη e̩kùn “τίγρη”, καθώς αυτό το ζώο δεν είναι αυτόχθονο στη Νιγηρία.

Μερικοί λένε ότι η λέξη για την τίγρη είναι ògìdán, αλλά πιθανότατα αυτός ο όρος είναι ένα oríkì (“επαινετικό όνομα”), που προέρχεται από το τραγούδι:

Ògìdán ò ní se barber k’ájá dé’bè lo ge’run, ìpòrí ajá ò gbódò b’é̩kùnní bùbá.

Το Ògìdán δεν θα γίνει κουρέας, τα σκυλιά δεν θα πάνε εκεί για να κόψουν τα μαλλιά τους – κανένας σκύλος δεν τολμά να εισέλθει στην επικράτεια του e̩kùn.

Αυτή η παροιμία, ένα μείγμα λέξεων στα αγγλικά και στα γιορούμπα, χρησιμοποιεί την αγγλική λέξη για τον “κουρέα”, που σημαίνει ότι το τραγούδι πιθανότατα συντάχθηκε κατά τη διάρκεια ή μετά τη βρετανική αποικιακή κυριαρχία. Ίσως, τότε προέκυψε η ιδέα ότι e̩kùn και ogìdán σημαίνουν και τα δύο “τίγρη”.

Ένα άλλο γιορούμπα ρητό λέει: “Ògìdán olólà ‘jù, akomonílà láì l'óbe”: “Ògìdán, ένα εξέχον ζώο του δάσους, κάνει σημάδια στα μικρά του χωρίς τη χρήση μαχαιριού”. Αναφέρεται στα αιχμηρά νύχια του. Αυτή η παροιμία επιβεβαιώνει ότι ο λαός Γιορούμπα έχουν μεγαλύτερη εξοικείωση με τη λεοπάρδαλη, το ζώο στο άμεσο περιβάλλον τους και ως εκ τούτου, το ogidan σημαίνει επίσης λεοπάρδαλη, όχι τίγρη ή γατόπαρδο.

Εάν η λεοπάρδαλη είναι e̩kùn, μπορούμε να συμφωνήσουμε με ασφάλεια ότι ο γατόπαρδος είναι το àmò̩té̩kùn.

Και τα δύο έχουν παρόμοια δέρματα, σε σύγκριση με την τίγρη. Η λεοπάρδαλη έχει κυκλικές κουκίδες. το τσιτάχ έχει επίσης κουκίδες, ενώ η τίγρη έχει ρίγες. Το πρόσωπο της λεοπάρδαλης και του τσιτάχ έχουν επίσης κάποια ομοιότητα.

Υπάρχουσες παραδόσεις

Στιγμιότυπο οθόνης από ένα βίντεο για το Φεστιβάλ Eyo στο Λάγος της Νιγηρίας, στις 30 Μαρτίου 2012, από το Dreams Shots Videos.

Με σεβασμό στις υπάρχουσες παραδόσεις, ο Aláàfin του Ò̩yó̩ (βασιλιάς του γιορούμπα βασιλείου Ò̩yó̩), η Αυτού Μεγαλειότητα Όμπα Λαμίντι Ολαγιόλα Αντεγιέμι Γ’, ξεκουράζει πάντα τα πόδια του πάνω στο δέρμα ενός e̩kùn, που είναι πάντα δέρμα λεοπάρδαλης. Οι περισσότεροι oba ή “βασιλείς” χρησιμοποιούν επίσης δέρμα λεοπάρδαλης, ενώ λίγοι χρησιμοποιούν αυτό του àmò̩té̩kùn – ή αλλιώς τσιτάχ.

Παρατηρήστε πώς το eégún atìpàkó̩, μια διάσημη μεταμφίεση στο Ιμπαντάν της Νιγηρίας, χρησιμοποιεί δέρμα λεοπάρδαλης, που αναφέρεται ως δέρμα e̩kùn.

Επίσης, ρίξτε μια ματιά στο δημοφιλές φεστιβάλ του Λάγος Adamu Orisa Play, αλλιώς γνωστό ως το φεστιβάλ «È̩yò̩», το οποίο αναφέρεται σε χορευτές με φορεσιά. Ένας από τους ιερείς της ομάδας Làbà E̩kùn È̩yò̩, ο δεύτερος στην ιεραρχία των πέντε μεγάλων ομάδων χορού È̩yò̩, φέρει ένα μεγάλο σάκο από δέρμα λεοπάρδαλης, αναφερόμενης ως e̩kùn στο όνομα της ομάδας.

Ως εκ τούτου, η λεοπάρδαλη είναι ekùn, ενώ ο γατόπαρδος είναι àmò̩té̩kùn. Και η τίγρη δεν έχει ιθαγενές όνομα στη γλώσσα γιορούμπα. Ό,τι δεν μπορεί να βρεθεί σε έναν πολιτισμό, δεν μπορεί να βρεθεί και στη γλώσσα του, εκτός από επινοημένες λέξεις ή γλωσσικά δάνεια, ίσως.

Οι γλωσσολόγοι πρέπει να αντιμετωπίσουν αυτές τις παρανοήσεις, ειδικά στο εκπαιδευτικό σύστημα της Νιγηρίας και ειδικά όταν οι λέξεις στα γιορούμπα φτάνουν στις ειδήσεις σε διεθνή πρωτοσέλιδα ως η ονομασία μιας μεγάλης επιχείρησης ασφαλείας, όπως η Επιχείρηση Àmò̩té̩kùn.

Ξεκινήστε τη συζήτηση

Συντάκτες, παρακαλώ σύνδεση »

Οδηγίες

  • Όλα τα σχόλια ελέγχονται. Μην καταχωρείτε το σχόλιο σας πάνω από μία φορά γιατί θα θεωρηθεί spam.
  • Παρακαλούμε, δείξτε σεβασμό στους άλλους. Σχόλια τα οποία περιέχουν ρητορική μίσους, προσβολές ή προσωπικές επιθέσεις δεν θα καταχωρούνται.