Ο παγκόσμιος χάρτης της Πανδημίας Μεγάλος Αδερφός παρακολουθεί τη χρήση ψηφιακών τεχνολογιών κατά τη διάρκεια της πανδημίας κορονοϊού. Στιγμιότυπο οθόνης της ιστοσελίδας Pandemic Big Brother..

Από την αλληλουχία γονιδιώματος έως την παρακολούθηση μεταλλάξεων ιών και εφαρμογών smartphone, που παρακολουθούν στενές επαφές με όσους έχουν βγει θετικοί, χώρες σε όλο τον κόσμο έχουν αξιοποιήσει τεχνολογικές λύσεις για την καταπολέμηση της πανδημίας COVID-19. Ωστόσο, οι ακτιβιστές ψηφιακών δικαιωμάτων φοβούνται ότι η ψηφιακή παρακολούθηση έχει ομαλοποιηθεί τόσο πολύ κατά τη διάρκεια της πανδημίας, που μπορεί να είναι δύσκολο να ανατραπούν αυτά τα μέτρα όταν τελειώσει, ειδικά σε χώρες, όπου οι ψηφιακές ελευθερίες απειλούνται ήδη.

Το Pandemic Big Brother [Πανδημία Μεγάλος Αδελφός], μια κοινή πρωτοβουλία της ρωσικής οργάνωσης ψηφιακών δικαιωμάτων Roskomsvoboda και του λευκορωσικού κέντρου ανθρωπίνων δικαιωμάτων Human Constanta, παρακολουθεί τους παγκόσμιους “περιορισμούς των πολιτικών δικαιωμάτων, που σχετίζονται με τον COVID-19, που πραγματοποιούνται με ψηφιακές τεχνολογίες”. Η πρωτοβουλία κατατάσσει τις χώρες σε όλο τον κόσμο ως προς το πόσο περιοριστικά και υπερβολικά είναι τα τεχνολογικά πανδημικά μέτρα τους και, το πιο σημαντικό, αν άρονται, όταν βελτιώνεται η κατάσταση της δημόσιας υγείας. Όπως σημειώνουν οι ιδρυτές,

We consider that compliance with digital rights is crucial for respecting the right to privacy, private and family life, freedom of speech, freedom of movement, and other human rights regardless of the scope of the emergency.

Θεωρούμε ότι η συμμόρφωση με τα ψηφιακά δικαιώματα είναι ζωτικής σημασίας για τον σεβασμό του δικαιώματος στην ιδιωτικότητα, την ιδιωτική και οικογενειακή ζωή, την ελευθερία του λόγου, την ελεύθερη κυκλοφορία και άλλα ανθρώπινα δικαιώματα ανεξάρτητα από το πεδίο εφαρμογής της έκτακτης ανάγκης.

Το Global Voices και το Runet Echo ρίχνουν μια ματιά στον διαδραστικό χάρτη του Pandemic Big Brother και στην τελευταία συνοπτική έκθεση της πρωτοβουλίας “COVID-1984: Παρακολούθηση σε ένα έτος πανδημίας”, για να δούμε πώς χώρες της περιοχής μας έχουν χρησιμοποιήσει ψηφιακά μέσα για να παρέμβουν στις ζωές των ανθρώπων κατά την πανδημία.

Βασικές τεχνολογίες και περιορισμοί

Το εγχείρημα παρακολουθεί τα μέσα ενημέρωσης και τις επίσημες αναφορές περιορισμών αστικών και ψηφιακών δικαιωμάτων σε διάφορους βασικούς τομείς:

• • Βιντεοπαρακολούθηση και αναγνώριση προσώπου
  • Παρακολούθηση κινητών τηλεφώνων
  • Παρακολούθηση με χρήση κρατικών εφαρμογών
  • Περιορισμοί στην πρόσβαση σε επίσημες πληροφορίες
  • Παραβιάσεις της ελευθερίας του λόγου
  • Διακοπή λειτουργίας του Διαδικτύου
  • Νομική δίωξη
  • Έλεγχος με drone

Η πρόσφατη έκθεση Pandemic Big Brother επικεντρώθηκε σε μερικές βασικές τεχνολογίες παρακολούθησης: τη δημιουργία και τη χρήση εφαρμογών για κινητά για τον εντοπισμό ή τον περιορισμό των κινήσεων των πολιτών και την παρακολούθηση στενών επαφών, την ανάπτυξη CCTV (βιντεοκάμερες κλειστού κυκλώματος) και τεχνολογίες αναγνώρισης προσώπων` και τη χρήση διαφόρων εργαλείων βάσει τοποθεσίας και γεωγραφικών ετικετών.

Οι ακτιβιστές των ψηφιακών δικαιωμάτων προειδοποιούν ότι “η δυνατότητα πρόσβασης σε πληροφορίες σχετικά με τη γεωγραφική τοποθεσία των κινητών συσκευών μπορεί να αποτελεί απειλή για την ιδιωτική ζωή, την ελεύθερη κυκλοφορία, την επιλογή διαμονής και την ελευθερία του συνέρχεσθαι και μπορεί να υπονομεύσει την εμπιστοσύνη του κοινού στις Aρχές”.

Ρωσία

Εφαρμοσμένα μέτρα: έλεγχος με drone, περιορισμένη πρόσβαση σε επίσημη πληροφόρηση, παρακολούθηση κινητών τηλεφώνων, παραβιάσεις ελευθερίας του λόγου, παρακολούθηση με χρήση κρατικών εφαρμογών, νομική δίωξη, βιντεοπαρακολούθηση και αναγνώριση προσώπου.

Οι πρώτοι αποκλειστοί εισήχθησαν στην Μόσχα και την ευρύτερη περιοχή της στα τέλη Μαρτίου 2020. Έκτοτε, το εγχείρημα κατέγραψε διάφορους τρόπους, με τους οποίους η Ρωσία χρησιμοποίησε την τεχνολογία για τον έλεγχο και την αστυνόμευση των πολιτών της κατά την πανδημία. Καθώς οι πόλεις σε ολόκληρη τη Ρωσία μπαινόβγαιναν σε λοκντάουν, ρεπορτάζ για κυβερνητικές εφαρμογές παρακολούθησης καραντίνας και άλλα εργαλεία σε κινητά τηλέφωνα, όπως κάρτες QR για δημόσιες συγκοινωνίες, κυριαρχούσαν στην κάλυψη των μέσων.

Since the start of the pandemic, the Russian authorities have launched four different apps, which are used to issue digital passes, monitor people under quarantine and track contacts with those infected with coronavirus.

Από την έναρξη της πανδημίας, οι ρωσικές Αρχές έχουν ξεκινήσει τέσσερις διαφορετικές εφαρμογές, οι οποίες χρησιμοποιούνται για την έκδοση ψηφιακών καρτών, την παρακολούθηση ατόμων σε καραντίνα και την παρακολούθηση επαφών με όσους έχουν μολυνθεί με κορονοϊό.

Μια άλλη κυρίαρχη τεχνολογία, που κέρδισε ευρεία προσοχή, ήταν το αυτοματοποιημένο σύστημα αναγνώρισης προσώπου, που αναπτύχθηκε σε δίκτυα CCTV στη Μόσχα, στην Αγία Πετρούπολη και σε άλλες μεγάλες πόλεις της Ρωσίας. Υπήρξαν επίσης αναφορές για drone και βραχιόλια παρακολούθησης, που αναπτύχθηκαν από τις τοπικές Αρχές για την παρακολούθηση αυτοαπομονωμένων πολιτών.

Σύμφωνα με την έκθεση, από την έναρξη της πανδημίας, “πάνω από 1,1 εκατομμύρια άνθρωποι διώχθηκαν στη Ρωσία βάσει του διοικητικού κώδικα για παραβίαση των περιορισμών του κορονοϊού”.

Εκτός από την τεχνολογία παρακολούθησης, οι ρωσικές Αρχές αστυνόμευσαν επίσης τον διαδικτυακό λόγο, επιβάλλοντας πρόστιμα για φερόμενες ψεύτικες ειδήσεις περί COVID-19, που δημοσιεύτηκαν στα κοινωνικά μέσα και απειλώντας δημοσιογράφους και ιατρικό προσωπικό για αποκάλυψη ή αμφισβήτηση των στατιστικών COVID-19, που κυκλοφορούσε το κράτος.

Ο εμβολιασμός είναι πλέον σε εξέλιξη στη χώρα και το Κρεμλίνο ανακοίνωσε την ανάπτυξη μιας νέας εφαρμογής παρακολούθησης για κινητά για την παρακολούθηση της υγείας των εμβολιασμένων πολιτών.

Λευκορωσία

Εφαρμοσμένα μέτρα: περιορισμένη πρόσβαση σε επίσημη πληροφόρηση, παραβιάσεις ελευθερίας του λόγου, νομική δίωξη και άλλα μέτρα.

Παρόλο που η Λευκορωσία έχει λιγότερη τεχνογνωσία, όσον αφορά τον περιορισμό των κινήσεων των πολιτών ή την παρακολούθηση της θέσης και των στενών επαφών τους, οι Αρχές έχουν ωστόσο προχωρήσει σε καταστολή διαδικτυακών χώρων. Αυτό συνέπεσε με τις συνεχιζόμενες αντικυβερνητικές διαμαρτυρίες στη χώρα, δίνοντας στην επιβολή του νόμου ένα πρόσθετο πρόσχημα για τον περιορισμό της ελεύθερης έκφρασης, την καταστολή των διαδηλώσεων στους δρόμους και την αστυνόμευση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

Ήδη από τον Μάρτιο του 2020, οι Αρχές της Λευκορωσίας άρχισαν να διανέμουν προειδοποιήσεις και πρόστιμα για φερόμενες ψεύτικες ειδήσεις και δημοσιεύσεις σχετικά με τον κορονοϊό στα κοινωνικά μέσα. Τον Μάιο, ένας διασώστης τέθηκε υπό κράτηση για επτά ημέρες, επειδή άσκησε κριτική στην αδύναμη απάντηση του κράτους στην πανδημία σε απευθείας μετάδοση στο YouTube.

Καθ’ όλη τη διάρκεια της πανδημίας, το κράτος της Λευκορωσίας έχει περιορισμένη πρόσβαση σε επίσημα στοιχεία για όσους έχουν προσβληθεί από τον ιό, νοσηλεύτηκαν ή πέθαναν από τον COVID-19. Τον Απρίλιο του 2020, η κρατική πύλη StopCOVID σταμάτησε να δημοσιεύει περιφερειακές αναλύσεις αριθμών COVID-19. Τα κρατικά μέσα ενημέρωσης κατηγορήθηκαν για ψευδή παρουσίαση της πανδημικής κατάστασης στη χώρα σε σύγκριση με άλλα μέρη του κόσμου.

Ουκρανία

Εφαρμοσμένα μέτρα: παραβιάσεις ελευθερίας του λόγου, παρακολούθηση με χρήση κρατικών εφαρμογών και άλλα μέτρα.

Σε σύγκριση με τη Ρωσία, η χρήση ψηφιακών τεχνολογιών από την Ουκρανία στην πανδημία ήταν σχετικά μέτρια. Αν και το νέο Υπουργείο Ψηφιακού Μετασχηματισμού έχει κηρύξει επιτυχή τα πρώτα του βήματα στην τρέχουσα μεταρρύθμιση της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, οι προσπάθειές τους να ψηφιοποιήσουν τις σχέσεις πολιτών-κρατών μέσω της συνοπτικής ιδέας “κράτος σε smartphone” αντιμετώπισαν κριτική από τους υποστηρικτές των ψηφιακών δικαιωμάτων. Μια μαζική διαρροή δεδομένων πολιτών τον Μάιο του 2020 και η συνεχιζόμενη έλλειψη σαφήνειας σχετικά με τις εγγυήσεις απορρήτου και την ασφάλεια δεδομένων στο νέο σύστημα συνεχίζουν να μαστίζουν τις προσπάθειες του υπουργείου.

Τον Απρίλιο του 2020, η Ουκρανία ξεκίνησε μια εφαρμογή για τον έλεγχο της τήρησης μέτρων αυτο-απομόνωσης, με στόχο όσους είχαν ταξιδέψει πρόσφατα εκτός χώρας ή ήταν ύποπτοι ως θετικοί στον COVID. Κατά τη διάρκεια 14 ημερών, οι χρήστες λάμβαναν έως και 10 ειδοποιήσεις, συμπεριλαμβανομένων κάποιων, που τους έβαζαν να βγάζουν φωτογραφίες σέλφι. Η νέα εφαρμογή με δυνατότητα GPS δέχθηκε κριτική για την άσκοπη κοινή χρήση πληροφοριών χρήστη προς “τρίτους” (όπως αναφέρεται στη συμφωνία χρήστη).

Καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, υπήρχαν επίσης αναφορές για δυσλειτουργίες στην εφαρμογή, όπου αναγνώριζε ψευδώς ότι οι χρήστες βρίσκονταν σε διαφορετική τοποθεσία ή δεν δούλευε σε ορισμένα smartphone. Αυτό δημιούργησε δυσκολίες, ειδικά για πολίτες που διασχίζουν τα σύνορα μεταξύ της ελεγχόμενης από την κυβέρνηση Ουκρανίας και των κατεχόμενων περιοχών των αυτοαποκαλούμενων Λαϊκών Δημοκρατιών του Λουχάνσκ και του Ντόνετσκ στα ανατολικά της χώρας.

Άλλες εξελίξεις περιελάμβαναν το ότι το ουκρανικό κοινοβούλιο επέτρεπε τη συλλογή δεδομένων ασθενών χωρίς τη συγκατάθεσή τους για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα κατά τη διάρκεια και μετά την ενεργό καραντίνα. Ωστόσο, αυτό το μέτρο έχει επίσης χρησιμοποιηθεί σε πολλές χώρες της ΕΕ και εμπειρογνώμονες της ΕΕ σημειώνουν ότι δεν παραβιάζει τον Γενικό Κανονισμό Προστασίας Δεδομένων.

Τον Μάιο του 2020, η υπηρεσία κρατικής ασφάλειας της Ουκρανίας ανέφερε ότι οι δυνάμεις ασφάλειας στον κυβερνοχώρο είχαν αποκλείσει πάνω από 2.300 ομάδες κοινωνικών μέσων για τη διάδοση παραπληροφόρησης σχετικά με τον COVID-19. Σύμφωνα με την επιβολή του νόμου, εντόπισαν 323 “ταραχοποιούς”, που μοιράστηκαν ψευδείς πληροφορίες σχετικά με την πανδημία στο Διαδίκτυο. Υποβλήθηκαν καταγγςελίες εναντίον 16 από αυτούς, καθώς οι ενέργειες των ατόμων αυτών φέρεται πως “κατευθύνονταν από τις ρωσικές Αρχές”, προκειμένου “να δημιουργήσουν χάος και πανικό” στην ουκρανική κοινωνία γύρω από την κρίση της δημόσιας υγείας.

Μολδαβία

Το Pandemic Big Brother δεν κατέγραψε παραβιάσεις ψηφιακών δικαιωμάτων ή παραβιάσεις πολιτικών ελευθεριών σχετικά με τη χρήση τεχνολογίας κατά την πανδημία στη Μολδαβία.